Afera Dijamantštajn

Afera Dijamantštajn naziv je za neuspeli pokušaj podizanja revolucije u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca 1919. godine. Ustanak su pripremali jugoslovenski komunisti ohrabreni talasom socijalističkih revolucija koji je pogodio Evropu.

Revolucionarni komunistički časopis "Plamen" koga je 1919. godine izdavao Miroslav Krleža, finansiran od strane revolucionarne Mađarske.

Pozadina

Preko 35.000 Jugoslovena borilo se na strani boljševika u građanskom ratu u Rusiji. Povratnici iz Rusije širili su u novoj državi ideje oktobarske revolucije. Od povratnika iz Rusije je početkom marta 1919. godine obrazovan komunistički savez „Pelagić“ koji je uzimao sovjete za uzor izgradnje države. „Kongres Ujedinjenja“, kako je kasnije prozvan, održan je 20-23. aprila 1919. godine u Beogradu, a prethodila su mu dva događaja od svetskoistorijskog značaja: stvaranje sovjetske republike u Mađarskoj i osnivanje Treće Komunističke internacionale u Moskvi. Na Kongresu Ujedinjenja raspravljalo se o pitanju da li će socijalističke stranke nastaviti da deluju razdvojeno kao i do tada ili će se stvoriti jedinstvena stranka. Odlučili su se za jedinstvenu stranku koja je ponela naziv: Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista). Ona se izjasnila protiv Druge internacionale. Zadatak nove stranke bio je da organizuje u klasne borbene organizacije radničku klasu i da je vodi u borbi za konačno uništenje kapitalizma i buržoaskog poretka u Kraljevini.

Afera

Pod utiskom uspele Ruske revolucije, nakon Prvog svetskog rata, Evropu je zapljusnuo talas komunističkih ustanaka. Oni su pogodili Nemačku, Italiju, a najviše Mađarsku gde je marta 1919. godine otpočela revolucija. U susedstvu Kraljevine SHS stvorena je Mađarska Sovjetska Republika. Mađarska revolucija imala je ogroman uticaj na komunistički pokret u Kraljevini SHS. Novoizabrani sekretar SRPJ Filip Filipović putuje u Budimpeštu na dogovore sa Belom Kunom, vođom Mađarske Sovjetske Republike. Nelegalne organizacije postojale su u Zagrebu, Sarajevu i mnogim drugim mestima. Ovih grupacija je početkom 1919. godine bilo 26. One su se naoružavale i pravile planove za zauzimanje Zagreba. Pristizala je novčana pomoć iz Mađarske. Po imenu jednog od kurira iz Pešte, Alfreda Dijamantštajna, nosi naziv afera povodom novca i uputstava koje je doneo u Zagreb. Policija je uhapsila Dijamantštajna koji je pod pritiskom izdao sve što je znalo. Tako je uhapšeno 65 lica među kojima su važni članovi KPJ. Nakon pada Mađarske Sovjetske Republike, rasturili su se planovi o revoluciji u Kraljevini SHS.

Izvori

• Ferdo Čulinović, Jugoslavija između dva rata, prva knjiga, JAZU, Zagreb, 1961.