Etničko čišćenje u ratu u Bosni i Hercegovini

Etničko čišćenje u ratu u Bosni i Hercegovini koji je trajao od 1992. do 1995. rezultiralo je velikim brojem proteranih civila.

Etničko čišćenje u Ratu u Bosni i Hercegovini
Ekshumirane žrtve Srebreničkog masakra
Etnička distribucija Bosne i Hercegovine prije i posle rata
Datum	1992–1995.
Ubijeno	Deseci hiljada ubijenih Između milion i milion i pol proteranih
Ranjeno	18.000 do 25.000 silovanih žena

Počevši od 1991, rasljeno je oko 2,7 miliona ljudi do sredine 1992. godine, od čega je preko 700.000 tražilo azil u drugim evropskim zemljama, čineći to najvećim egzodusom u Evropi od Drugog svetskog rata. Procenjuje se da je između 1,0 i 1,3 miliona ljudi bilo raseljeno u ovim kampanjama etničkog čišćenja, a desetine hiljada je ubijeno.

Metode koje su korišćene tokom kampanja etničkog čišćenja u Bosni i Hercegovini uključuju "ubistvo civila, silovanje, mučenje, uništavanje civilne, javne i kulturne imovine, pljačku i razaranje, kao i prisilno premještanje civilnih populacija". Haški Tribunal kasnije je osudio nekoliko zvaničnika zbog progona iz političkih, rasnih i verskih razloga; prisilnog premeštaja i deportacije što čini zločin protiv čovečnosti.

Kampanje i metode

Veliki broj Bošnjaka i Hrvata proterala je Vojska Republike Srpske i druge paravojne formacije. Hrvatske snage takođe su proterivali Bošnjake i Srbe. Bošnjačke snage su krive zbog teških kršenja Ženevskih konvencija, ali nisu učestvovali u sistamatskom proterivanju drugih etničkih skupina. Po izveštaju Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija ne postoji činjenčna osnova za relativiziranje i izjednačavanje zaraćenih strana.

Srpske snage

Glavni članci: Etničko čišćenje Prijedora, Etničko čišćenje Foče, Masakri u Zvorniku, Etničko čišćenje Doboja, Etničko čišćenje Šamca, Masakr u Bijeljini i Masakr u Srebrenici

Između 700.000 i 1.000.000 Bošnjaka proterano je iz svojih domova sa teritorija koji su bili pod kontrolom srpskih snaga. Drugi izvor procenjuje da je barem 750.000 Bošnjaka i manji broj Hrvata proteran sa ovih područja. Dodatno, oko 30.000 Roma je takođe bilo prisiljeno da se iseli.

Uvedene su brojne diskriminatorne mjere protiv Bošnjaka na teritoriji pod kontrolom Vojske Republike Srpske. U gradu Prijedoru, počevši od 30. aprila 1992, mnogi su otpušteni su sa poslova i zabranjen im je ulazak u zgradu Suda. Bosnjački intelektualci i drugi su deportovani u logor Omarska.

U Banja Luci, Bošnjaci i Hrvati izbačeni su iz svojih domova, a raseljeni Srbi koji dolaze preuzeli su njihove smještaje. Oni koji su napuštali Banja Luku morali su potpisati dokumente o napuštanju svoje imovine bez nadoknade. Slična prisilna premještanja dogodila su se u Foči, Vlasenici, Brčkom, Šamcu i drugim gradovima.

Srpske paravojne snage su izdvojile Bošnjake i koristile nasilje protiv njih. U masakrima u Višegradu 1992. godine, stotine Bošnjaka bili su ubijeni i bačeni u rijeku ili zaključane u kućama i spaljeni žive; bosnjačke žene su silovane. Otprilike 70% svih proterivanja dogodilo se između aprila i avgusta 1992. godine. Nakon zauzivanja Srebrenice 11. jula 1995. 7.475 Bošnjaka je ubijeno a do 13. jula oko 23.000 ljudi odveženo je autobusima na teritorij pod kontrolom ARBiH.

