Tiberije

Tiberije
Tiberije
	Bista cara Tiberija
Lični podaci
Puno ime	Tiberije Klaudije Neron; (po rođenju); Tiberije Julije Cezar; (usvojenje); Tiberije Cezar Avgust; (kao car);
Datum rođenja	16. novembar 42. p. n. e.
Mesto rođenja	Rim, Rimska republika
Datum smrti	16. mart 37. n. e. (77 god.)
Mesto smrti	Mizenum,; današnji Miseno, Italija, Rimsko carstvo
Grob	Avgustov mauzolej
Porodica
Supružnik	(1) Vipsanija Agripina; (2) Julija Starija
Potomstvo	Druz Julije Cezar, Tiberije Julije Cezar
Roditelji	Tiberije Klaudije Neron; Livija Druzila
Dinastija	Julijevci-Klaudijevci
Rimski car
Period	18. septembar 14. n. e. — 16. mart 37. n. e. (22 god.)
Prethodnik	Oktavijan Avgust
Naslednik	Kaligula

Tiberije Julije Cezar Avgust (lat. Tiberius Iulius Caesar; 16. novembar 42. p. n. e. – 16. mart 37. nove ere), rođen kao Tiberije Klaudije Neron (lat. Tiberius Claudius Nero) bio je drugi rimski car, naslednik Oktavijana Avgusta.

Vladao je od 14. do 37. godine, nasledivši svog očuha, prvog rimskog cara, Oktavijana Avgusta. Tiberije je rođen u Rimu 42. pre Hrista. Njegov otac je bio političar Tiberije Klaudije Neron, a majka Livija Druzila, koja će se na kraju razvesti od oca i udati za budućeg cara Oktavijana Avgusta 38. pre Hrista. Nakon prerane smrti Avgustovih dvoje unuka i usvojenih naslednika, Gaja i Lucija Cezara, Tiberije je određen za Avgustovog naslednika. Pre toga, Tiberije se pokazao kao sposoban diplomata i jedan od najuspešnijih rimskih generala: njegova osvajanja Panonije, Dalmacije, Recije i (privremeno) delova Germanije postavila su temelje za severnu granicu carstva.

Na početku svoje karijere, Tiberije je bio srećno oženjen Vipsanijom, ćerkom Avgustovog prijatelja, uglednog generala i nameravanog naslednika, Marka Vipsanija Agripe. Imali su sina Druza Julija Cezara. Nakon što je Agripa umro, Avgust je insistirao da se Tiberije razvede od Vipsanije i oženi njegovu rođenu ćerku (Tiberijevu polusestru) Juliju. Tiberije je nevoljno popustio. Ovaj drugi brak pokazao se skandaloznim, duboko nesrećnim i bez dece; Julija je poslata u izgnanstvo. Tiberije je za naslednika usvojio svog nećaka, sposobnog i popularnog Germanika. Nakon Avgustove smrti 14. godine, Tiberije je postao princeps u 55. godini. Čini se da je Tiberije preuzeo odgovornosti šefa države sa velikom nevoljnošću, a možda i sa istinskim osećajem neadekvatnosti u ulozi, u poređenju sa sposobnim, samostalnim, samouverenim i harizmatičnim Avgustom.

Od samog početka, Tiberije je imao težak, ogorčen odnos sa senatom i sumnjao je u mnoge zavere protiv njega. Ipak, pokazao se kao efikasan administrator. Nakon smrti njegovog nećaka Germanika 19. godine nove ere i njegovog sina Druza 23. godine, Tiberije je postao povučen. Godine 26. uklonio se iz Rima i prepustio administraciju uglavnom u rukama svog ambicioznog pretorijanskog prefekta Sejana, kojeg je kasnije pogubio zbog izdaje, a zatim i Sejanovu zamenu, Makroa. Kada je Tiberije umro, nasledio ga je njegov nećak i usvojeni unuk, Germanikov sin Kaligula, čiji su raskošni građevinski projekti i različito uspešni vojni poduhvati iscrpili veliki deo bogatstva koje je Tiberije akumulirao u javnoj i carskoj kasi dobrim upravljanjem.

