Jan Arnošt Smoler
- Za druga značenja, pogledajte Smoler.
Jan Arnošt Smoler (glsrp. Jan Arnošt Smoler; Lučo kod Uista, 3. mart 1816 — Budišin, 13. jun 1884), na njemačkom Johan Ernest Šmaler (njem. Johann Ernst Schmaler), bio lužičkosrpski lingvista, osnivač lužičkosrpske lingivstike,[1] publicista, urednik i izdavač novina „Serbske Nowiny” i časopisa „Łužičan”, osnivač lužičkosrpskog književnog izdalavaštva i književnog časopisa, jedan od osnivača organizacije Matica lužičkosrpska, osnivač zdanja Lužičkosrpski dom u Budišinu, centra nacionalnog i kulturnog života Lužičkih Srba, jedan je od vođa lužičkosrpskog nacionalnog preporoda 19. vijeka.[2]:13–14[3] Učesnik je Slovenskog kongresa u Moskvi i Sankt Peterburgu 1867. godine.[4]
| Jan Arnošt Smoler | |
|---|---|
 Jan Arnošt Smoler | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 3. mart 1816. |
| Mesto rođenja | Lučo kod Uista,  Prusko kraljevstvo |
| Datum smrti | 13. jun 1884. (68 god.) |
| Mesto smrti | Budišin,  Kraljevina Saksonija |
| Naučni rad | |
| Polje | Lingvistika |
| Akademija | Univerzitet u Vroclavu |
| Poznat po | Osnivač sorabistike |
Biografija uredi
Jan Arnošt Smoler je rođen 1816. godine u pruskom dijelu Gornje Lužice, u selu Lučo,[a] koje se nalazi u blizini grada Vojereca. Njnjegov otac, Korla Jan Smoler bio je protestantski kantor i učitelj, koji je službovao u selu Vaz. U Vazu je Jan Smoler pohađao osnovnu školu. Od 1827. godine pohađao je gimnaziju u Budišinu. Nakon završetka gimnazije 1836. godine, upisuje bogoslovski fakultet Univerziteta u Vorclavu, na kome je studirao do 1840, a zatim se počeo zanimati slovenskim jezicima i književnošću, koje je studiorao od 1840. do 1845. godine pod nazorom pjesnika Františeka Čelakovskog, jednog od aktivnih članova češkog nacionalnog preporoda. Već u srednjoj školi Smoler organizuje krug, u kome se sa drugim učenicima bavio izučavanjem lužičkosrpskog jezika. Tokom odmora Jan je putovao po Lužici, bilježeći razne folklorne radnje. Tokom posjete rodnom kraju prikupljao je informacije o granicama lužičkosrpske zemlje i broju Lužičkih Srba.[2]:p. 13 Godine 1841. objavio je lužičkosrpsku epsku pjesmu „Naši mladići idu u rat”.
Nakon studija na univerzitetu Jan Arnošt Smoler se postvetio istraživanju na polju lingvistike, pisao je i objavio rječnike, posebno na izučavanju lužičkosrpskog jezika, organizovao je krugove, u kojima su učili da čitaju i pišu na lužičkosrpskom, a organizovana je i nastava u ovim krugovima, promovišući reformu pravopisa.[2]:p. 14 Uz aktivno učešće Jana Arnošta 1847. godine osnovano je lužičkosrpsko kulturno i prosvjetno društvo Matica lužičkosrpska, koja za glavni cilj imala objavljivanje na maternjem jeziku.[2]:p. 15 Jan je aktivno učestovao na uređivanju i objavljivanju časopisa na lužičkosrpskom jeziku. Od 1848. do 1852. godine bio je glavni urednik kulturno-društvenog i književnog almanaha „Časopis Maćicy Serbskeje”. Sarađivao je sa Janom Petrom Jordanom u izdanju nedjeljnih novina „Jutnička”, a 1849. godine je unapređen u urednika nedjeljenika „Tydźenska nowina”, koji je kasnije preimenovan u „Serbske Nowiny”, u periodu od 1850. do 1854. postao je njihov izdavač i bavio se objavljivanjem lista do 1884. godine. U Budišinu je 1851. otvorio prvi lužičkosrpsku knjižaru.[5] Pored toga, od 1860. godine Jan Arnošt Smoler je takođe izdavao časopis „Łužičan”. Kako bi se proširio spektar čitalaca sa materijom koja se tiče Lužičkih Srba, njihove istorije i kulture, Jan Arnošt Smoler je časopis objavljivao i na njemačkom jeziku.[2]:p. 14 Od 1859. do 1883. godine nekoliko puta je posjetio Rusiju, sarađivajući sa kako sa ruskim tako i sa drugim naučninicima iz drugih slovenskih zemalja i regiona. Bio pristalica ideje panslavizma.[3][6] Posebno, veliki uticaj na Smolera je imao akademik Izmail Sreznovski.
Vidi još uredi
Napomene uredi
- ^ Lužičkosrpsko selo Lučo 1978. godine se nalazilo na mjestu osnivanja Bjervaldske jame, zbog čega su svi njeni stanovnici iseljeni, a kuće srušene.
Reference uredi
- ^ Ermakova, M. I. (1989). Novый эtap v izučenii verhnelužickogo literaturnogo яzыka. Formirovanie i funkcionirovanie serbolužickih literaturnыh яzыkov i dialektov. str. 196.
- ^ a b v g d Lapteva, L. P., Kunce P. Istoriя serbolužickogo naroda (PDF).
- ^ a b Motornый V. A. Smoler. — Kratkaя literaturnaя эnciklopediя (KLЭ). — V 9 t. T. 6: Priskazka — «Sovetskaя Rossiя» / Gl. red. A. A. Surkov. — Moskva: Sov. эncikl., 1971. — 1040 stb. — Fundamentalьnaя эlektronnaя biblioteka «Russkaя literatura i folьklor» (FЭB)
- ^ „M. Ю. Dostalь, Slavяnskiй sъezd 1867 goda v Peterburge i v Moskve”. Arhivirano iz originala 15. 03. 2012. g. Pristupljeno 17. 04. 2017.
- ^ Gugnin 1997, str. 105.
- ^ Suprun A. E. (1989). Serbolužickie яzыki, zaglavie = Vvedenie v slavяnskuю filologiю. Minsk. str. 76—81.
Literatura uredi
- Ermakova, M. I. (1989). Novый эtap v izučenii verhnelužickogo literaturnogo яzыka. Formirovanie i funkcionirovanie serbolužickih literaturnыh яzыkov i dialektov. str. 196.
- Gugnin, A. A. (1997). Vvedenie v istoriю serbolužickoй slovesnosti i literaturы ot istokov do naših dneй (PDF). Mosva. ISBN 978-5-7576-0063-5.
