19. vek

Milenijum:	2. milenijum
Vekovi:	18. vek; 19. vek; 20. vek;
Decenije:	1800-e; 1810-e; 1820-e; 1830-e; 1840-e; 1850-e; 1860-e; 1870-e; 1880-e; 1890-e;

19. vek je počeo 1. januara 1801. i završio se 31. decembra 1900.

Događaji uredi

Ukinuto ropstvo u većini zapadnih zemalja.
Nastavlja se propadanje Osmanskog carstva: nezavisnost Grčke, Srbije, Crne Gore, Rumunije, Bugarske.
Borba za nezavisnost Latinske Amerike dovode do stvaranja nezavisnih država na teritoriji bivše španske i portugalske imperije u Latinskoj Americi.
Američko-meksički rat i Američki građanski rat, širenje SAD prema zapadu.
Početak industrijalizacije, prvo u Engleskoj, kasnije i u kontinentalnoj Evropi kao i u Severnoj Americi.
Ujedinjenje Nemačke i Italije.
Novi sistem austrijskog kraljevstva i veća samostalnost Mađara unutar Austrougarske
Evropsko naseljavanje Australije i početak kolonijalizacije Afrike. Kolonizacije nekih delova Azije (Indija, Sibir, jugoistočna Azija).

Mapa sveta iz 1897. Britanska imperija (obeleženo roze) je bila jedna od najmoćnijih sila 19. veka.

1800e uredi

1800: udruženje hirurga Engleske je kraljevskim dekretom proglašeno za Kraljevski hirurški koledž Engleske.
1800: početak drugog američkog velikog buđenja.
1801: Kraljevina Velika Britanija i Kraljevina Irska se spajaju da bi oformili Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske.
1801: Maharadža Randžit Sing krunisan kao kralj Imperije Sik u Pendžabu.
1801–1815: Berberski rat između SAD i berberskih država.
1803: Kupovina Luizijane i početak širenja SAD prema Pacifiku.
1803: Prva Saudijska Država pokorava Meku prilikom čeka bivaju uništena razna svetilišta.
1804: Haiti stiče nezavisnost i postaje prva crnačka republika.
1804: Franjo I osniva Austrijsko carstvo.
1804–1810: Fulanski rat u Nigeriji.
1804–1813: Prvi srpski ustanak.
1805–1848: Muhamed Ali Egipatski modernizuje Egipat.
1806: Sveto rimsko carstvo prestaje da postoji odlukom Lunevilskog mira.
1807: Kraljevina Velika Britanija proglašava trgovinu robljem nezakonitom.
1808–1809: Rusija preuzima Finksu od Švedske u Finskom ratu.
1808–1814: Španska gerila u španskom ratu za nezavisnost.
1809: Napoleon rasformirao Tevtonski red.

1810e uredi

1816: Šaka Zulu se uzdiže kao vođa Zulu kraljevstva

1810: Osnovan Berlinski univerzitet, Prvi svetski istraživački univerzitet. Među njegovim studentima bili su Hegel, Marks, i Bizmark. Ova reforma Nemačkog Univerziteta se pokazala toliko uspešnom da je model praćen širom sveta.
1810–20e: Većina latinoameričkih kolonija se oslobodila vladavine Španske Imperije i Portugalske Imperije nakon Meksičkog rata za nezavisnost i Južnoameričkog rata za nezavisnost.
1812: Napoleonova invazija na Rusiju je prekretnica u Napoleonovim ratovima.
1812–1815: Anglo-američki rat između SAD i Ujedinjenog Kraljevstva.
1813–1907: Velika igra - termin koji označava nadmetanje Britanske imperije i Ruske Imperije u kontroli srednje Azije.
1815: Bečki kongres iscrtava nove mape Evrope. Evropski Sklad pokušava da očuva ovu podelu, ali ne uspeva zbog plime liberalizma i nacionalizma koja se raširila Evropom.
1815: Napoleonovim porazom kod Vaterloa završavaju se Napoleonovi ratovi i dolazi do potpisivanja Britanskog mira koji je trajao sve do 1870.
1816: Godina bez leta
1816–1828: Zulu kraljevstvo Šake Zulua postaje najveće u Južnoj Africi.
1819: Britanska Istočnoindijska kompanija preuzima Singapur od gusara.

1820e uredi

1820: Američko društvo za kolonizaciju je osnovalo Liberiju da bi tamo slali oslobođene robove.
1821–1827: Grčka postaje prva zemlja koja se izdvojila iz Osmanskog carstva nakon grčkog rata za nezavisnost.
1823–1887: Britansko carstvo anektira Burmu nakon tri anglo-burmanska rata.
1825: Iri kanalom se povezuju Velika jezera sa Atlantskim okeanom.
1826–1828: Nakon poslednjeg rusko-persijskog rata, Persijsko carstvo vraća teritorije koje je izgubilo u prethodnim ratovima sa Rusijom.
1825–1828: Argentinsko-brazilski rat se završava nezavisnošću Urugvaja.

