Voz velike brzine
Voz velikih brzina (VVB) je podskup železničkih vozila, koji se kreću po šinama izrađen specifično za prevoz putnika velikim brzinama. VVB mogu imati podršku za više sistema signala za male i za velike brzine, ukoliko putuju kroz više zemalja. Iako ne postoji jedinstveni standard koji se primenjuje u celom svetu, nove linije koje omogućavaju brzine veće od 250 km/h (160 mph) i postojeće linije sa više od 200 km/h (120 mph) smatraju se linijama velikih brzina.[1] Prvi železnički sistem velike brzine, Tokaido Šinkansen, počeo je sa radom u Japanu 1964. godine i bio je nadaleko poznat kao „voz metak”. Brzi vozovi uglavnom saobraćaju na kolosecima standardne širine neprekidno zavarenih šina sa pravom prolaza kontrolisanim odvojenim nivoima, koji uključuju veliki radijus zaokretanja u svom dizajnu. Pojedini regioni sa tradicijom željeznica šireg razmaka šina, poput Rusije, nastoje da razviju železničke mreže velike brzine na širokim kolosecima.
Nekoliko zemalja izgradilo je i razvilo infrastrukturu brze železnice za povezivanje većih gradova, uključujući Belgiju, Kinu, Dansku, Francusku, Nemačku, Italiju, Japan, Maroko, Holandiju, Rusiju, Saudijsku Arabiju, Južnu Koreju, Španiju, Švedsku, Tajvan, Tursku, Veliku Britaniju, Sjedinjene Države i Uzbekistan. Samo u Evropi brze pruge prelaze međunarodne granice. Kina je izgradila preko 29.000 km (18.000 mi) brzih železnica od decembra 2018. godine, što čini dve trećine svetskog totala.[2]
Definicije uredi
Više definicija za brzu železnicu se koristi širom sveta.
Direktiva Evropske unije 96/48/EC, Aneks 1 (videti takođe Transevropska železnička mreža za velike brzine) definiše železnicu velikih brzina na sledeći način:
- Infrastruktura
- koloseci izgrađeni specijalno za putovanja velikom brzinom ili posebno nadograđeni za putovanja velikom brzinom.
- Ograničenje minimalne brzine
- Minimalna brzina od 250 km/h (155 mph) na linijama posebno izgrađenim za velike brzine i od oko 200 km/h (124 mph) na postojećim prugama koje su posebno unapređene. Ovo se mora primeniti na najmanje jedan deo linije. Vozni park mora biti u stanju da postigne brzinu od najmanje 200 km/h da bi se smatrao veliko brzinskim.
- Uslovi rada
- Vozni park mora biti projektovan zajedno sa svojom infrastrukturom radi potpune kompatibilnosti, bezbednosti i kvaliteta usluge.[3]
Međunarodna železnička unija (UIC) identifikuje tri kategorije brzih železnica:[4]
- Kategorija I
- Novi koloseci posebno konstruisani za velike brzine, omogućavajući maksimalnu brzinu kretanja od najmanje 250 km/h (155 mph).
- Kategorija II
- Postojeći koloseci posebno unapređeni za velike brzine, omogućavajući maksimalnu brzinu kretanja od najmanje 200 km/h (124 mph).
- Kategorija III
- Postojeći koloseci posebno unapređene za velike brzine, omogućavajući maksimalnu brzinu kretanja od najmanje 200 km/h, ali sa nekim deonicama koje imaju nižu dozvoljenu brzinu (na primer zbog topografskih ograničenja ili prolaska kroz urbana područja).
Treća definicija brze i veoma brze železnice (Demiridis & Pirgidis 2012[5]]) zahteva istovremeno ispunjenje sledeća dva uslova:[4]
- Maksimalna dostižna brzina kretanja je veća od 200 km/h (124 mph), ili 250 km/h (155 mph) za veoma velike brzine,
- Prosečna brzina kretanja preko koridora je veća od 150 km/h (93 mph), ili 200 km/h (124 mph) za veoma velike brzine.