Tiberije je dozvolio obožavanje svog božanskog u samo jednom hramu, u istočnim provincijama Rima, i promovisao uzdržanost u kultu širom carstva preminulom Avgustu. Kada je Tiberije umro, priređena mu je raskošna sahrana koja dolikuje njegovoj funkciji, ali bez božanskih počasti. Ostao je upamćen kao mračni, povučeni vladar koji nikada nije želeo da bude car; Plinije Stariji ga je nazvao „najtmurnijim od ljudi“.

Prema hrišćanskom predanju, za vreme Tiberijeve vladavine, Isus Hrist je razapet u Judeji po naređenju rimskog prokuratora Judeje Pontija Pilata.

Život pre dolaska na vlast uredi

Rođenje i mladost uredi

Tiberije je rođen u Rimu, 16. novembra 42. godine pre Hrista. Njegov otac bio je Tiberije Klaudije Neron a majka Livija Druzila oboje potomci stare patricijske porodice Klaudijevaca.

Tiberijev otac bio je kvestor u službi Gaja Julija Cezara^[1] ali je podržavao Cezarove neprijatelje, Optimate. Nakon Cezarovog ubistva 44. p. n. e., Tiberije Neron se oženio Livijom, ćerkom Marka Livija, vatrenog republikanca koji je učestvovao u zaveri protiv Cezara.

Tiberije Neron se stavio na stranu Marka Antonija u njegovom sukobu protiv Oktavijana, pa su on i Livija morali da pobegnu iz Rima. Veći deo ranog detinjstva Tiberije je proveo u progonstvu, prvo na Siciliji, a potom i u Grčkoj.^[2]

Tiberijevi roditelji vratili su se u Rim 39. p. n. e. Oktavijan se ubrzo zaljubio u Liviju i verovatno primorao Tiberijevog oca da se razvede.

Iste godine, Oktavijan se razveo od svoje supruge, i on i Livija su se venčali. Livija je u to vreme još uvek bila trudna sa drugim detetom Tiberija Nerona, a 38. p. n. e. rodila je Tiberijevog brata, Druza Starijeg.

Bista Tiberijeve majke Livije

Malo toga poznato je o Tiberijevom detinjstvu. Devetogodišnji Tiberije po prvi put se pojavio u javnosti 32. p. n. e., kada je održao posmrtni govor za svog oca. Prilikom trijumfa priređenog u čast Avgustove pobede nad Markom Antonijem i Kleopatrom u bici kod Akcija 29. p. n. e., Tiberije i njegov brat, Druz, vozili su se u Avgustovim kočijama.

Oktavijan se ozbiljno razboleo 23. godine p. n. e, a mogućnost njegove smrt dovodila je u pitanje teško stečeni mir. Istoričari se slažu da je u ovo vreme otvoreno goruće pitanje Oktavijanovog naslednika, a iako je sam Oktavijan pominjao mogućnost da ga naslede Marko Vipsanije Agripa i Marko Klaudije Marcel, situacija je bila veoma nejasna.

Da bi se rešilo ovo pitanje, odabran je niz potencijalnih naslednika, a među njima su se našli i Tiberije i njegov brat, Druz. Sa sedamnaest godina, 24. p. n. e., Tiberije je otpočeo političku karijeru pod Avgustovim patronatom i izabran je na poziciju kvestora, koja je bila početna tačka u političkoj karijeri. Tiberije je takođe dobio pravo da se kandiduje za pretora i konzula pet godina pre starosnog doba koje je propisivao rimski zakon.

Tiberijev brat Druz dobio je iste položaje.

Civilna i vojna karijera uredi

Mapa Tiberijevih osvajanja u Germaniji između 6. i 1. godine p. n. e.

Ubrzo potom, Tiberije se počeo pojavljivati kao zastupnik na sudu, stoga je moguće da je se u to vreme počeo interesovati za retoriku. Tiberije je 20. p. n. e. poslat na istok, pod komandom generala Agripe, Avgustovog dugogodišnjeg prijatelja i saveznika. Rimljani su imali za cilj povratak legionarskih vojnih zastava koje su Parćani zaplenili još prilikom pohoda Marka Licinija Krasa 53. p. n. e. u bici kod Kare.

