Википедија

Drljača (oruđe)

пољопривредно оруђе

Drljače služe za površinsku dopunsku obradu zemljišta posle osnovne obrade (oranja ili riljanja), dalje usitnjavanje, ravnanje, pokrivanje bačenog đubriva, razbijanje pokorice i uništavanje korova.

Četvorokrila klinasta drljača.
Drljača sa opružnim zubima[1]
Tanjirača[2]
Valjak za drobljenje, koji se obično koristi za sabijanje zemljišta nakon što je opušteno drljačom[3][4]
Klajsdejlski konji[5][6][7] vuku spike harrows, Murrurundi, New South Wales, Australia

U poljoprivredi, drljača je poljoprivredna mašina koja se koristi za površinsku obradu tla. Koristi se nakon oranja za razbijanje i zaglađivanje površine zemljišta. Svrha drljanja je da se razbiju grudve i da se obezbedi struktura zemljišta, koja je pogodna za sejanje semena. Grublje drljanje se takođe može koristiti za uklanjanje korova i za pokrivanje semena nakon setve.

Savremeni razvoj tradicionalne drljače je rotaciona drljača, koja se često naziva motorna drljača.[8]

Upotreba drljače uredi

U savremenoj mehanizovanoj poljoprivredi, farmer će uglavnom koristiti dve drljače, jednu za drugom. Tanjirača se prvo koristi za rezanje velikih grudava koje je ostavila plužna ploča pluga, a zatim drljača sa opružnim zubima. Da bi se uštedeli vreme i gorivo, može da ih vuče jedan traktor; tanjirača se pričvrsti za traktor, a drljača sa opružnim zubima se zakači direktno iza nje. Rezultat je glatko polje sa praškastom prljavštinom na površini.

Upotreba drljače na oranici
  •  
    Plug sa plužnom pločom ostavlja jasne brazde (rovove) preko polja.
  •  
    Drljača zaglađuje površinu oranice.

Tipovi uredi

U hladnijim klimatskim uslovima najčešći tipovi su tanjirača, lančana drljača, zubna drljača ili šiljčana drljača i opružna zubna drljača. Lančane drljače se često koriste za lakši rad kao što je nivelisanje površine ili pokrivanje semena, dok se tanjirače obično koriste za teške radove, kao što je posle oranja radi razbijanja busena. Pored toga, postoje različiti tipovi motornih drljača, kod kojih se kultivatori pokreću na električni pogon sa traktora, a ne u zavisnosti od njegovog kretanja unapred.

Zupčaste drljače se koriste za poboljšanje stanja ležišta za seme pre setve, za uklanjanje sitnog korova u rastućim kulturama i za omekšavanje međurednog zemljišta kako bi se omogućilo da se voda upije u podlogu. Četvrta je lančana disk drljača. Diskovi pričvršćeni za lance povlače se pod uglom preko tla. Ove drljače se brzo kreću po površini. Lanac i disk se rotiraju da bi ostali čisti dok razbijaju gornju površinu na oko 1 in (3 cm) dubine. Za setvu se priprema glatka leja jednim prolazom.

 
Drljanje traktorom i tanjiračom tokom 1940-ih

Lančano drljanje se može koristiti na pašnjacima za rasipanje balege i razbijanje mrtvog materijala (slame) u travnjaku, a na sličan način u održavanju sportskih terena, lako lančano drljanje se često koristi za izravnavanje tla nakon teške upotrebe, da se uklone i izglade tragovi i udubljenja čizama. Koristi se na obrađenom zemljištu u kombinaciji sa druga dva tipa. Lančano drljanje kotrlja preostale veće grudve zemlje na površinu gde ih vremenske prilike razlažu i sprečavaju ometanje klijanja semena.

Sva četiri tipa drljača mogu se koristiti u jednom prolazu za pripremu zemljišta za setvu. Takođe je uobičajena upotreba bilo koje kombinacije dve drljače za različite procese obrade. Tamo gde drljanje obezbeđuje veoma finu obradu, ili je zemlja veoma lagana tako da se lako može razneti vetrom, valjak se često dodaje kao poslednji u kompletu.

