Ahmed Dževdet-Paša
Ahmed Dževdet-Paša (22. marta 1822 - 25. maja 1895)[1] je bio osmanski učenjak, intelektualac, birokrata, administrator i istoričar, koji je bio istaknuta ličnost u tanzimatskim reformama Osmanskog carstva. Bio je šef komisije Madžale koja je prvi put kodifikovala islamsko pravo kao odgovor na zapadnjačenje zakona.[2]
Ahmed Dževdet-Paša | |
|---|---|
 | |
| Datum rođenja | 22. mart 1822. |
| Mesto rođenja | Loveč,  Bugarska |
| Datum smrti | 25. maj 1895. (73 god.) |
| Mesto smrti | Istanbul,  Turska |
| Zanimanje | Istoričar, birokrata, administator |
| Značajni radovi | Mecelle, Tarih-i Cevdet |
Često ga smatraju pionirom u kodifikaciji građanskog zakona zasnovanog na evropskom pravnom sistemu. Madžela je ostala netaknuta u nekoliko modernih arapskih država početkom i sredinom 20. veka.[3]
Pored turskog, pričao je arapski, persijski, francuski i bugarski jezik. Napisao je brojne knjige iz istorije, prava, gramatike, lingvistike, logike i astronomije.[4]
Rani život
urediAhmed Dževdet-Paša rođen je 1822. godine u Loveču, u osmanskoj Bugarskoj. Poticao je iz zapažene porodice Jularkiranoglu koji su državi i veri služili kao vojni, administrativni i verski službenici. Želja njegovog dede, Haći Ali Efendija, bila da Ahmed nastavi karijeru u verskim, ilmijskim redovima.[5] Ahmed je bilo njegovo izvorno ime; Ime "Dževdet" dao mu je njegov učitelj Sulejman Fehim Efendi 1843.[4]
Obrazovanje
urediAhmed Dževdet je svoje obrazovanje započeo vrlo rano. Počeo je sa proučavanjem arapske gramatike od Hafiza Omer Efendija, koji je u to vreme bio muftija Loveča.[5] Sa svojim demonstriranim brzim napretkom, Ahmed je ubrzo predstavljen islamskim naukama. 1836. godine počeo je da čita sa Hadži Esrefom Efendijom, zamenikom sudije u Loveču, koji je imao sina Ahmeda Dževdeta.[6] Ova dva dečaka, koji su se zvali Ahmed, nastavili su da se zovu kao Ahmet Dževdet-paša i Ahmed Midhat-paša. Do sada je njegovo osnovno obrazovanje sledilo tradicionalni muslimanski osmanski obrazac, stečeno neformalnim proučavanjem sa lokalnom ulemom.[5]
1839. godine, završivši osnovnu školu u Loveču, Ahmedovo obrazovanje je napredovalo. Preselio se u Carigrad (danas Istanbul), studirajući teologiju, matematiku, geologiju i astronomiju.[4] Arapsku književnost učio je na nekoliko medresa i dobio diplomu idžazet, koja ga je kvalifikovala za službu ilmije. Ahmed je takođe proučavao persijski kod Mehmeda Murada Efendije (umro 1848) i Sulejmana Fehima Efendija, proučavajući divane Orfija Shirazija i Šefketa (umro 1695/6). 1844. godine Ahmed je dobio dozvolu da predaje masnavije Rumija.[4] Nakon smrti svog nastavnika Sulejmana Fehima Efendija 1845. godine, Ahmed je dovršio turski komentar za perzijski divan Saiba Tabrizija.[4]
Ahmed je takođe studirao matematičke nauke u Carskoj vojnoj inženjerskoj školi.[5] Pored toga, razvio je interesovanje za nauku istorije kao proučavanja ljudskog iskustva pomoću kritičke procene izvora.[2] Čak je nastavio da dopunjava svoja interesovanja studijama islamskog, francuskog i međunarodnog prava, pre 30. godine.[2]
Tanzimatski period
uredi
Kada je Mustafa Rešid dobio šesti mandat velikog vezira, postavio je Ahmeda za člana Saveta Tanzimata. Savet je osnovan radi kodifikacije akcija sankcionisanih reformama Tanzimata. Ahmed je odigrao istaknutu ulogu u pripremi zakona, praktično napisavši nove propise o vlasništvu nad zemljom i katastarskim premerima. Njegova uloga člana Saveta Tanzimata takođe je uticala na njegove istorijske projekte. Napustio je stari analistički pristup onom koji je naglašavao probleme i teme, sa sve kritičnijim ispitivanjem izvora. Pored toga, Ahmed je bio glavni autor uredbe koja je stvorila novo Vrhovno veće sudskih ureda, čiji je član postao, umesto Saveta Tanzimata 1861. godine.[2]