UIC radije koristi „definicije” (množina) jer smatraju da ne postoji jedinstvena standardna definicija brze železnice, te čak ni standardne upotrebe termina („velika brzina” ili „veoma velika brzina”). Oni koriste Evropsku direktivu EK 96/48, u kojoj se navodi da je velika brzina kombinacija svih elemenata koji čine sistem: infrastrukture, voznog parka i uslova rada.[3] Međunarodna unija železnica navodi da je železnica velikih brzina skup jedinstvenih karakteristika, a ne samo voz koji putuje iznad određene brzine. Mnogi konvencionalno vučeni vozovi mogu dostići 200 km/h (124 mph) u komercijalnom saobraćaju, ali se ne smatraju brzim vozovima. To uključuje francuski SNCF Intercités i nemački DB IC.
Kriterijum od 200 km/h (124 mph) je izabran iz nekoliko razloga; iznad ove brzine, uticaji geometrijskih defekata su intenzivirani, adhezija koloseka je smanjena, aerodinamički otpor je znatno povećan, fluktuacije pritiska unutar tunela izazivaju nelagodnost putnika i vozačima postaje teško da identifikuju signalizaciju pored pruge.[4] Standardna signalna oprema je često ograničena na brzine ispod 200 km/h (124 mph), sa tradicionalnim ograničenjima od 79 mph (127 km/h) u SAD, 160 km/h (99 mph) u Nemačkoj i 125 mph (201 km/h) u Britaniji. Iznad tih brzina pozitivna kontrola vozova ili Evropski sistem kontrole vozova postaje neophodna ili zakonski obavezna.
Brzine uredi
VVB obično vozi preko minimalno 200 km/h u redovnom linijskom saobraćaju, na posebno građenoj pruzi prilagođenoj velikim brzinama. Često je to vrlo sofisticiran i kompjuterski nadziran motorni voz. Ovaj voz, zbog brzine koje postiže, nije pogodan za kratke relacije, nego na dugima značajno smanjuje vreme putovanja i direktna je konkurencija avionskom saobraćaju.
U novije vreme, redovne postignute brzine na novosagrađenim železničkim pravcima velikih brzina u svetu iznose čak i iznad 300 km/h. Svetski rekord je postigao specijalno modifikovani francuski TGV V150 (150 m/s), koji je uspio voziti brže od 500 km/h.
Postoji tendencija uvođenja novog imena very high speed (vrlo visoke brzine) za vozove, koji mogu postići brzine od minimalno 300 km/h i iznad.
Najbrži voz u svetu je voz Vuhan-Guangdžou (350 km/h), koji saobraća od 26. decembra 2009. u Kini.
Pogon uredi
VVB su obično pogonjeni električnom vučom, retko kada na dizel pogon.
Vozovi, koji imaju električnu vuču, mogu imati podršku za više sistema napajanja (više sistemski vozovi).
Visoki sigurnosni standardi uredi
Moraju poštovati vrlo stroge sigurnosne standarde.
Pruge kojima saobraćaju su većim delom specijalizovane sa signalima, koji obično direktno javljaju mašinovođi stanje u kabinu. Neki imaju čak toliko razvijen sistem upravljanja, da u stvari kompjuter upravlja i samo automatski određuje brzinu, a mašinovođa samo nadzire ispravan rad sistema.
Ovi vozovi mogu saobraćati i na klasičnim prugama, ali onda moraju poštovati ograničenja brzine i klasičnu signalizaciju.
Vozovi velikih brzina u svetu uredi
U svijetu postoji nekoliko sistema vozova velikih brzina. Zemlje predvodnice, koje imaju ove sisteme:
- Francuska (TGV sistem)
- Japan (Šinkansen sistem)
- Nemačka (ICE ekspresni vozovi)
- Španija (AVE sistem)
- Velika Britanija (HST)
- SAD (Acela)
Značajne su i:
- Italija (Pendolino)
- Švajcarska (Cisalpino)
Voz ispod kanala uredi
Eurostar je vrsta TGV voza, koja putuje ispod Lamanša i spaja Francusku i Ujedinjeno Kraljevstvo.
Njegova posebnost je, jer ima dva sistema napajanja (vazdušni vod i treća šinja), zbog različitih sistema električnog napajanja u te dvije zemlje.
Takođe, građen je simetrično. U slučaju požara ili druge nužde, moguće ga je rastaviti u dvije potpuno identične polovine koja je svaka sposobna samostalno voziti.