Hrvatske snage

Glavni članci: Etničko čišćenje u Lašvanskoj dolini, Opsada Mostara i Bošnjačko-hrvatski rat

Početkom 1992, dok su snage VRS-a napredovale prema Odžaku i Bosanskoj Posavini, hrvatske snage su proterale srpske civile koji su živeli na tom području i prevezli ih u Hrvatsku. Takođe su proterali Srbe iz Hercegovine i zapalili njihove kuće u maju 1992. godine. Vlasti bosanskih Hrvata su 1993. koristile etničko čišćenje u Mostar, gde su Bošnjaci bili smešteni u logore koje su vodili Hrvati. Hrvatske snage iseljavale su Bošnjake iz zapadnog dijela Mostara i drugih gradova i sela, uključujući Stolac i Čapljinu. Kako bi preuzeo vlast u zajednicama u srednjoj Bosni i zapadnoj Hercegovini, Mate Boban naredio je Hrvatskom vijeću obrane (HVO) da počne s progonom Bošnjaka koji žive na ovim prostorima. Hrvatske snage su koristile "granatiranje, deložaciju, nasilje, silovanje, pljačku i iznudu" da proteraju ili ubiju bošnjačko stanovništvo, od kojih su neki bili zatočeni u logorima Heliodrom i Dretelj. Pokolji u Ahmićima i Stupnom Dolu imali su za cilj uklanjanje Bošnjaka sa ovih prostora.

Hrvatski vojnici digli su u vazduh bošnjačke firme i radnje u nekim gradovima. Uhapsili su hiljade bošnjačkih civila i pokušali da ih proteraju iz Hercegovine deportujući ih u treće zemlje.  

Bošnjačke snage

Prema "Završnom izveštaju" Saveta bezbednosti UN (1994), Bošnjaci su se krivi za "teška kršenja Ženevskih konvencija i druga kršenja međunarodnog humanitarnog prava", ali nisu učestvovali u "sistematskom etničkom čišćenju". Bosanskohercegovački tužioci optužili su bivše pripadnike Armije BiH za zločine protiv čovečnosti nad Srbima, s ciljem njihovog proterivanja iz Konjica i okolnih sela u maju 1992. Tokom opsade Goražda 1993. godine, bošnjačke snage su neke Srbe proterale iz grada, a druge stavile pod kućni pritvor. Slični incidenti dogodili su se u martu 1993. kada su bošnjačke vlasti pokrenule kampanju proterivanja Hrvata iz Konjica. Iz Bugojna je 1993. i 1994. Armija Republike Bosne i Hercegovine proterala hiljade hrvatskih civila. Tokom opsade Sarajeva, vođa bošnjačke paravojne formacije Mušan Topalović i njegove snage otimale su i ubijale uglavnom Srbe koji su živjeli u i oko sarajevskog predgrađa Bistrik prije nego što je vojna policija ARBiH ubila Topalovića u oktobru 1993. Nakon rata, Hrvati su dobrovoljno napustili Vareš, bojeći se bošnjačke odmazde. Odlazak Hrvata iz Sarajeva, Tuzle i Zenice imao je različite motive, koji nisu uvijek bili direktna posljedica pritisaka Bošnjaka.

Sudske presude

Među osuđenima za učešće u kampanjama etničkog čišćenja u Bosni i Hercegovini su političari, vojnici i zvaničnici bosanskih Srba, Momčilo Krajišnik, Radoslav Brđanin, Stojan Župljanin, Mićo Stanišić, Biljana Plavšić, Goran Jelisić, Miroslav Deronjić, Zoran Žigić, Blagoje Simić, Jovica Stanišić, Franko Simatović, Radovan Karadžić and Ratko Mladić.

U presudi Karadžiću, Haški tribunal utvrdio je da je postojao udruženi zločinački poduhvat koji je imao za cilj prisilno preseljenje nesrba iz velikih delova Bosne, a da je postojao od oktobra 1991. godine:

...Vijeće konstatuje da su zajedno sa optuženim Krajišnik, Koljević i Plavšić delili nameru ostvarivanja zajedničkog plana o trajnom uklanjanju bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata sa teritorije na koju su bosanski Srbi polagali pravo, te da su sa svojih rukovodećih pozicija doprineli izvršenju zajedničkog plana od oktobra 1991. do najmanje 30. novembra 1995.

U presudi lideru bosanskih Hrvata Dariju Kordiću, Haški tribunal utvrdio je da je postojao plan da se Bošnjaci uklone sa teritorije na koju su Hrvati polagali pravo:

...Pretresno vijeće iz ovih dokaza (i dokaza o drugim napadima HVO-a u aprilu 1993) izvodi zaključak da je do tada postojao zajednički plan ili plan koji je osmislilo i izvršilo rukovodstvo bosanskih Hrvata za etničko čišćenje Lašvanske doline. Dario Kordić, kao lokalni politički lider, bio je deo ovog dizajna ili plana.