Ahmed Dževdet je prepoznao da su neophodne vojne i administrativne reforme, ali budući da je bio konzervativac, nerado je koristio evropsko pravo kao primer, opredeljujući se za islamsko pravo. Njegov predloženi odgovor je dvojak. Prvi korak bio je pozivanje na tradicionalne vrednosti unapređenja obrazovanja i komunikacije.[5] Drugi deo podrazumevao je stvaranje uslova koji bi eliminisali korupciju i povećali efikasnost, uz očuvanje osnovnih političkih i društvenih koncepata na kojima se temeljilo Osmansko carstvo. Njegovi pokušaji pomirenja modernizacije sa islamskim pravom najznačajnije su prisutni u njegovom građanskom zakoniku Madžala.[5]
Ostale kancelarije
uredi1861. godine poslat je kao specijalni agent u Albaniju da suzbije pobune i razvije novi administrativni sistem. Govorilo se da će Ahmed tada postati vezir, ali mu je oduzeta ova čast zbog snažnog protivljenja uleme. Zamerali su mu prosvetljeno i liberalno tumačenje verskih pitanja. Kao rezultat, Mehmed Fuad-paša postao je vezir, a Ahmed Dževdet postao je generalni inspektor u Bosni od 1863. do 1864. Tamo je produžio reforme Tanzimata, uprkos protivljenju Habsburgovaca i slovenskih nacionalnih grupa. Ovo ga je identifikovalo kao vodećeg provincijskog sredstva za rešavanje problema. Ispunjavajući tu ulogu, Ahmed je pokušao da naseli nomadska plemena i uspostavi red u Kozanu, smeštenom u jugoistočnoj Anadoliji, 1865. Konačno, 1866, njegov premeštaj u Skribalovu instituciju bio je zvaničan i mogao je da prihvati redovne administrativne položaje. Ahmed je postao guverner Alepa Ejaleta, koji je formiran da primeni nedavne reforme provincije Tanzimat koje je uveo Fuad, tadašnji veliki vezir.[2]
Značajni doprinosi
urediVrhovno veće sudskih uredaba
uredi1868. godine Vrhovno veće je podeljeno na posebna zakonodavna i sudska tela, a Ahmed je imenovan za predsednika sudske vlasti. Kasnije je postao prvi ministar pravde i napisao glavne zakonske propise koji su prvi put uspostavili početke sekularnog dvorskog sistema Nizamije u Carstvu. Uz ovo, Ahmed Dževdet je predvodio opozicionu grupu protiv želje Mehmeda Emin Ali-paše da uvede potpuno sekularni građanski zakon inspirisan francuskim jezikom za sudski sistem. Ubedio je sultana da novi građanski zakonik treba da se zasniva na principima proisteklim iz islamskog zakona, modernizovanog u skladu sa trenutnom situacijom. Ahmed je bio predsednik komisije osnovane za stvaranje ovog novog zakona, Madžale.[2]
Madžala
uredi
Madžala, islamski zakonik, bio je novi osmanski zakonik o građanskom pravu koji je predložio Ahmed Dževdet-paša za novoosnovani sekularni sudski sistem. Zasnovan je na tradicionalnom islamskom zakonu, ali je takođe obuhvatio mnoge važne modifikacije s idejom da se šerijat ažurira u skladu sa zahtevima vremena.[7] Bio je to zakon koji je prevladao protiv Ali-pašinog zalaganja za primenu francuskog građanskog zakona. Madžala je kombinovao građanski zakon sa islamskim obligacionim pravom u konačnom proizvodu koji se sastojao od 1.851 člana.[8] Ovaj mukotrpan zadatak zaokupljao je Ahmeda Dževdeta sve dok poslednji tom nije objavljen 1876. godine, ukupno oko 16 godina. Bila je to prva sistematska kompilacija koja uključuje i islamsko i građansko pravo.[8]