Zemlje koje planiraju veću izgradnju mreže železnice velikih brzina ili proširenje uredi
- Japan
- Kina
- ostale Azijske zemlje sa potencijalno velikim relacijama i velikim brojem putnika
Unifikovani signalni sistem uredi
U početku su sve zemlje, koje su originalno izučavale efekte velikih brzina na železnici (Japan, Francuska i Nemačka, kasnije im se pridružuju Španija, Britanija i Italija) stvorile svoje nacionalne signalne sisteme. Ovi sistemi su nekompatibilni. Stoga je odlučeno, kako će se s vremenom uvoditi unifikovani Evropski sistem signalizacije. Nakon niza pregovora, stvoren je standard ETCS (European Train Control System).
Takođe, kako bi se poboljšala sigurnost na železnici, dogovoren je i standard Global System for Mobile Communications - Railway (GSM-R), koji je baziran na sistemu GSM.
Reference uredi
- ^ „General Definitions of Highspeed”. International Union of Railways (UIC). Pristupljeno 20. 11. 2015.
- ^ „Full speed ahead for China's high-speed rail network in 2019”. South China Morning Post. 24. 1. 2019.
- ^ a b „General definitions of highspeed”. International Union of Railways. Arhivirano iz originala 20. 7. 2011. g. Pristupljeno 13. 5. 2009.
- ^ a b v Pyrgidis, Christos N. (21. 4. 2016). Railway Transportation Systems: Design, Construction and Operation. CRC Press. ISBN 978-1-4822-6216-2.
- ^ An Overview of High-Speed Railway Systems in Revenue Service Around the World at the End of 2010 and New Links Envisaged, Rail Engineering International (REI), 2012
Literatura uredi
- Cornolò, Giovanni (1990). Una leggenda che corre: breve storia dell'elettrotreno e dei suoi primati; ETR.200 – ETR.220 – ETR 240. Salò: ETR. ISBN 88-85068-23-5.
- de Rus, Gines (2011). „vol 2, issue 1”. Ur.: Journal of Benefit-Cost Analysis. The BCA of HSR: Should the Government Invest in High Speed Rail Infrastructure?. Berkeley Press.
- Hughes, Murray (2015). The Second Age of Rail: a history of high-speed trains. Stroud, Gloucestershire, UK: The History Press. ISBN 9780750961455.
- Krettek, Ottmar (1975). Rollen, schweben, gleiten. Alba. ISBN 3-87094-033-6.
- Middleton, William D. (1968). The Interurban Era. Kalmbach Publishing Company.
- Hood, Christopher (18. 4. 2006). Shinkansen: From Bullet Train to Symbol of Modern Japan. Routledge. str. 18—43. ISBN 978-1-134-36088-8.
- „Fact Book Glossary – Mode of Service Definitions”. American Public Transportation Association. 2013. Arhivirano iz originala 25. 2. 2018. g. Pristupljeno 2013-11-12.
- UITP (2011). „Recommended basic reference for developing a minimum set of standards for voluntary use in the field of urban rail, according to mandate M/486” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 22. 2. 2014. g. Pristupljeno 2014-02-16.
- „Paris Visite”. 29. 11. 2005. Arhivirano iz originala 2005-11-29. g.
- Bruce, J. Graeme (1979). Tube trains under London. London: London Transport. str. Foreword. ISBN 0-85329-095-4.
- „Introducing London Overground – a new era for London Rail” (Saopštenje). Transport for London. 5. 9. 2006. Arhivirano iz originala 5. 11. 2013. g. Pristupljeno 27. 7. 2017.
- „Rail Accident Investigation Branch reports”. Rail Accident Investigation Branch. Pristupljeno 21. 1. 2019.
- „On the trail of the tram-train”. Rail Magazine. Pristupljeno 21. 1. 2019.
- „National Transit Database Glossary”. U.S. Department of Transportation Federal Transit Administration. 18. 10. 2013. Arhivirano iz originala 13. 11. 2013. g. Pristupljeno 2013-11-12.
- Post, Robert C. (2007). Urban Mass Transit: The Life Story of a Technology. Greenwood Press. ISBN 0-313-33916-3.
- Thompson, Gregory L. (2003). „Defining an Alternative Future: Birth of the Light Rail Movement in North America” (PDF). US Transportation Research Board. Pristupljeno 2009-01-09.