Izvori

Knjige

• Baker, Catherine (2015). The Yugoslav Wars of the 1990s. Basingstoke: Palgrave Macmillan. ISBN 9781137398994. 
• Bartrop, Paul R.; Jacobs, Steven Leonard (2014). Modern Genocide: The Definitive Resource and Document Collection. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. ISBN 9781610693646. 
• Bartrop, Paul R. (2016). Bosnian Genocide: The Essential Reference Guide: The Essential Reference Guide. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. ISBN 9781440838699. 
• Bartrop, Paul R. (2019). Modern Genocide: A Documentary and Reference Guide. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. ISBN 9781440862342. 
• Bieber, Florian (2005). Post-War Bosnia: Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance. Basingstoke: Palgrave Macmillan. ISBN 9780230501379. 
• Bringa, Tone (2005). „Reconciliation in Bosnia-Herzegovina”. Ur.: Skaar, Elin; Gloppen, Siri; Suhrke, Astri. Roads to Reconciliation. Lanham, Maryland: Lexington Books. ISBN 9780739109045. 
• Burg, Steven; Shoup, Paul (1999). The War in Bosnia-Herzegovina: Ethnic Conflict and International Intervention. Armonk, N.Y.: M.E. Sharpe. str. 171. ISBN 9781563243080. 
• Burg, Steven; Shoup, Paul (2015). Ethnic Conflict and International Intervention: Crisis in Bosnia-Herzegovina, 1990-93. New York City: Routledge. ISBN 9781317471028. 
• Calic, Marie-Janine (2013). „Ethnic Cleansing and War Crimes, 1991–1995”. Ur.: Ingrao, Charles W.; Emmert, Thomas Allan. Confronting the Yugoslav Controversies: a Scholars' Initiative. West Lafayette, Indiana: Purdue University Press. ISBN 9781557536174. OCLC 867740664. 
• Call, Charles (2007). Constructing Justice and Security After War. Washington, D.C.: US Institute of Peace Press. ISBN 9781929223909. 
• Central Intelligence Agency, Office of Russian and European Analysis (2002). Balkan Battlegrounds: A Military History of the Yugoslav Conflict, 1990–1995, Volume 1. Washington, D.C.: Central Intelligence Agency. ISBN 978-0-16-066472-4. 
• Clark, Janine Natalya (2014). International Trials and Reconciliation: Assessing the Impact of the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia. London: Routledge. ISBN 9781317974758. 
• Combs, Nancy Amoury (2007). Guilty Pleas in International Criminal Law: Constructing a Restorative Justice Approach. Redwood City, California: Stanford University Press. ISBN 9780804753524. 
• Cousens, Elizabeth M.; Cater, Charles K. (2001). Toward Peace in Bosnia: Implementing the Dayton Accords. Boulder, Colorado: Lynne Rienner Publishers. ISBN 9781555879426. 
• Crnobrnja, Mihailo (1996). Yugoslav Drama, Second Edition. Montréal: McGill-Queen's Press. ISBN 9780773566156. 
• Crowe, David M. (2013). War Crimes, Genocide, and Justice: A Global History. Basingstoke: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-62224-1. 
• de Graaff, Bob; Wiebes, Cees (2014). „Fallen Off the Priority List”. Ur.: Walton, Timothy R. The Role of Intelligence in Ending the War in Bosnia in 1995. Lanham, Maryland: Lexington Books. ISBN 9781498500593. 
• Donia, Robert J.; Fine, John Van Antwerp (1994). Bosnia and Herzegovina: A Tradition Betrayed. London: C. Hurst & Co. Publishers. ISBN 9781850652120. 
• Džankic, Jelena (2016). Citizenship in Bosnia and Herzegovina, Macedonia and Montenegro: Effects of Statehood and Identity Challenges. London, New York City: Routledge. ISBN 9781317165798. 
• Eberhardt, Piotr; Owsinski, Jan (2015). Ethnic Groups and Population Changes in Twentieth Century Eastern Europe: History, Data and Analysis. London: Routledge. ISBN 9781317470960. 
• Fabijančić, Tony (2010). Bosnia: In the Footsteps of Gavrilo Princip. Edmonton: University of Alberta. ISBN 9780888645197. 
• Farkas, Evelyn (2003). Fractured States and U.S. Foreign Policy: Iraq, Ethiopia, and Bosnia in the 1990s. New York City: Palgrave Macmillan. ISBN 9781403982438. 
• Fischer, Ernest W. (2019). „The Yugoslav Civil War”. Ur.: Haglund, David G. Nato's Eastern Dilemmas. London: Routledge. ISBN 9780429710780. 
• Friedman, Francine (2013). Bosnia and Herzegovina: A Polity on the Brink. London: Routledge. ISBN 9781134527540. 
• Hodge, Carole (2019). The Balkans on Trial: Justice vs. Realpolitik. London: Routledge. ISBN 9781000007121. 
• Keil, Soeren (2016). Multinational Federalism in Bosnia and Herzegovina. London: Routledge. ISBN 9781317093428. 
• Kumar, Radha (1999). Divide and Fall?: Bosnia in the Annals of Partition. London; New York City: Verso. ISBN 9781859841839. 
• Lawson, Kenneth E. (2006). Faith and hope in a war-torn land: The US Army chaplaincy in the Balkans, 1995-2005. Washington, D.C.: Government Printing Office. ISBN 9780160872792. 