Madžala nije mogla u potpunosti da umanji prodor zapadnog zakona u osmansko društvo, ali je predstavljala važan kompromis u pogledu zahteva za standardnim zakonom i za suštinsku promenu u strukturi islamskog pravnog sistema.[9] Kodifikacija i donošenje islamskog zakona bili su od suštinskog značaja za pravilno funkcionisanje moderne birokratije. Pristup Madžale priznaje važnost društvenih promena i odražava tradicionalni stav prema takvim promenama. Na primer, prema ulemi, društvena promena je prihvatljiva ukoliko nije bila „u suprotnosti sa opštim normama.“[9] Ovo pažljivo razmatranje za pridržavanje opštih normi kako bi se dobila podrška od uleme videlo se u člancima. Oni su se prvenstveno sastojali od odredbi o obligacionom pravu, ali takođe uključuju odredbe o stvarnim pravima i zakonima.[8] Međutim, članci nisu sadržali zakon o licima, fondacijama, porodici ili nasledstvu, pa Madžala nije prava kompilacija građanskog zakona.[8] Studije su pokrenute 1914. godine kako bi se ispravile razlike, ali nisu mogle biti završene zbog Prvog svetskog rata.
Kasnije godine i smrt
urediMinistarska mesta
uredi
Tokom poslednje dve decenije svog života, Ahmed Dževdet-paša je uglavnom službovao na ministarskim funkcijama, poput obrazovanja i pravde. 1873. i 1874. postao je ministar pobožnih fondacija, odnosno ministar prosvete. Preduzeo je velike promene u sekularnom sistemu obrazovanja koji je uveden. To je uključivalo reformu osnovnih i srednjih škola, uspostavljanje novog nivoa pripremnih škola za učenike koji žele da idu u srednje i tehničke škole i proširenje škola za obuku nastavnika.
Dok se sve ovo dešavalo, činili su se napori da se Abdul Aziz svrgne u vladu radi osiguranja ustava. Ahmed se usprotivio toj ideji, ali se usprotivio i vladi Mahmuda Nedima. Kao rezultat toga, ustavisti ga nisu voleli i isterali su ga iz Istanbula. Veliki vezir zauzeo se za Ahmeda, postavivši ga kao generalnog inspektora u Rumeliji, a zatim guvernerom Sirije na godinu dana. Relativni konzervativizam i iskustvo u ulemi Ahmeta Dževdet-paše ostavili su ga neprijateljskim prema reformatorima koji su svrgnuli Abdul Aziza i proglasili osmanski ustav iz 1876. godine. Međutim, Abdul Hamid II nasledio je Murata V 1876. godine i ubrzo počeo da rastavlja prve ustavne ere u korist povratka u apsolutnu monarhiju sa sobom koji je imao isključivu vlast. U tome je uspeo 1878. godine, suspendujući osmanski parlament i ustav. Ahmed Dževdet-paša bio je blizak sa Abdul Hamidom, bio je ministar pravde 1876. godine, ministar unutrašnjih poslova 1877. godine, ministar pobožnih fondacija 1878. godine, ministar trgovine 1879. godine i ponovo ministar pravde od 1880. do 1882. godine.[2]
Smrt
urediAhmed Dževdet se povukao sa javne funkcije na nekoliko godina kako bi školovao svoje ćerke Fatmu Alije i Emine Semije i dovršio svoju knjigu o osmanskoj istoriji, koja je danas poznata kao Tarih-i Cevdet ("Istorija Dževdet-paše" ). Takođe je dovršio dve druge istorijske knjige, Tezakir („Memoari“) i Maruzat. 1886. godine vratio se na mesto ministra pravde, ali je četiri godine kasnije podneo ostavku zbog svađa sa premijerom (velikim vezirom) Jusufom Kamil-pašom. Od tog trenutka, Ahmed Dževdet-paša je radio kao stariji državnik do svoje smrti u Carigradu 25. maja 1895.[2] Sahranjen je na groblju Fatihove džamije.