Posle godine provedene u pregovorima, Tiberije je predvodio jaku vojsku ka Jermeniji, najverovatnije da bi uspostavio Jermeniju kao rimsku klijentsku državu i otklonio opasnost na rimsko-parćanskoj granici.

Avgust je uspešno postigao kompromis, rimske vojne zastave su vraćene, a Jermenija je ostala neutralna teritorija i tampon zona između Rima i Partije.

Po povratku sa istoka 19. p. n. e. Tiberije se oženio Vipsanijom, ćerkom Marka Agripe. Postavljen je na položaj pretora i poslat sa vojskom da pomogne svom bratu, Druzu, u njegovoj vojnoj kampanji na zapadu. Dok je Druz koncentrisao svoje snage u Narbonskoj Galiji i oko granice na Rajni, Tiberije se borio sa plemenima u Alpskoj regiji i Transalpskoj Galiji i osvojio je oblast Reciju. Tokom ove kampanje, Tiberije je 15. p. n. e. otkrio izvorište Dunava i istražio njegov gornji tok. Vrativši se u Rim 13. p. n. e. Tiberije je postavljen za konzula a u ovo vreme je rođen njegov sin, Druz Julije Cezar.

Zlatni aureus sa Tiberijevim likom.

Kada je 12. p. n. e. umro Agripa, Tiberije i njegov brat Druz postali su glavni kandidati za Avgustove naslednike. Na Avgustov zahtev, Tiberije se 11. p. n. e. morao razvesti od Vipsanije i oženiti njegovu ćerku, Juliju Stariju koja je bila udata za Agripu i rodila mu šestoro dece. Njegov razvod od Vipsanije bio je prekretnica u Tiberijevog životu. Njegov brak sa Julijom bio je veoma nesrećan i nisu imali dece. Prema navodima antičkih istoričara, Tiberije je jednom prilikom sreo Vipsaniju, prateći je kući i moleći za oproštaj. Ubrzo nakon toga, Tiberije se sreo sa Avgustom i osigurano je da se on i Vispanija nikad više ne sretnu.

Avgust je nastavio da daje Tiberiju nove počasti i nakon smrti njegovog brata Druza 9. p. n. e. Tiberije je važio za prvog kandidata za Avgustovog naslednika.

Tiberiju su 12. p. n. e. dodeljeni vojni položaji u nestabilnim provincijama Panoniji i Germaniji.

Tiberije je 6. p. n. e. predvodio vojne operacije protiv Markomana na dunavskoj granici. Tiberije je imao četiri legije na raspolaganju. Njegova kampanja bila je veoma uspešna, ali Tiberije nije bio u mogućnosti da osigura potpunu pobedu, pošto je morao da požuri ka rajnskoj granici, da bi osigurao nova rimska osvajanja.

Vratio se u Rim i po drugi put izabran za konzula 7. p. n. e. a godinu kasnije data su mu tribinska ovlašćenja i kontrola nad istočnim provincijama. Bez obzira na svoj položaj i uspehe u vojnom i političkom životu, Tiberije nije bio srećan.

Povlačenje na Rodos uredi

Tiberije je iznenada objavio svoje povlačenje iz političkog života 6. godine p. n. e, u vreme kada je trebalo da preuzme komandu nad istočnim provincijama čime bi postao drugi najmoćniji čovek Rima. Motivi Tiberijevog povlačenja na ostrvo Rodos nisu najjasniji. Pojedini istoričari pominju vezu za Avgustovim usvajanjem sinova iz braka Julije i Agripe, Gaja i Lucija Cezara, čime je počinjao njihovo uzdizanje na isti način kao što je ranije učinio i sa Tiberijem i njegovim bratom.

Tiberijevo uzdizanje činilo se kao privremeno rešenje, dok njegova dva posinka ne dostignu zrelo doba, čime bi Tiberije bio skrajnut u stranu. Promiskuitetnost i javni skandali njegove žene, Julije, još je jedan od mogućih motiva za Tiberijevo povlačenje. Slično tvrdi Tacit, koji razloge za Tiberijev odlazak daleko od Rima vidi u mržnji prema Juliji i još uvek snažnoj ljubavi prema prvoj ženi, Vipsaniji. Tiberije se našao u braku sa ženom koju je prezirao, i koja ga je javno ponižavala prilikom svojih noćnih ispada na forumu, a bilo mu je zabranjeno da se viđa sa ženom koju je voleo.

