Велика илузија
Velika iluzija (fr. La Grande Illusion) je francuski ratni dramski film iz 1937. godine, u režiji Žana Renoara, koji je i napisao scenario zajedno sa Šarlom Spakom.[1] Radnja filma smeštena je u nemački zatvorenički logor tokom Prvog svetskog rata i govori o radostima druženja ratnih zarobljenika, francuskih oficira, pod budnim okom pristojnog nemačkog komandanta.[2]
| Velika iluzija | |
|---|---|
 Filmski poster | |
| Izvorni naslov | La Grande Illusion |
| Žanr | ratni drama |
| Režija | Žan Renoar |
| Scenario | Žan Renoar Šarl Spak |
| Producent | Albert Pinkovič Frank Rolimer |
| Glavne uloge | Žan Gaben Dita Parlo Pjer Frene Erih Fon Štrohajn |
| Muzika | Džozef Kozma |
| Snimatelj | Kristijan Matras |
| Godina | 1937. |
| Trajanje | 114 minuta |
| Zemlja | Francuska |
| Jezik | francuski nemački engleski |
| IMDb veza | |
Naslov filma je preuzet iz istoimene knjige britanskog novinara Normana Ejndžela, koji je tvrdio da je rat uzaludan zbog zajedničkih ekonomskih interesa svih evropskih naroda. Perspektiva filma je humana prema likovima različitih nacionalnosti.
Kritičari i istoričari filma smatraju Veliku iluziju remek-delom francuske kinematografije i jednim od najboljih filmova ikada snimljenih. U prvoj godini prikazivanja dobio specijalnu nagradu na Venecijanskom festivalu, a iste godine dobio je i nagradu njujorške kritike za najbolji film na stranom jeziku. Na Svetskoj izložbi u Briselu (1958), proglašen je za jedan od dvanaest najboljih filmova svih vremena.[3]
Radnja
urediTokom Prvog svetskog rata, dva francuska avijatičara, aristokratski kapetan De Boaldje i poručnik Marešal iz radničke klase, krenuli su da istraže zamućeno mesto pronađeno na izviđačkim fotografijama. Oborio ih je nemački letački as i aristokrata, Fon Raufenštajn, i obojicu ih je zarobila nemačka carska vojska. Po povratku na aerodrom, Raufenštajn šalje podređenog da sazna da li su avijatičari oficiri i, ako jesu, da ih pozove na ručak. Tokom ručka, Raufenštajn i Boaldje otkrivaju da imaju zajedničke poznanike, što prikazuje bliskost, ako ne i solidarnost, unutar viših klasa koja prelazi nacionalne granice.
Boaldje i Marešal su zatim odvedeni u logor za ratne zarobljenike, gde upoznaju šaroliku grupu francuskih zatvorenika i priređuju vodvilj predstavu neposredno nakon što su Nemci zauzeli Fort Duomon u Verdenskoj bici. Tokom predstave stiže vest da su Francuzi ponovo zauzeli ovu tvrđavu. Marešal prekida predstavu, a francuski zatvorenici spontano počinju da pevaju „Marseljezu”. Kao rezultat remećenja mira, Marešal je smešten u samicu, gde pati zbog nedostatka ljudskog kontakta i gladi; tvrđava još jednom menja vlasnika dok je on u zatvoru. Boaldje i Marešal takođe pomažu svojim kolegama zatvorenicima da završe kopanje tunela za bekstvo. Međutim, neposredno pre nego što ga završe, svi su prebačeni u druge logore. Zbog jezičke barijere, Marešal ne može da prenese vest o tunelu novopridošlom britanskom zatvoreniku.
Boaldje i Marešal su premeštani iz logora u logor, da bi konačno stigli u Vintersborn, planinsku tvrđavu kojom komanduje Raufenštajn, koji je bio tako teško povređen u borbi da je dobio položaj dalje od fronta, na njegovo veliko žaljenje. Raufenštajn im kaže da je iz Vintersborna nemoguće pobeći.
U Vintersbornu, njih dvojica se ponovo sreću sa zatvorenikom, Rozentalom, iz prvobitnog logora. Rozental je bogati francuski Jevrejin koji velikodušno deli pakete sa hranom koje dobija. Boaldje dobija ideju, nakon što je pažljivo posmatrao kako nemačka straža reaguje na hitan slučaj. On se dobrovoljno javlja da odvrati pažnju stražara na nekoliko minuta potrebnih Marešalu i Rozentalu da pobegnu. Nakon galame koju su napravili zatvorenici, stražarima je naređeno da ih okupe u dvorištu tvrđave. Tokom prozivke, otkriveno je da je Boaldje nestao. On obznanjuje svoje prisustvo visoko u tvrđavi, odvlačeći nemačke stražare u poteru. Marešal i Rozental koriste priliku da se spuste sa prozora konopcem i pobegnu.