Deca
urediAhmed Dževdet je imao troje dece, sina Ali Sedeta (1857–1900) i dve ćerke. Njegove kćeri postale su istaknute ličnosti kasne otomanske i rane turske istorije. Jedna ćerka Fatma Alije Topuz (1862–1936) poznata je kao prva ženska spisateljica u turskoj književnosti.[10][11] Njegova druga ćerka Emine Semije Onasija (1864–1944) bila je jedna od prvih turskih feministkinja i politička aktivistkinja za žene u kasnom carstvu i ranoj republici.[12]
Reference
uredi- ^ Shaw, Stanford Jay, and Ezel Kural Shaw. "The Era of Modern Reform: The Tanzimat, 1839-1876." History of the Ottoman Empire and Modern Turkey ... Vol. 2. Cambridge: Cambridge UP, 1977. 64–66. Print.
- ^ a b v g d đ e ž Donohue, John J., and John L. Esposito. Foreword. Islam in Transition: Muslim Perspectives. New York: Oxford UP, 2007. N. pag.
- ^ Özgüdenli, Osman G. (2008). "Jevdet Pasha". Encyclopaedia Iranica, Vol. XIV, Fasc. 6. pp. 639–640.
- ^ a b v g d Özgüdenli, Osman G. (2008). "Jevdet Pasha". Encyclopaedia Iranica, Vol. XIV, Fasc. 6. pp. 639–640.
- ^ a b v g d đ Chambers, Richard L. (1973). „The Education of a Nineteenth-Century Ottoman Alim, Ahmed Cevdet Pasa”. International Journal of Middle East Studies. 4 (4): 440—464. JSTOR 162314. S2CID 163910191. doi:10.1017/S0020743800031111.
- ^ Chambers, Richard L. (1973). „The Education of a Nineteenth-Century Ottoman Alim, Ahmed Cevdet Pasa”. International Journal of Middle East Studies. 4 (4): 440—464. JSTOR 162314. S2CID 163910191. doi:10.1017/S0020743800031111.
- ^ Akyol, Mustafa. "What made the Gülen Movement possible?." Conference Proceedings Islam in the Age of Global Challenges: Alternative Perspectives of the Gülen Movement. Georgetown University, Washington DC, November. 2008: 25
- ^ a b v g BOZKURT, Gülnihal. "Review of the Ottoman Legal System." AÜ Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 3 (1992): 126-128.
- ^ a b Senturk, Recep. "Intellectual Dependency: Late Ottoman Intellectuals between fiqh and Social Science." Die Welt des Islams (2007): 293-299. JSTOR. Web.
- ^ „50 lira edebiyat dünyasını ikiye böldü”. www.hurriyet.com.tr (na jeziku: turski). 24. 1. 2009. Pristupljeno 2021-06-22.
- ^ Haber7. „Fatma Aliye'nin gölgesinde kalan kardeşi”. Haber7 (na jeziku: turski). Pristupljeno 2021-06-22.
- ^ „ASOS INDEX | Academia Social Science Index - 404”. 2017-10-27. Arhivirano iz originala 27. 10. 2017. g. Pristupljeno 2021-06-22.