Kakvi god bili Tiberijevi motivi, njegov potez je umalo bio katastofalan po Avgustove planove o nasledniku. Gaj i Lucije Cezar još uvek su bili u ranoj mladosti a Avgust, koji je tada imao 57 godina, nije imao naslednika čime nije postojala ni garancija da će doći do mirne promene vlasti nakon Avgustove smrti, niti da će njegova porodica i njihovi saveznici nastaviti da imaju uticaj u državi.

Bista Germanika, Tiberijevog bratanca i usvojenog sina, za čiju su smrt Tiberija sumnjičile brojne glasine

Pomalo apokrifne priče govore o tome kako je Avgust molio Tiberija da ostane u Rimu, čak glumeći ozbiljnu bolest da bi ga ubedio da promeni mišljenje. Tiberije je u odgovor ostao usidren u Ostijskoj luci dok nije primio vesti o Avgustovom zdravlju, i tek onda otplovio za Rodos. Po nekim navodima, Tiberije je pokajao zbog svog odlaska i nekoliko puta molio Avgusta da se vrati ali je svaki put odbijen.

Avgustov naslednik uredi

Pošto je Tiberije bio daleko van Rima, nasledstvo je počivalo na dvojici Julijinih sinova, Gaju i Luciju, koji su još uvek bili veoma mladi. Međutim, Lucije je umro 2. n. e. i Avgust je, moguće na Livijino insistiranje, dozvolio Tiberiju povratak u Rim, ali samo u svojstvu privatnog građanina.

Kada je 4. n. e. Gaj ubijen u Jermeniji Avgust nije imao drugog izbora do da se ponovo okrene Tiberiju.

Gajeva smrti dovela je do velikih promena u Avgustovom domu. Tiberije je usvojen kao Avgustov sin i naslednik, ali pod uslovom da sam usvoji svog nećaka Germanika koji je bio sin njegovog brata Druza i Antonije Mlađe. Pored usvajanja, Tiberije je dobio tribunske moći i podelio maius imperium sa Avgustom, što je bila počast koju ni pokojni Avgustov prijatelj Agripa nije dobio.

Agripa Postum, još jedan sin Julije i Agripe, i mlađi brat Gaja i Lucija, proteran je 7. n. e. na ostrvo Pijanosu, gde je živeo u izolovanom zatvoru. Do 13. n. e., Tiberijeve moći bile su skoro jednake Avgustovim, tako da je de-fakto, Tiberije bio Avgustov savladar da bi u slučaju smrti ostarelog cara, preuzeo vlast bez većih previranja.

Prema Svetoniju, nakon serije boravka u Germaniji i borbi sa germanskim plemenima između 10. i 12. godine nove ere, Tiberije se vratio u Rim i proslavio trijumf koji je odlagao da priredi, u društvu svojih generala, za koje je takođe izborio velike počasti. Pre nego što se okrenuo da uđe na Kapitol, sjahao je iz svojih kočija i pao na kolena pred svojim usvojenim ocem, koji je predsedavao ceremonijama. Pošto je donet zakon da će Tiberije upravljati provincijama zajedno sa Avgustom, Tiberije je krenuo za Ilirik, nakon okončanja ceremonija.

Sudeći po ovim izveštajima, Tiberijevo uzdizanje u status savladara datira u 12. godinu, po njegovom povratku iz Germanije. Još jednom nakon toga, Tiberije se vratio u Rim, zatekavši Avgusta u njegovim poslednjim danima, obolelog ali i dalje živog, pri čemu je proveo sa njim čitav dan.

Avgust je umro 14. godine, u 75 godini. Sahranjen je uz veliku ceremoniju, i kao što je bilo ranije dogovoreno, deifikovan. Pročitan je njegov testament i Tiberije je potvrđen kao njegov jedini naslednik.

Imperator, 14 — 37. n. e. uredi

Rana vladavina uredi

Senat se sastao 18. septembra da bi potvrdio Tiberijev položaj princepsa, i, kao što je ranije učinio i u Avgustovom slučaju, proširi Tiberijeva ovlašćenja. Tacit detaljno opisuje proceduru koja je usledila.