Drljače mogu biti u vidu nekoliko vrsta i težina, u zavisnosti od njihove namene. Skoro uvek se sastoje od čvrstog okvira koji drži diskove, zube, povezane lance ili druga sredstva za kretanje zemlje—ali drljače sa zubcima i lancima često su podržane samo krutom polugom za vuču na prednjoj strani kompleta.

Na južnoj hemisferi, takozvani džinovski diskovi su specijalizovane vrste tanjirača koje mogu da zamene plug u gruboj zemlji gde plug sa plužnom pločom ne može da se nosi sa panjevima i kamenjem, a diščani plug je prespor (zbog njegovog ograničenog broja diskova). Ogromni diskovi sa zaobljenim ivicama rade u kompletu ili okviru, koji je često opterećen betonskim ili čeličnim blokovima kako bi se poboljšao prodor reznih ivica. Ova vrsta kultivacije obično je praćena rasipanjem đubrenja i setve.

 
Drljača iz 19. veka

Roto drljača uredi

Rotaciona drljača, ili jednostavno roto drljača, ima više setova vertikalnih zubaca. Svaki set zubaca se rotira na vertikalnoj osi i obrađuje tlo horizontalno. Rezultat je da se, za razliku od rotacione freze,[9] slojevi tla ne prevrću ili preokreću, što je korisno u sprečavanju iznošenja uspavanog semena korova na površinu, a ne postoji horizontalno sečenje podzemnog tla koje može dovesti do formiranja tvrdog sloja.[10]

Klinasta drljača uredi

Klinasta drljača je najšire korišćena drljača. Sastoji se iz rama (od pljosnatog ili ugaonog čelika) za koji su vezani na vrhu zaoštreni zubi (kvadratnog, okruglog ili ovalnog preseka, a postoje i drljača sa elastičnim zubima (spiralno su uvijeni pre veze sa ramom). Ram sa zubima naziva se krilom. Drljače se sastoje od više krila, a najčešće su trokrilne ili četvorokrilne, a po načinu dizanja gotovo isključivo nošene. U zavisnosti od veličine i mase zuba, kao i njihovog međusobnog razmaka drljače mogu da budu lake srednje i teške. Raspored zuba mora da obezbedi da svaki od njih ostavlja zaseban trag, a tragovi treba da su na podjednakim odstojanjima.

Podela drljača prema veličini i masi zuba i njihovom međusobnom razmaku[11]
  Osnovni parametri lake
drljače		 srednje
drljače		 teške
drljače
masa zuba (kg) 0.5-1.0 0.9-2.0 2.8-4.8
dužina zuba (cm) 10-15 10-25 15-30
rastojanje tragova (cm) 2-0-2.5 3.8-5.6 5.0-7.5
dubina rada (cm) 2.0-3.8 3.8-7.5 7.5-12.5

Kod pojedinih rešenja moguće je menjanje ugla zuba, tako da se okretanjem zuba unapred postiže bolje drobljenje i prodiranje u zemljište, a okretanjem unazad manje se guše korovom i blago sabijaju zemljište.

Klateća drljača uredi

Klateća drljača je novijeg datuma, po konstrukciji je nošena, a sastoji se od dve ili više poprečnih greda na kojima su jaki klinovi. Grede su u vezi sa vratilom traktora koje ih pomeraju levo-desno, pri čemu klinovi vrlo energično sitne grudve težih zemljišta.[12]

  •  
    Primitivna ("Orvelova") drvena drljača sa radnim telima od kamena (levo: odozdo, desno: odozgo).
  •  
    Rad drljačom oko 1440. (Molitvenik Vojvode od Berija)
  •  
    Usitnjavanje i ravnanje zemljišta drljačom koju vuku konji (1598. god).
  •  
    U evropskoj heraldici na desetine gradova imaju motiv drljače na grbu (grb Ehweilera u Nemačkoj).
  •  
    Drljača sa elastičnim zubima.