• Lukic, Reneo; Lynch, Allen (1996). Europe from the Balkans to the Urals: The Disintegration of Yugoslavia and the Soviet Union. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780198292005. 
• McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan (22. 4. 2013). Power Sharing in Deeply Divided Places. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-0798-9. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• McEvoy, Joanne (2015). Power-Sharing Executives: Governing in Bosnia, Macedonia, and Northern Ireland. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ISBN 9780812246513. 
• Mojzes, Paul (2011). Balkan Genocides: Holocaust and Ethnic Cleansing in the Twentieth Century. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield. ISBN 9781442206656. OCLC 785575178. 
• Morrison, Kenneth (2016). Sarajevo's Holiday Inn on the Frontline of Politics and War. London: Palgrave Macmillan. ISBN 9781137577184. 
• Nettelfield, Lara J. (2010). Courting Democracy in Bosnia and Herzegovina. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521763806. OCLC 793459206. 
• Nizich, Ivana (1992). War Crimes in Bosnia-Hercegovina, Volume 1. New York City: Helsinki Watch. ISBN 9781564320834. 
• Perica, Vjekoslav (2002). Balkan Idols: Religion and Nationalism in Yugoslav States. Oxford University Press. ISBN 9780195174298. 
• Petrovic, Jadranka (2012). The Old Bridge of Mostar and Increasing Respect for Cultural Property in Armed Conflict. Leiden, Boston: Martinus Nijhoff Publishers. ISBN 9789004235540. 
• Phillips, R. Cody (2005). Bosnia-Herzegovina. Government Printing Office. ISBN 9780160876141. 
• Ramet, Sabrina P. (2010). „Politics in Croatia since 1990”. Ur.: Ramet, Sabrina P. Central and Southeast European Politics Since 1989. Cambridge: Cambridge University Press. str. 258—285. ISBN 978-1-139-48750-4. 
• Riedlmayer, Andras (2002). „From the Ashes: The Past and Future of Bosnia's Cultural Heritage”. Ur.: Shatzmiller, Maya. Islam and Bosnia: Conflict Resolution and Foreign Policy in Multi-Ethnic States. Montréal: McGill-Queen's Press. ISBN 9780773523463. 
• Rieff, David (1996). Slaughterhouse: Bosnia and the Failure of the West. New York City: Simon and Schuster. ISBN 9780684819037. 
• Rogel, Carole (1998). The Breakup of Yugoslavia and the War in Bosnia. Westport, Connecticut: Greenwood Publishing Group. ISBN 9780313299186. 
• Schabas, William A. (2000). Genocide in International Law: The Crimes of Crimes. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521787901. 
• Schwai, Markus; Burazor, Mladen (2020). „Contemporary Design Intervention Inside the Cultural Landscape of Žepče – At What Price?”. Ur.: Bailey, Greg; Defilippis, Francesco; Korjenic, Azra; Čaušević, Amir. Cities and Cultural Landscapes: Recognition, Celebration, Preservation and Experience. Cambridge Scholars Publishing. ISBN 9781527548206. 
• Seybolt, Taylor B. (2007). Humanitarian Military Intervention: The Conditions for Success and Failure. Oxford University Press. ISBN 9780199252435. 
• Shrader, Charles R. (2003). The Muslim-Croat Civil War in Central Bosnia: A Military History, 1992–1994. College Station, Texas: Texas A&M University Press. ISBN 978-1-58544-261-4. 
• Stojarova, Vera (2019). „Characteristics of the Balkans: 1989–2019 in South East Europe: Dancing in a Vicious Circle?”. Ur.: Eibl, Otto; Gregor, Miloš. Thirty Years of Political Campaigning in Central and Eastern Europe. Basingstoke: Palgrave Macmillan. ISBN 9783030276935. 
• Takeyh, Ray; Gvosdev, Nikolas K. (2004). The Receding Shadow of the Prophet: The Rise and Fall of Radical Political Islam. Greenwood Publishing Group. ISBN 9780275976286. 
• Thompson, Wayne C. (2014). Nordic, Central, and Southeastern Europe. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield. ISBN 9781475812244. 
• Toal, Gerard; Tuathail, Gearóid Ó; Dahlman, Carl T. (2011). Bosnia Remade: Ethnic Cleansing and Its Reversal. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780199730360. 
• Totten, Samuel (2017). Genocide at the Millennium. London: Routledge. ISBN 9781351517836. 
• Vermeulen, Hans; Govers, Cora (1994). „Full text for reading and/or download available at academia.edu”. The Anthropology of Ethnicity: Beyond "Ethnic Groups and Boundaries". Het Spinhuis. ISBN 9789073052970. 
• Wheeler, Nicholas J. (2002). „Human rights and security agenda: beyond non-intervention?”. Ur.: Rees, G. Wyn. International Politics in Europe: The New Agenda. London: Routledge. ISBN 9781134890163. 