Tiberije je već imao administrativne i političke moći princepsa ali nije imao zvanične titule poput avgusta, oca nacije (lat. Pater Patriae, tačan prevod bi glasio Otac Otadžbine) i Korona civika (lat. Corona civica).^[3]

Tiberije je, početku svoje vladavine pokušao da igra istu ulogu kao Avgust, prikazujući sebe kao nevoljnog javnog službenika, koji nije želeo ništa više do da služi državi. Dugo se opirao da i zvanično prihvati titulu princepsa ali je na kraju ipak prihvatio moći koje mu je senat izglasao, međutim, uporno je odbijao da prihvati titule oca nacije, imperatora i avgusta. Izgleda da je Tiberije verovao da senat i država treba da vode poslove bez njegovog učešća. Tokom početnih godina vladavine, Tiberije je želeo da senat deluje samostalno umesto kao telo koje prosto automatski odobrava sve njegove odluke, kao što je bio slučaj pod Avgustom. Prema Tacitu, Tiberije se podsmevao senatu, govoreći o senatorima kao „Ljudima pogodnim da budu robovi."^[4]

Germanikov uspon i pad uredi

Ubrzo posle Avgustove smrti izbio je ustanak panonskih legija (14. n. e.), izazvan teškim položajem vojnika, koji su tražili povećanje plate, skraćenje vojnog roka i otpuštanje isluženih veterana. Ustanak je ugušio Tiberijev sin Druz. Gotovo istovremeno i zbog istih razloga izbio je i ustanak rajnskih legija. Vojnici su hteli da za cara proglase popularnog Germanika, koga je po Avgustovom naređenju Tiberije još ranije posinio. Germanik nije prihvatio carski položaj, ali je zadovoljio zahteve vojnika i ubedio ih da treba uspostaviti disciplinu i izdati inicijatore ustanka.^[5]

Ruševine prostrane vile koju je Tiberije igradio na ostrvu Kapri i gde je proveo veći deo svoje vladavine nakon povlačenja iz Rima.

U provincijama je dolazilo do ustanaka. Pobuna u Galiji, izazvana teretom poreza, izbila je 21. n. e. Glavnu ulogu u ustanku imala su plemena Edua i Trevera, kojima su počela da se pridružuju i druga plemena. Ustanak je bio ugušen uz pomoć nekih vođa galskih plemena. Ustanak u Numidiji, na čijem je čelu bio Takfarinat, trajao je od 17. do 24. n. e.

Finansijske teškoće je rimska država osećala još u poslednjim godinama Avgustove vladavine. Tiberije je, naročito u prvim godinama svoje vladavine, pokazivao veliku štedljivost i ekonomičnost. Uobičajene distribucije žita plebsu su zadržane, ali su ređe i s manje raskoši priređivane predstave. Ekonomske teškoće izazvao je nedostatak novca u opticaju. Posebnu je oštrinu dostigla finansijska kriza iz 33. n. e, čiji je povod bila odluka da se otpočne s borbom protiv zelenaštva: tada su preplašeni poverioci zatražili povratak zajmova, novac je usled toga počeo da iščezava, i kako su mnogi dužnici istovremeno prodavali svoje parcele, pala je cena zemljištu; zbog toga je veliki broj porodica propao. Kriza je zaustavljena kada je Tiberije, da bi održao valutu, uneo u menjačnice 100 miliona sestercija. I pored nedostatka novca, Tiberije nije hteo da povećava poreze. Za njegove vladavine pozvan je na odgovornost zbog iznuđivanja i zloupotreba u provincijama veliki broj upravnika provincija.

Posle toga Germanik je preduzeo pohode protiv Germana, ali je ubrzo opozvan u Rim, pa su pohodi preko Rajne bili obustavljeni.

Po povratku u Rim, 17. n. e., Germaniku je upriličen trijumf, prvi pravi posle onog Avgustovog iz 29. p. n. e. kada je proslavljena pobeda nad Antonijem i Kleopatrom.

