Vršački gradski park

Vršački gradski park nastao je krajem 18. veka otkupom zemljišta i izgradnjom gradske bašte.

Staza u gradskom parku.

Nastanak

Izgrađen je po ugledu na engleski stil gradnje sa alejama i skrovitim mestima za upotrebu širokih građanskih masa. Sve do Požarevačkog mira i definitivnog potiskivanja Turaka iz Podunavlja (1718. godine) njegov značaj je bio relativno mali i nesrazmeran značaju koji je Vršac stekao kasnije, zahvaljujući svom ekonomskom razvoju tokom 18. i 19. veka.

Istorijat

Fontana u gradskom parku krajem XIX veka

Fontana u gradskom parku početkom XXI veka.

Tridesetih godina XVIII veka, mesto na kome se danas nalazi Gradski park, pripadalo je plemićkoj porodici francuskih kolonista fon Šeribl (von Scherübl; prvobitno Žeribl – Gerubel), kojoj je Dvorska komora dodelila veliki kompleks zemlje kao plemićko imanje, sa pravom nasleđa. Ova zemlja se nalazila na teritoriji nemačke političke opštine Vršac, a pripadala je Zajfridu fon Šeriblu. Osnivač prvih zasada današnjeg Gradskog parka bio je, verovatno, Johan fon Šeribl (Zajfridov sin). Na tom mestu je 1777. godine postojala „Zajfrid Šeriblova baštenska kućica“ koja je, najverovatnije, imala funkciju gostionice.

Nakon Zajfridove smrti (1795), zbog neizmirenih dugova komorskoj upravi, poklonjena zemlja je oduzeta, a bašta namenjena prodaji. „Šeriblov majur“ je na licitaciji 15. januara 1797. godine otkupila novoosnovana opština ujedinjenog Vršca. Počev od 1817. godine, kada je Vršac postao slobodan kraljevski grad, ušao je u upotrebu naziv „Gradski majur“ koji je, neposredno pre Mađarske bune 1848. godine ustupio mesto nazivu „Gradski park“. Međutim, koreni parka tadiraju u stavri i pre Nemačkog doseljavanja, naime turski gospodar Vršca, bio je veoma popularan među narodom, i kada je Vršac oslobođen od turaka, aga je odbio da Nemcima i Austrijancima preda svoje imanje na teritoriji koja je danas gradski park, nego ga je poklonio „Svojim dragim Vrščanima“.

Tokom Mađarske bune (1848-1849), posećivanje Gradskog majura je gotovo zamrlo. Tek nakon završetka nemira, posvećena mu je mnogo veća pažnja. Već 1856. godine potpuno je zasađen drvećem, te dobija formu pravog parka. Naredne godine, izgrađena je i nova arena u kojoj su se održavale brojne manifestacije.

Iako Vršac nije bio ratno poprište, niti je pretrpeo neposrednu ratnu štetu, tokom Prvog svetskog rata (1914 – 1918) Gradski park je teško oštećen. Aktivnost Udruženja tokom ratnih godina bila je obustavljena, a samim tim i zaštita, i obezbeđenje. U parkovskim objektima često su organizovane regrutacije sa lekarskim pregledima, pa ništa u parku nije moglo biti pošteđeno štete.

