Bitka kod Sedla
Sedlo je planinski vis u Bosni, severozapadno od Bosanskog Grahova, gde je za vreme bosansko-hercegovačkog ustanka 1877. došlo do odlučujućeg sukoba između bosanskih ustanika i Turaka. Turska pobeda kod Sedla ugušila je ustanak srpskih kmetova u Bosni i pripremila teren za austrougarsku okupaciju Bosne i Hercegovine.[1]
| Bitka kod Sedla | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Hercegovačkog ustanka | |||||||
 Neki od vođa Hercegovačkog ustanka | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Srpski ustanici |
 Osmansko carstvo | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
|
pukovnik Mileta Despotović Golub Babić | Ismet-paša Uzunović | ||||||
| Jačina | |||||||
| 3.000 ljudi[1] |
preko 20.000 ljudi [1] | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| znatni | laki[1] | ||||||
Pozadina uredi
Stupanje kneževine Srbije u rat protiv Turske pozitivno je uticalo na razvoj ustanka srpskih kmetova u Bosni, koji je tinjao od leta 1875. U to vreme su prvi zahtevi ustanika za ekonomsko-socijalnim oslobođenjem prevaziđeni zahtevom za političkom i nacionalnom slobodom, čime je ustanak sve više primao nacionalni karakter. Taj zahtev manifestovao se u proglasu ustaničke Glavne uprave (Golub Babić, Ilija Bilbija i Todor Sučević) od 2. jula 1876, u kojem je proglašeno ujedinjenje Bosne sa Kneževinom Srbijom. Ustanici Goluba Babića su 9. jula osvojili Sanicu i Bravsko, a 2-7. avgusta i Bosansko Grahovo.
Tih dana komandu nad ustanicima preuzeo je od Babića pukovnik Mileta Despotović, koji je došao iz Srbije. On je odmah pristupio čvršćoj organizaciji vojske i zavođenju discipline. Njegovi planovi u Bosni bili su usmereni, najpre, na osvajanje gradova, a zatim i šireg odručja Bosne na kojem je trebalo uspostaviti srpsku vlast. Pod njegovom komandom koncentrisane ustaničke snage napale su 23. avgusta na Odžak i sutradan ga osvojile, ali je, na osnovu iskustva iz te borbe, propala zamisao o osvajanju gradova, pa su ustaničke čete razdvojene i upućene da dejstvuju u raznim pravcima. [2]
Borbe su nastavljene južno od Glamoča, sve do zime. Neuspehom srpske vojske i zaključenjem srpsko-turskog primirja 1. novembra 1876, ustanak u Bosni je počeo da jenjava. Među ustaničkim starešinama vladala je nesloga, koja dobija u 1877. sve dublji politički značaj. Sukob između Despotovića i nekih ustaničkih vođa slabio je oružanu snagu ustanika: uz Despotovića nije više bila Glavna uprava, već neka vrsta ratnog veća, sa vrlo malim ovlašćenjima. Istovremeno, počela je da slabi i disciplina.[2]
Posle krize koju je preživljavao ustanak u jesen i zimu 1876-77, ustaničke akcije ponovo su oživele u proleće 1877. Glavnina bosanskih ustaničkih snaga (oko 3.000 boraca), pod komandom srpskog pukovnika Milete Despotovića i istaknutog hajdučkog harambaše Goluba Babića, nalazila se u širem rejonu Tiškovca i Crnih Potoka.[1]
Srbija, zbog vojničkih neuspeha i mira s Turskom zaključenog 28. februara 1877. nije podržala ustanak, a Austro-Ugarska je, pošto je u januaru sa Rusijom zaključila tajni vojni ugovor i dobila njenu saglasnost za predstojeću okupaciju Bosne i Hercegovine, zauzela otvoreno neprijateljski stav prema ustanicima.[1]
Bitka uredi
Suprotstavljene snage uredi
Ugušenje ustanka Turci su poverili Ismet-paši Uzunoviću. Pošto se sporazumeo sa Austro-Ugarskom da se u napadu na ustanike koristi njenom teritorijom, sa oko 20.000 dobro naoružanih vojnika počeo je 31. jula 1877 nastupanje iz Livna prema Bosanskom Grahovu i Crnim Potocima. Istovremeno je iz Bihaća krenula pomoćna kolona jačine jednog tabora[a] nizama[b] sa jakim odredom bosanskog bašibozuka.[v][1]
Pred nadmoćnim turskim snagama, ustanici su se postupno povlačili i prikupili u Crnim potocima. Golub Babić predložio je da se prema Ismet-paši ostavi slabiji zastor (oko 100 boraca), a glavnina da se noću probije u tursku pozadinu i tamo nastavi dejstva. Pukovnik Despotović, ne shvatajući gerilski način vođenja rata, odlučno se suprotstavio toj ideji i naredio da se Turci sačekaju na Sedlu, severozapadno od Bosanskog Grahova. Položaj od dalmatinske granice, preko Stojičevića brda do ličke granice i planinu Ilicu[g] ustanici su organizovali za odbranu, iskopavši 13 redova rovova sa višekatnu vatru.[1]
Turski napad sa dve strane uredi
Pošto nisu očekivali napad Turaka s austrijske teritorije, ustanici nisu osigurali pozadinu, što je Ismet-paša iskoristio i jedan svoj odred prebacio preko austrougarske teritorije, pozadi ustaničkog desnog krila, gde je ostao skriven.[1]
Ujutro 4. avgusta, Turci su, nastupajući u 5 kolona, napali ustaničke položaje sa bosanske strane, ali ih nisu mogli probiti. Oko 10 časova uveli su u borbu i odred koji se nalazio pozadi ustaničkog desnog krila, čime je desni bok glavnine ustaničkih snaga otkriven. Našavši se pod udarom s fronta i otkrivenog desnog boka, ustanici su se povukli na austrijsku teritoriju, gde je znatan deo razoružan, dok se većina, demoralisana neuspehom, razišla s oružjem.[1]
Posledice uredi
Pukovnik Despotović se sa delom ustanika neko vreme krio u ličkim planinama, ali su ih Austrijanci uskoro uhvatili i internirali, dok se Golub Babić sa manjom grupom ustanika održao u Lici nekoliko dana, a zatim se prebacio na tursku teritoriju u Bosni, u pokušaju da obnovi ustanak. Njegova grupa ostala je usamljena vojnički i politički, a sva nastojanja da dobije pomoć od Srbije i Rusije ostala su bez rezultata. Uprkos ovim pokušajima, porazom na Sedlu, vojnički je slomljen trogodišnji ustanak srpskih kmetova u Bosni.[1]
Napomene uredi
Reference uredi
Literatura uredi
- Gažević, Nikola (1970). Vojna enciklopedija (knjiga 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod.
- Gažević, Nikola (1975). Vojna enciklopedija (knjiga 8). Beograd: Vojnoizdavački zavod.