Raufenštajn sprečava stražare da pucaju na Boaldjea i moli svog prijatelja da se preda. Boaldje odbija, a Raufenštajn ga nevoljno upuca iz pištolja, ciljajući mu u noge, ali promašuje i slučajno (i fatalno) ga pogađa u stomak. U poslednjim trenucima, pod negom ožalošćenog Raufenštajna, Boaldje se žali da je čitava svrha plemstva i njihova korisnost za francusku i nemačku kulturu uništena ratom. Izražava sažaljenje prema Raufenštajnu, koji će morati da pronađe novu svrhu u posleratnom svetu.
Marešal i Rozental putuju preko nemačkih sela, pokušavajući da stignu do neutralne Švajcarske. Rozental je povredio stopalo, usporavajući Marešala. Njih dvojica se posvađaju i rastaju, ali se onda Marešal vraća da pomogne svom drugu. Sklanjaju se u skromnu seosku kuću Nemice Elze, koja je izgubila muža kod Verdena, zajedno sa tri brata, u bitkama koje, sa tihom ironijom, opisuje kao „naše najveće pobede”. Ona ih prima i ne izdaje vojnoj patroli koja jednom prilikom tuda prođe. Ona i Marešal se zaljubljuju, uprkos tome što ne govore isti jezik, ali on i Rozental na kraju odlaze iz osećaja dužnosti nakon što se Rozental oporavio od povrede. Marešal izjavljuje da će se vratiti Elzi i njenoj mladoj ćerki Lote, ako preživi rat.
Nemačka patrola vidi dvojicu begunaca kako prelaze snegom prekrivenu dolinu. Ispalili su nekoliko metaka, ali njihov komandant, koji je požurio na lice mesta, naređuje im da prekinu paljbu, rekavši da su begunci ušli u Švajcarsku.[1]
Uloge
uredi
Snaga ovog filma zasniva se u velikoj meri na vrhunskoj glumi filmskih zvezda toga vremena.[4] Glavne uloge tumači veličanstveni glumački ansambl, a Erih fon Štrohajm je u ovom filmu ostvario i svoju najbolju ulogu u karijeri, verovatno zato što je ponašanje i karakter lika koji je glumio podsećao na njegove privatne stavove i ponašanje.[5]
| Glumac | Uloga |
|---|---|
| Žan Gaben | Marešal, francuski poručnik (mehaničar) |
| Marsel Dalio | Rozental, francuski poručnik (bankar) |
| Pjer Frene | De Boaldje, francuski kapetan (aristokrata) |
| Erih fon Štrohajm | Fon Raufenštajn, nemački kapetan (kasnije major, aristokrata) |
| Dita Parlo | Elza, udovica nemačkog farmera |
| Žulijen Karet | Kartije, vodviljski izvođač |
| Gaston Modo | inženjer |
| Žorž Pekle | oficir |
| Verne Florian | Artur, narednik |
| Žan Daste | učitelj |
| Silvan Itkin | Demolder, poručnik |
Analiza
urediVelika iluzija je zapravo priča o ljudskoj solidarnosti koja prevazilazi političke granice i klasne razlike[4] i predstavlja portret evropske civilizacije na ivici kulturnog kolapsa.[1] Ovim izvanredno bogatim i humanim filmom Renoar je pokušao da pokaže da je rat uzaludan, a klasni sistem, koji može da dovede samo do pada civilizacije, nepotreban.[4]
I sam naslov filma Velika iluzija ukazuje na pogrešnost ideje da vaspitanje pripadnost klasi, kao nekim čudom, uzdižu oficire iznad ratne realnosti, kao i na utisak prividne bliskosti pripadnika različitih staleža u zarobljeništvu... A da će se, povratkom u slobodu, sve vratiti na pređašnje mesto.[2]
Zabrane
urediJozef Gebels ga je smatrao „filmskim neprijateljem broj jedan” i bio je zabranjen za komercijalno prikazivanje u Italiji i Nemačkoj,[6] a posle okupacije tokom Drugog svetskog rata i u Francuskoj.[4]
Nagrade i priznanja
urediUprkos zabranama film je u prvoj godini prikazivanja (1937) dobio specijalnu nagradu na Venecijanskom festivalu, a iste godine dobio je i nagradu njujorške kritike za najbolji film na stranom jeziku. Na Svetskoj izložbi u Briselu (1958), proglašen je za jedan od dvanaest najvećih filmova svih vremena.[3]
Sledeće, 1938. godine film je nominovan za Oskara za najbolji film i to je prviod ukupno devet filmova van engleskog govornog područja koji su ikada nominovani za ovu prestižnu nagradu. Ni jedan je nikada nije osvojio.[a][7]
Film Velika iluzija uvršten je na spisak hiljadu i jednog najboljeg filmskog ostvarenja među filmovima snimljenim do 2007. godine.[2] U ovom izboru našlo se ukupno šest filmova Žana Renoara.[8]