Iako mu je dodeljena komanda nad istočnim provincijama, kao što je svojevremeno pod Avgustom učinjeno sa Agripom i samim Tiberijem, Germanikov uspon predstavljao je očigledan problem za Tiberija, koji sam nikada nije uživao sličnu popularnost niti je raspolagao Germanokovom harizmom. Germanik je dakle udaljen iz Rima: njemu su povereni zadaci na Istoku. Tamo je Germanik na jermenski presto doveo rimskog štićenika, regulisao odnose između Rima i Partije, a Kapadokiju i Komagenu pretvorio u rimske provincije. To je bilo sasvim u skladu s Avgustovom preporukom da granice carstva ne treba dalje širiti, jer su to već bila zavisna kraljevstva za koje je bilo planirano da u pogodnom trenutku budu pripojene rimskoj državi. Zatim je Germanik otišao u Egipat, a onda se vratio u Siriju. U Antiohiji se 19. n. e. iznenada razboleo i umro. U Rimu se pojavila sumnja da ga je otrovao namesnik Sirije, Gnej Kalpunije Pizon, po carevom naređenju. Posle Germanikove smrti pogoršali su se odnosi između senata i Tiberija.

Reljef koji prikazuje carsku porodicu prilikom procesije. Oltar mira (lat. Ara Pacis)

Germanikova smrt nikada nije razjašnjena, iako mnogi veruju da je Tiberije imao jak motiv da naredi njegovo ubistvo. Pizon i njegova porodica bili su povezani sa Tiberijem i dugo su bili njegove pristalice. Glasine o carevoj umešanosti u smrti popularnog i voljenog Germanika osetno su snizile Tiberijev ugled. Pizon je doveden pred sud, i prema Tacitu, pretio je da će umešati Tiberija. Pizon je naposletku izvršio samoubistvo, kada je postalo jasno da će biti osuđen.

Nakon ovih događaja, Tiberije se konačno umorio od politike. Tokom 22. n. e. podelio je tribunicijske moći sa svojim sinom Druzom, i sve češće je napuštao Rim. Već sledeće godine, Druz je umro pod nerazjašnjenim okolnostima a Tiberije nije učinio napore da uzdigne novog naslednika. Tiberije se 26. godine trajno povukao na ostrvo Kapri.

Sejanov uspon i strahovlada uredi

Lucije Elije Sejan, od ranije štićenik i bliski saradnik Tiberijev, nakon smrti carevog sina izbio je na glavno mesto u državi. Sejan, koji je služio carskoj porodici već dvadeset godina, postao je pretorijanski prefekt još 15. godine. Tiberije je postajao sve zavisniji od Sejana i njegovih pretorijanaca i prefektova moć neprekidno je rasla. Sinovljeva smrt uzdigla je Sejana kao najbližeg Tiberijevog saradnika kome je imperator najviše verovao. Nakon Tiberijevog povlačenja, bezmalo svi mehanizmi vlasti nalazili su se u Sejanovim rukama, ipak, on nije bio Tiberijev naslednik i 25. tražio je od Tiberija da se oženi sa njegovom nećakom Livilom, čime bi postao član carske porodice. Tiberije još uvek nije bio spreman da prihvati njegov zahtev i Sejan se privremeno povukao.

Sejan je kontrolisao komunikaciju Tiberija sa senatom i informacije koje je Tiberije dobijao iz Rima, i obratno. Prisustvo Tiberijeve ostarele majke Livije i veliko poštovanje i uticaj koja je ona imala u rimskom društvu na neko vreme je obuzdalo Sejanovu moć, međutim, njena smrt 29. godine ostavila je Sejana odrešenih ruku.

Sejan je otpočeo seriju čistki, usmerenih protiv istaknutih senatora i članova reda vitezova (equites). Germanikova udovica, Agripina Starija i dvojica njenih sinova, Neron Cezar i Druz Cezar uhapšeni su i prognani 30. godine da bi kasnije umrli pod sumnjivim okolnostima. Nakon Sejanovih čistki, jedini preostali članovi Agripinine i Germanikove porodice bili su Gaj, Agripina Mlađa, Julija Druzila i ulija Livila.