1830e uredi

1830: Mormonska crkva je osnovana 6. aprila 1830.
1830: Nakon Belgijske revolucije u Ujedinjenoj Kraljevini Nizozemskoj stvorena je Belgija.
1830: Velika Kolumbija se raspala i od nje su se formirale Kolumbija (sa današnjom Panamom), Ekvador, i Venecuela.
1831: Francuska okupira Alžir.
1833: Akt o ukidanju ropstva zabranjuje ropstvo širom Britanske imperije.
1833–1876: Karlistički ratovi u Španiji.
1834: Zvanični kraj španske inkvizicije.
1834–1859: Ustanak imama Šamila protiv ruske okupacije Kavkaza.
1835–1836: Teksaška revolucija u Meksiku dovodi do stvaranja kratkotrajne Republike Teksas.
1837–1838: Kanadski ustanci.
1837–1901: Vladavina britanske kraljice Viktorije - vrhunac Britanske imperije nazvan viktorijanska era.
1838—1840: Građanski rat u Federalnoj Republici Centroamerike dovodi do stvaranja Gvatemale, Salvadora, Hondurasa, Nikaragve i Kostarike.
1839—1851: Urugvajski građanski rat
1839—1860: Nakon dva opijumska rata, Francuska, Ujedinjeno Kraljevstvo, SAD i Rusija dobijaju mnogo ustupaka od Kine što dovodi do opadanja moći dinastije Ćing.

Semjuel Morze

1840e uredi

1840: osnovan Novi Zeland, potpisivanjem Vaitangi dogovora između Maora i Britanaca.
1844: prva javna telegrafska linija postavljena između Baltimora i Vašingtona - slanjem prve poruke 24. maja započinje doba telegrafa.
1844: Mileristički pokret najavljuje Drugi Isusov dolazak za 22. oktobar. Budući da se Isus nije pojavio ovaj događaj je poznat kao Veliko razočarenje.
1844: Persijski prorok Bab osniva Babizam. Smatra se prethodnikom Bahaule, osnivača Bahaizma.
1844: Dominikanski rat za nezavisnost protiv Haitija.
1845: Ujedinjenje Kraljevine Tonga pod Taufahauom (Kralj Džordž Tupu I)
1845–1849: Velika glad u Irskoj dovodi do masovne emigracije.
1846–1848: Meksičko-američkim ratom Meksiko zauzima veliki deo teritorije današnjeg juga SAD.
1846–1847: Mormonska migracija ka Juti.
1847–1901: Jukatanski rat kasti.
1848: objavljen Komunistički manifest.
1848: Revolucije 1848. širom Evrope
1848—1858: Kalifornijska zlatna groznica

1850e uredi

Juriš Lake konjice tokom Krimskog rata

1850: završilo se Malo ledeno doba.
1851–1860: Viktorijska zlatna groznica u Australiji
1851–1864: Revolucija velikog mira u Kini - smatra se najkrvavijim sukobom veka.
1854: Kangavskom konvencijom Japan zvanično ukida sakoku.
1854–1856: Krimski rat između Francuske, Ujedinjenog Kraljevstva, Osmanskog carstva i Rusije
1855: Besemerov proces omogućava masovnu proizvodnju čelika.
1856: prva rafinerija nafte u svetu otvorena u Rumuniji
1857–1858: Indijski ustanak
1859: objavljeno Poreklo vrsta.

1860e uredi

Prvi brod plovi kroz Suecki kanal

1861–1865: Američki građanski rat između Unije i otcepljene Konfederacije
1861: Ruska liberalna reforma oslobađa kmetove.
1861–1867: Francusko-meksički rat
1862–1877: Dunganska pobuna na severozapadu Kine.
1863: nakon osnivanja Crveni krst usvaja Prvu ženevsku konvenciju 1864.
1863–1865: Poljski ustanak protiv Ruske Imperije.
1864—1866: Špansko-južnoamerički rat - španski pokušaj da povrati bivše kolonije.
1864—1870: Paragvajski rat okončava paragvajske ambicije o širenju.
1865—1877: Rekonstrukcija u SAD.
1866: uspešno uspostavljanje prekookeanske telegrafske veze nakon neuspeha 1858.
1866: Austrijsko-pruski rat se završava raspadom Nemačke konfederacije i stvaranjem Severnonemačke konfederacije i Austrougarske dvojne monarhije.
1866 — 1868: Velika finska glad.
1866—1869: nakon Meidži obnove, Japan započinje sa programom brze modernizacije.
1867: SAD kupuje Aljasku od Rusije.
1867: formira se Kanadska Konfederacija.
1869: Prva transkontinentalna železnica otvorena u SAD.
1869: Suecki kanal povezuje Mediteran i Crveno more.

