Gritviken
Gritviken (šved. Grytviken; IPA: /ˈɡrɪtˌviːk(ə)n/[1]; što znači Zaliv kotla) je najveće naselje britanske prekomorske teritorije Južna Džordžija i Južna Sendvička ostrva u južnom Atlantiku. Ime su mu nadenuli švedski istraživači koji su 1902. pronašli stare engleske kotlove koji su korišćeni da se tu istopi kitova mast. Gritviken je najbolja luka na ostrvu, koja se sastoji iz zaliva u zalivu. Mesto je dobro zaštićeno, sa ravnim zemljištem pogodnim za podizanje objekata i ima dobro snabdevanje svežom vodom. Naselje se nalazi u blizini baze King Edvard Pojnt i glavni je grad ostrva.
Istorija uredi
Naselje Gritviken je osnovao norveški kapetan Karl Anton Larsen 16. novembra 1904. kao stanica za kitolov za svoju Argentinsku ribolovačku kompaniju.[2] Larsen je odabrao ovo mesto tokom svoje posete 1902. dok je bio komandant broda Švedske antarktičke ekspedicije (1901—03) koju je predvodio Oto Nordenšeld. Tom prilikom ime Gritviken je dao švedski arheolog i geolog Johan Gunar Anderson koji je istraživao deo poluostrva Tačer i pronašao brojne predmete, kao što su čamci i kazani.
Larsen je organizovao izgradnju Gritvikena. Novoizgrađena fabrika kitove masti je počela sa radom 24. decembra 1904, a izgradili ju je tim od 60 Norvežana koji su stigli 16. novembra.
Stanica je bila izuzetno uspešna, uz 195 ulovljenih kitova samo u prvoj sezoni. Lovci na kitove su koristili svaki deo životinje: kitova mast, meso, kosti i creva su kuvana da bi se iscedila mast, a kosti i meso su pretvarani u đubrivo i hranu za stoku. Ušate foke su takođe lovljene zbog njihove masti. Oko 300 ljudi je radilo u stanici na njenom vrhuncu, od oktobra do marta. Nekolicina je ostajala preko zime da održava čamce i fabriku. Svakih nekoliko meseci transportni brodovi bi donosivali osnovne namirnice u stanicu, a odnosili su mast i druge proizvode. Sledeće godine vlada Argentine je osnovala meteorološku stanicu.
Populacija kitova u morima oko ostrva je znatno smanjena u sledećih 60 godina sve do zatvaranja stanice u decembru 1966, u vreme kada su proizvodi dobijeni od kitova bili toliko jeftini tako da je dalja eksploatacija bila neodrživa. I danas su obale oko Gritvikena prepune kostiju kitova i zarađalim ostacima fabrika za preradu kitovog ulja i napuštenim brodovima za kitolov.
Šekltonov dolazak uredi
Gritviken je brlisko povezan sa britanskim istraživačem Ernestom Šekltonom. Najpoznatija Šekltonova ekspedicija je krenula iz Londona 1. avgusta 1914. i stigla je u Vedelovo more 10. januara 1915, gde je ledeni pak zarobio njihov brod Endurans. Led je teško oštetio brod 27. oktobra 1915. 28 članova posade je uspelo da stigne do Ostrva slona uz pomoć tri mala čamca. Svi su preživeli nakon što su Šeklton i još petorica uspeli da stignu do obale Južne Džordžije. Iz Gritvikena Šeklton je organizovao spasilačku operaciju preostalih članova posade.
Šeklton se opet vratio u Gritviken, ali posthumno 1922. Neočekivano je umro od srčanog udara na otvorenom moru na početku još jedne antarktičke ekspedicije, a njegova udovica je odabrala Južnu Džordžiju za njegov večno počivalište. Njegov grob se nalazi južno od Gritvikena, uz grobove lovaca na kitove koji su umrli na ostrvu.
Foklandski rat uredi
Tokom Foklandskog rata, Gritviken su početkom aprila 1982. zauzele argentinske snage nakon kratke borbe sa britanskim Kraljevskim marincima. Kraljevski marinci, SAS i SBS su povratili naselje tri nedelje kasnije.
Uz podršku korvete Gveriko, brod argentinske mornarice Bhija Paraizo je napao vod Kraljevskih marinaca smeštenih u Gritvikenu. Rezultat dvočasovne bitke je biolo teško oštećenje Gverika i oboreni argentisnki helikopter. Argentinci su izgubili nekoliko ljudi (od 3 do 15 prema različitim izvorima) i imali su otprilike isti broj ranjenih, dok su Britansi imali jednog ranjenog čoveka. Britanski komandant poručnik Kit Mils je kasnije nagrađen Krstom za izvrsnu službu za odbranu Južne Džordžije. Iako su osoblje britanskog magistrata i drugi civili i vojska evakuisani sa Južne Džordžije, još 15 Britanaca je ostao na prostoru koji su kontrolisali Argentinci. Gubici u Gritvikenu su sprečili Argentinu da zauzme ostatak ostrva, dok su baza na Ptičjem ostrvu i kampovi u Zalivu Šliper, Lajlovom glečeru i Zalivu svetog Andreja ostali pod britanskom kontrolom.
Kraljevska mornarica je 25. aprila 1982. oštetila i zarobila argentisnku podmornicu Santa Fe kod Južne Džordžije. Argentinski garizon u Gritvikenu se predao bez borbe, kao i četa u Lit Harboru.
Trenutno stanje uredi
Uz okolno područje, stanica je proglašena Zonom od posebnog turističkog značaja.
Gritviken je popularno stajalište za brodove koji posećuju Antarktik, a turisti se obično iskrcavaju da posete Šekltonov grob. U delu bivše kitolovne stanice je i mali muzej koji je otvoren tokom letnje turističke sezone.
Crkva u Gritvikenu je jedina zgrada koja je zadržala svoju prvobitnu namenu i još uvek se povremeno koristi za službe, venčanja ili krštenja.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Grytviken - definition of Grytviken in English from the Oxford dictionary[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 15. 03. 2016. g. Pristupljeno 15. 03. 2016. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ „History of Argentina's Foreign Afairs”. Arhivirano iz originala 29. 06. 2012. g. Pristupljeno 19. 02. 2008.