Zavera protiv Tiberija, Sejanov pad uredi

Godine 31. Sejan je bio konzul sa Tiberijem kada je otpočeo svoj pohod na najvišu moć u državi. Pokušao je sebe da postavi za regenta da bi naposletku, sa Livilom - kasnije je otkriveno da je su on i Livila bili u dugogodišnjoj tajnoj vezi - skovao zaveru za Tiberijevo zbacivanje. Naposletku Sejan je i sam nastrado - careva paranoja, koju je tako spretno koristio u svom interesu, okrenula se protiv njega. 31. pozvan je u senat gde je pročitano Tiberijevo pismo koje je osućivalo Sejana i tražilo njegovo brzo pogubljenje. Sejanu i njegovim pristalicama je suđeno nakon čega su pogubljeni. Tiberijev bes nije se tu zaustavio, prema Tacitovim svedočenjima, usledila su pogubljenja svih koji su bili osumnjičeni kao Sejanovi saradnici.

Sejanova strahovlada i Tiberijeva suđenja za izdaju koja su usledila, ostavila su veliku mrlju na imperatorovoj reputaciji.

Poslednje godine i smrt uredi

Tiberijeva smrt, umetnička slika. Žan-Pol Lorens

Ogorčeni car proveo je poslednje godine u potpunoj izolaciji. Nakon Sejanovog pada, Tiberije se potpuno povukao a carstvom je, umesto Tiberijevog aktivnog učešća u državnim pitanjima, upravljano po birokratskoj inerciji uspostavljenoj još za vreme Avgusta. Svetonije prenosi kako je Tiberije postao paranoičan, i provodio vreme žaleći zbog smrti svog sina.

Tokom ovog perioda, dogodila se kratka invazija Parćana na istoku kao i povremeni upada Dačana i nekoliko germanskih plemena koja su prešla Rajnu.

Tokom svojih poslednjih godina, Tiberije se nije potrudio da jasno odredi svog naslednika. Julijevska grana carske porodica skoro je bila uništena tokom Sejanovih čistki a Tiberijev sin i članovi najbliže porodice nisu bili među živima.

Jedina dva preostala člana carske porodice koji bi mogli naslediti Tiberija bili su Gaj i Tiberijev unuk Tiberije Gemel. Pošto je Tiberije pred smrt naposletku odlučio da Gaj otpočne svoju političku karijeru kvesturom, bilo je jasno da je ovaj važio njegovog glavnog naslednika, budući da je Gemel bio premlad.

Tiberije je umro u Mizenumu, 16. marta 37. u 77. godini. Senat je odbio da pokojnom caru dodeli božanske počasti; rulja je izašla na ulice uz pokliče: „U Tibar sa Tiberijem!" aludirajući na običaj da se tela kriminalaca bacaju u reku. Ipak, Tiberijevi ostaci kremirani su bez pompe a zatim položeni u Avgustov mauzolej.

Tiberija je nasledio Gaj, poznatiji kao Kaligula, jedini preživeli Germanikov sin, iako je prema Tiberijevom testamentu Gaj i Tiberije Gemel - imperatorov unuk - trebalo da budu zajednički vladari.

Najmračnijim mogućim tonovima, svakako ne bez preterivanja, opisali su Tiberijevu vladavinu Tacit i Svetonije

Nasleđe uredi

Istoriografija uredi

Sudeći po Tacitu, da je Tiberije umro pre 23. n. e. ostao bi upamćen kao vladar za primer.^[6] Uprkos uglavnom negativnom mišljenju antičkih istoričara o njegovom vladavini, Tiberije je ostavio višak od 3 milijardi sestercija u državnoj kasi. Tiberije se nije upuštao u skupe osvajačke pohode već je ojačao carstvo gradeći nove baze i koristeći diplomatiju i pretnje umesto oružja. Tiberije je izbegavao da se meša u česte razmirice rimskih klijentskih država i njihovih vladara.

Mapa Tiberijevih vojnih kampanja na Balkanu.

Uprkos čestim progonima političkih neistomišljenika, Tiberije je ostavio ojačano carstvo.

Od preživelih antičkih izvora, Tiberijevu vladavinu sa najviše detalja opisali su Tacit, Svetonije, Kasije Dion i Valerije Peterkul. Ostali antički istoričari poput Plinija Starijeg, Strabona i Seneke takođe su pisali o Tiberijevoj vladavini ali njihova dela sačuvana su samo u fragmentima. Sam Tiberije napisao je autobiografiju koju Svetonije opisuje kao "kratku i nedovršenu" ali ovo delo je izgubljeno.