Zanimljivosti
urediŽan Renoar bio je u Prvom svetskom ratu član izviđačke eskadrile. Zanimljivo je da je tokom snimanja Velike iluzije tražio da Žan Gaben, jedan od glavnih glumaca, nosi njegovu uniformu, istu onu koju je sam Renoar nosio tokom rata. O ovom filmu Renoar je rekao:
„Priča iz Velike iluzije sasvim je verodostojna. Nekoliko mojih drugova iz Prvog svetskog rata ispričalo mi je podrobno šta se događalo, posebno Pensar. On je bio pilot lovac, a ja sam bio na osmatračkom zadatku. Više puta spasao mi je život, onda kada bi se nemačka avijacija okomila na nas. Srušen je sedam puta, sedam puta je bio zarobljen, sedam puta je uspeo da pobegne...”[9]
Tehničke karakteristike i inovacije
urediŽan Renoar bio je prvi veliki reditelj zvučnog filma koji je, uprkos nerazvijenoj tehnologiji, dubinski komponovao svoje kadrove. Eksperimente sa ovom tehnikom snimanja Renoar je započeo na svojim prvim zvučnim filmovima, ali ju je usavršio u filmu Velika iluzija. Dubinu je postizao veštački, neprestanim podešavanjem oštrine kamere koja prati dramsku akciju u kadru.[6] Komponovao je film uglavnom od pokretnih kadrova-sekvenci, čime je odbacio tada tradicionalne tehnike montaže i dramsku napetost stvarao preciznim smeštanjem likova na različite prostorne nivoe unutar kadra.[4] Dramska tenzija je u takvim kadrovima postignuta „kompozicijom po dubini”[b] odnosno simultanim poretkom dramski značajnih radnji i objekata na više prostornih planova unutar kadra. Dubinska kompozicija u suštini predstavlja pokušaj da se dvodimenzionalni prostor bioskopskog platna pretvori u trodimenzionalni.[5] Kasnije je ovu tehniku usavršio Orson Vels u svojim filmovima.[10]
Renoar je u ovom filmu postigao i zvučnu autentičnost, zahtevajući da svaki pripadnik različite nacionalnosti govori svojim maternjim jezikom.[4]
Napomene
uredi- ^ Svi filmovi nominovani za Oskara za najbolji film, a koji su van engleskog govornog područja: Velika iluzija (1938, Francuska); Z (1969, Alžir, francuski jezik) - nominovan i za nagradu u kategoriji Oskar za najbolji film na stranom jeziku, koju je i osvojio; Emigranti (1972, Švedska) - nominovan i za nagradu u kategoriji Oskar za najbolji film na stranom jeziku; Krici i šaputanja (1973, Švedska); Poštar (1995, Italija); Život je lep (1998, Italija) - nominovan i za nagradu u kategoriji Oskar za najbolji film na stranom jeziku, koju je i osvojio; Pritajeni tigar, skriveni zmaj (2000, Tajvan) - nominovan i za nagradu u kategoriji Oskar za najbolji film na stranom jeziku, koju je i osvojio; Pisma sa Ivo Džime (2006, Japan); Ljubav (2012, Austrija, francuski jezik) - nominovan i za nagradu u kategoriji Oskar za najbolji film na stranom jeziku, koju je i osvojio
- ^ „Kompozicija po dubini” je način filmovanja u kome su prednji plan, srednji plan i pozadina kadra istovremeno u oštrom fokusu.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ a b v Kuk 2005, str. 532
- ^ a b v 1001 film ... 2008, str. 134
- ^ a b Kuk 2005, str. 532-537
- ^ a b v g d đ Parkinson 2014, str. 123
- ^ a b Kuk 2005, str. 533
- ^ a b Kuk 2005, str. 536
- ^ „Academy Awards Best Picture”. Filmsite. American Movie Classics Company LLC. Pristupljeno 28. 3. 2018.
- ^ 1001 film ... 2008, str. 92, 95, 124, 134, 156, 275
- ^ Virilio 2003, str. 32
- ^ Kuk 2005, str. 535
Literatura
uredi- Kuk, Dejvid A. (2005). Istorija filma. 1. Beograd: Clio. ISBN 978-86-7102-126-5.COBISS.SR 120534796
- 1001 film koji moraš da vidiš pre nego što umreš. Zemun: "Filip Višnjić" komerc. 2008. ISBN 978-86-87127-02-9.COBISS.SR 148692492
- Parkinson, Dejvid (2014). Istorija filma. Beograd: Dereta. ISBN 978-86-7346-931-7.COBISS.SR 204257036
- Virilio, Pol (2003). Rat i film 1. Beograd: Institut za film. ISBN 978-86-7227-045-7.COBISS.SR 110628108
Spoljašnje veze
uredi- Velika iluzija na sajtu IMDb (jezik: engleski)
- Peterlić, A. „Velika iluzija”. Filmski leksikon. Leksikografski zavod Miroslav Krleža. Pristupljeno 30. 3. 2018.