Istorijska referenca uredi

 
Šiljasta drljača prikazana na nemačkom grbu iz 16. veka

U Evropi su drljače korišćene u antici[13] i srednjem veku.[14] Najstarija poznata ilustracija drljače nalazi se u 10. sceni tapiserije iz Bajea iz jedanaestog veka. Arapsko pominjanje drljača može se naći u Nabatejskoj poljoprivredi (Kitab al-Filaha al-Nabatija) Abu Bakr Ibn Vahšija (Kitab al-Filaha al-Nabatiiia) iz 10. veka, ali tvrdi se da proističe iz vavilonskih izvora.

Zanimljivost uredi

Džordž Orvel,[15] 1937. godine kao vojnik antifašista u Španskom građanskom ratu u Aragonu, u jednoj “napuštenoj kolibi na ničijoj zemlji” našao je primitivnu drljaču koju opisuje: "Tamo je bila vrsta drljače koja je vodila pravo do mlađeg kamenog doba. Napravljena je od dasaka koje su spojene do veličine kuhinjskog stola; u daskama urezano je stotine rupa, i u svaku od njih je uglavljen kamen isklesan onako kako je to rađeno pre deset hiljada godina."

Izvori uredi

  1. ^ „Drag Harrow”. Pristupljeno 15. 8. 2011. 
  2. ^ A New Machine, Ruth Bitner, Western Development Museum, Canada, October 2012.
  3. ^ Wendel, Charles H. (2004), Encyclopedia of American Farm Implements and Antiques (2nd izd.), Iola, WI, USA: Krause Publications, ISBN 978-0873495684. 
  4. ^ Smith, D.J. (1996) [1984], Discovering Horse-drawn Farm Machinery (2nd izd.), Buckinghamshire, England: Shire Publications Ltd, ISBN 9780852636640, OCLC 212432300. Second edition 1984, republished 1987, 1996, and 2008. 
  5. ^ Biddell, Herman (1894). Heavy Horses: Breeds and Management. London, Vinton & Co. 
  6. ^ Dutson, Judith (2005). Storey's Illustrated Guide to 96 Horse Breeds of North America. Storey Publishing. ISBN 1-58017-613-5. 
  7. ^ Edwards, Elwyn Hartley (1994). The Encyclopedia of the Horse (1st American izd.). New York: Dorling Kindersley. ISBN 1-56458-614-6. 
  8. ^ Jean-Martin Fortier. "The rotary power harrow" Arhivirano 2015-02-14 na sajtu Wayback Machine, FarmStart Tool Shed, February 18, 2014. Retrieved on 5 March 2015.
  9. ^ „Machinery Manufacturers - Secondary Tillage”. Worldwide Agricultural Machinery and Equipment Directory. 2006-11-14. Pristupljeno 2007-07-12. 
  10. ^ Jean-Martin Fortier. "The rotary power harrow" Arhivirano 2015-02-14 na sajtu Wayback Machine, FarmStart Tool Shed, February 18, 2014. Retrieved on 5 March 2015.
  11. ^ Mićić, J. & Milinković, I. (1991): Poljoprivredne mašine. Univerzitet u Beogradu, Poljoprivredni fakultet, Beograd
  12. ^ Grbić, M. (2010): Proizvodnja sadnog materijala – Tehnologija proizvodnje ukrasnih sadnica. Univerzitet u Beogradu, Beograd. ISBN 978-86-7299-174-1.
  13. ^ White, K. D. (1967), Agricultural Implements of the Roman World, Cambridge University Press, str. 146ff 
  14. ^ Gimpel, Jean. The Medieval Machine. str. 53. 
  15. ^ George Orwell, 1952, Homage to Catalonia, Harcourt & Brace, ISBN 0-15-642117-8 (Harvest pbk.), p 80

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Drljača na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дрљача_(оруђе)&oldid=27558471”