Za vreme Drugog svetskog rata, Gradski park je sasvim zapušten i napušten, jer su u njemu neko vreme bili smešteni i tenkovi. Posle rata se ponovo otpočelo sa obnavljanjem biljnog fonda i uređivanjem staza i parcela. Rondele su dobile novo cveće, ruže i žbunje su orezani, a park je dobio dnevni raspored posećivanja. Otvaran je za posetioce izjutra, dok su se kapije zaključavale u 22 časa. Postojali su i čuvar i blagajnik. Muzički paviljon je ponovo korišćen za popodnevne koncerte, objekti su rekonstruisani, a u stakleniku se proizvodilo sezonsko cveće za potrebe parka i stanovništva Vršca. Na početak najduže aleje kestenova premeštena je i bista Jovana Sterije Popovića, rad vajara Riste Stijovića, koju je Vršcu i Vrščanima poklonio čuveni arhitekta Dragiša Brašovan, takođe Vrščanin. Na kraju, pedesetih godina XX veka, postavljene su i biste Narodnih heroja NOB-a Anđe Ranković, Žive Jovanovića i Save Munćana, radovi vajarke Katarine Ristivojev. Isto tako, posle rata u parku je zasađena živica koja kada se gleda iz vazduha formira slova reči „Tito“ u čast doživotnog predsednika SFRJ, Josipa Broza Tita.

Park u novije vreme

Kočija na ulazu u park.

Letnja pozornica.

Zatvaranjem nekadašnjeg Jovanovog potoka, koji je prolazio duž zapadne strane parka, u betonske cevi, bitno su promenjeni i tokovi što podzemnih, što atmosferskih voda koje su se nekada, slobodnim padom, slivale sa obronaka Kapelinog brega, natapale parkovsko zemljište i obezbeđivale izdašnost bunara u Gradskom parku. Došlo je do nabijanja zemljišta, sleganja terena i pojave mikrodepresija na parcelama gde su nekada postojali parterni i parkovski travnjaci. Vešto projektovanim sistemom kolektora i kišne kanalizacije (danas, zatrpavanjem, izbačen iz funkcije), prolećni i jesenji viškovi atmosferske vode bivali su prihvatani i sprovođeni, tokom Jovanovog potoka i mrežom kanala u polja Malog rita, što je štitilo centar grada od prekomerne vlage. Letnji manjak vode lako bi bio nadomešten zahvatanjem iz postojećih i pristupačnih sistema. Zatvaranjem Jovanovog potoka u nepropusne cevi, narušena je drenaža Parka, a navodnjavanje prepušteno milosti i nemilosti atmosferskih prilika. Priključivanjem fontane na gradski vodovodni i kanalizacioni sistem, a istovremenim prestankom korišćenja u te svrhe izgrađenih bunara i vodotornja (bunar je presušio), bitno su uvećani i troškovi održavanja Parka, pre svega njegovog zalivanja: Park se povremeno zaliva skupom pijaćom, a ne redovno raspoloživom tehničkom vodom. Ostao je žedan. Zbog toga je, u periodu od 1999. do 2001. zabeležena pojava drastičnog sušenja četinara i drugih biljaka sa izraženom transpiracijom, kao i masovna pojava štetočina, kao „parazita slabosti“. Mnogo retkih biljaka je upravo u ovom vremenu nestalo; druge su prestale da cvetaju i plodonose. Raskošni liriodendroni, neposredno kod ulaza na Gradski stadion, oboleli su od opakog gljivičnog oboljenja – verticiloze, koja se ne može lečiti, te su osuđeni na dugo i sporo umiranje. Oktobra 2001. godine započeta je sanitarna seča potpuno suvih i trulih stabala, kao izvora biljnih bolesti i latentne opasnosti po život i zdravlje posetilaca, naročito za vetrovitih dana, kakvih u Vršcu pretežno ima. Sadnja novih nije moguća, zbog pravnog statusa Parka i odredbi Zakona o zaštiti životne sredine, koje sprečavaju takvu vrstu intervencije.

Park danas

Trenutno u parku se vrše veliki restauratorski radovi. Centralna fontana, ukras parka, odneta je na restauraciju a biće vraćena tokom proleća. Vrše se komunalni radovi na njenom mestu koji su pri kraju. Isto tako, počelo je popločavanje centralnih aleja parka sa kaldrmom izvađenom iz ulice Dimitrija Tucovića, koja po starosnoj strukturi odgovara vremenu kada je sagrađen park. Radovi su u toku i tokom proleća se očekuje završetak radova.