Tacit o Tiberiju uredi

Najviše detalja o Tiberijevoj vladavini potiče od Tacita. Prve dve knjige njegovih Anala posvećene su Tiberijevoj vladavini. Tacit je bio rimskih senator rođen za vreme Neronove vladavine, 56. godine nove ere.

Vladavinu julijevsko-klaudijevske dinastije Tacit generalno opisuje kao nepravednu i kriminalnu. Tacit opisuje Tiberija kao izrazito sumornu osobu. Čak i mnoge Tiberijeve mane pripisuje licemerstvu.

Tiberije u hrišćanskom i jevrejskom predanju uredi

Prema jevanđeljima, za vreme Tiberijeve vladavine, Isus je propovedao i bio pogubljen po naređenju Pontija Pilata, rimskog guvernera provincije Judeje. Tiberije je samo jednom pomenut u Bibliji, u jevanđelju po Luki^[7] koje govori da je Jovan Krstitelj počeo da propoveda u petnaestoj godini Tiberijeve vladavine (28. n. e.). Reč "Ćesar" pominje se više puta u jevanđeljima ali bez daljih pojašnjenja. Budući da je već rečeno da je Jovan Krstitelj počeo svoje propovedi tokom Tiberijeve vladavine, kasnije korišćenje reči "Ćesar" najverovatnije se odnosi na Tiberija.

Bronzana bista imperatora Tiberija, Arheološki muzej u Firenci.

Za vreme Tiberijeve vladavine Jevreji su postali uticajniji u Rimu. Pri kraju Tiberijeve vladavine, prvi Isusovi sledbenici među Jevrejima počeli su da propovedaju njegovo učenje.

Tiberije je 19. godine nove ere naredio vojno sposobnim jevrejima da se pridruže rimskoj vojsci. Svi ostali jevreji proterani su iz Rima i bili i bilo im je zabranjeno da se vrate u grad pod pretnjom smrću.

Još uvek nije poznato kada su Rimljani počeli da razlikuju hrišćane od jevreja. Većina istoričara veruje da su Rimljani počeli da razlikuju dve grupe oko 70. godine nove ere. Tiberije je hrišćane verovatno video kao jevrejsku sektu, a ne kao posebnu religijsku zajednicu.

Arheološka istraživanja uredi

Ruševine Tiberijeve palate na brežuljku palatinu u Rimu mogu se videti i danas. Za vreme Tiberijeve vladavine nije bilo većih građevinskih poduhvata u Rimu osim gradnje hrama posvećenog Avgustu i popravke pompejevog pozorišta. Obe građevine završene su za vreme Kaligule.

Očuvana je velika i raskošna Tiberijeva vila na ostrvu Kapri, Villa Jovis, u kojoj je Tiberije proveo veći deo svoje kasne vladavine. Ova vila verovatno je samo deo kompleksa od čak dvanaest vila koje su postojale na ostrvu.

Tiberije je odbio da bude poštovan kao živo božanstvo i dozvolio da se podigne samo jedan hram u njegovu čast, u gradu Smirni na zapadnoj obali Male Azije. Grad Tiberijada na zapadnoj obali Galilejskog jezera u današnjem Izraelu nazvan je po Tiberiju.

Tiberije u umetnosti uredi

Kao istorijska ličnost, Tiberije je poslužio kao inspiracija u književnim delima, na filmu i televiziji kao i video igrama. Tiberije je jedan od likova u romanu Roberta Grivsa, Ja, Klaudije, kao i u istoimenoj televizijskoj adaptaciji BBS-ja, gde je njegov lik tumačio Džordž Bejker.

Džordž R. R. Martin, autor svetski popularne serije romana Pesma leda i vatre, naveo je da je jedan od glavnih likova njegovog opusa, Stanis Barateon, delimično inspirisan Tiberijem, i ulogom koju je tumačio Džordž Bejker.

Tiberije je bio jedan od glavnih likova u televizijskoj drami, The Caesars iz 1968. Tiberije je takođe jedan od likova u proslavljenom filmu Ben Hur.

Tiberije se pojavljuje i u filmu The Robe iz 1953, kao i u kontroverznom filmu Kaligula iz 1979. u kome njegov lik tumači slavni Piter O’Tul.