1870e uredi

Aleksandar Grejam Bel koristi prototip telefona

1870—1871: Francusko-pruski rat se završava stvaranjem Nemačkog carstva i ujedinjenjem Italije, kolapsom Drugog francuskog carstva, kršenjem Britanskog mira i pojavom Novog imperijalizma.
1871 — 1872: glad u Iranu je prouzrokovala smrt 2 miliona ljudi.
1871 — 1914: Druga industrijska revolucija
1870e-90e: Velika ekonomska kriza u Zapadnoj Evropi i Severnoj Americi.
1872: osnovan je Jeloustounski nacionalni park.
1873: objavljena Maksvelova Studija o elektricitetu i magnetizmu.
1874: raspuštanje Britanske istočnoindijske kompanije.
1874 — 1875: Prva španska republika.
1875 — 1900: 26 miliona Indijaca umire od gladi.
1876: Bugarski aprilski ustanak protiv Osmanskog carstva.
1876 — 1879: 13 miliona ljudi umire u Kini od gladi.
1876 — 1914: masivna ekspanzija populacije, teritorije, industrije i dobara u SADu nazvana Pozlaćeno doba.
1877: Veliki štrajk železnica u SAD se smatra prvim nacionalnim štrajkom radnika.
1877—1878: Berlinskim kongresom nakon još jednog Rusko-turskog rata veliki deo Balkana oslobođen je Osmanskog carstva.
1878: prva telefonska stanica otvorena u Konektikatu.
1879: Britansko-zulu rat u Južnoj Africi.

Tomas Edison 1878

1880e uredi

1880 — 1881: Prvi burski rat.
1881: prva elektrana i trafo stanica u Godalmingu, Britanija
1881 — 1899: Mahdijski rat u Sudanu.
1883: erupcija vuklana Krakatau.
1884—1885: Berlinska konferencija o Africi. Zemlje učesnice se zalažu za zabranu trgovine robljem.
1884—1885: Kinesko-francuski rat dovodi do formiranja Francuske Indokine.
1886: Rusko-čerkeški rat se završio porazom i proterivanjem mnogih Čerkeza. Poraz imama Šamila.
1888: Ukidanje ropstva u Brazilu.
1889: Hadrat Mirza Gulam Ahmad osniva islamsku zajednicu Ahmadija.
1889: Kraj Brazilskog carstva i početak Republike Brazil

1890e uredi

1890: Masakr kod Ranjenog koljena je bila poslednja bitka Indijanskih ratova. Ovaj događaj predstavlja kraj Divljeg Zapada.
1894—1895: Nakon Prvog kinesko-japanskog rata, Kina prepušta Tajvan Japanu i garantuje da će Japan imati odrešene ruke u Koreji.
1895 — 1896: Etiopija poražava Italiju u Prvom italijansko-etiopskom ratu.
1896: Olimpijske igre obnovljene u Atini.
1896: Klondajčka zlatna groznica u Kanadi.
1897: Godžong, ili Imperator Gvangmu, uspostavlja kratkotrajno Korejsko carstvo: trajalo je do 1910.
1898: SAD zadobija kontrolu nad Kubom, Portorikom i Filipinima nakon Špansko-američkog rata.
1898 — 1900: Alijansa osam zemalja suzbija Bokserski ustanak u Kini.
1898 — 1902: Izbija Hiljadudnevni rat u Kolumbiji između "Liberales" (liberali) i "Conservadores" (konzervativci), i kulminira gubitkom Paname 1903.
1899: počinje Drugi burski rat (-1902); počinje Filipinsko-američki rat (-1913).

Značajne ličnosti uredi

Džon Snou - izumitelj epidemiologije
Sedeći Bik - tetonski poglavica Sijuksa

Antropologija uredi

Slikarstvo uredi

Vinsent van Gog

Realizam i romantizam u ranom 19. veku dovode do impresionizma i postimpresionizma u drugom delu 19. veka. Pariz postaje umetnički centar sveta.

Muzika uredi

Ludvig van Betoven

Sonata tokom klasične ere sazreva kao primarna forma u instrumentalnim kompozicijama tokom 19. veka. Veliki deo muzike se ubraja pod romantičnu muziku.

19. vek

Sadržaj

Događaji uredi

1800e uredi

1810e uredi

1820e uredi

1830e uredi

1840e uredi

1850e uredi

1860e uredi

1870e uredi

1880e uredi

1890e uredi

Značajne ličnosti uredi

Antropologija uredi

Slikarstvo uredi

Muzika uredi

Književnost uredi

Nauka uredi

Filozofija i religija uredi

Politika uredi

Otkrića uredi

Reference uredi

Spoljašnje veze uredi