Naučni časopisi

• Ali, Rabia; Lifschultz, Lawrence (1994). „Why Bosnia?”. Third World Quarterly. 15 (3): 367—401. JSTOR 3993291. doi:10.1080/01436599408420387. 
• Balić, Smail (1997). „The Cultural Achievements of Bosnian Muslims”. Islamic Studies. 36 (2): 137—175. JSTOR 23076192. 
• Bell-Fialkoff, Andrew (1993). „A Brief History of Ethnic Cleansing”. Foreign Affairs. 72 (3): 110—121. JSTOR 20045626. S2CID 27821821. doi:10.2307/20045626. 
• Brunborg, Helge; Lyngstad, Torkild Hovde; Urdal, Henrik (2003). „Accounting for Genocide: How Many Were Killed in Srebrenica?”. European Journal of Population. 19 (3): 229—248. JSTOR 20164231. S2CID 150727427. doi:10.1023/A:1024949307841. 
• Burg, Steven (1986). „Elite conflict in post‐Tito Yugoslavia”. Soviet Studies. 38 (2): 170—193. doi:10.1080/09668138608411634. 
• Haddad, Heidi Nichols (2011). „Mobilizing the Will to Prosecute: Crimes of Rape at the Yugoslav and Rwandan Tribunals”. Human Rights Review. 12: 109—132. S2CID 55172255. doi:10.1007/s12142-010-0163-x . 
• Katz, Vera (2014). „A Platform on the Future Yugoslav Community (Izetbegovic-Gligorov Plan). A View from the Perspective of Bosnia and Herzegovina”. Politeja. 4 (30): 191—210. JSTOR 24919725. doi:10.12797/Politeja.11.2014.30.18 . 
• Kelly, Michael J. (2002). „Can Sovereigns Be Brought to Justice? The Crime of Genocide's Evolution and the Meaning of the Milosevic Trial”. St. John's Law Review. 76 (2): 287—378. SSRN 920900 . 
• Kondylis, Florence (2008). „Conflict displacement and labor market outcomes in post-war Bosnia and Herzegovina” (PDF). Journal of Development Economics. 93 (2): 235—248. doi:10.1016/j.jdeveco.2009.10.004. 
• Mrduljaš, Saša (2011). „Značenje političkih odnosa u Bosni i Hercegovini za Dalmaciju” [Relevance of the political relations in Bosnia and Herzegovina to Dalmatia]. New Presence: Review for Intellectual and Spiritual Questions (na jeziku: hrvatski). Institute of Social Sciences Ivo Pilar. 9 (3): 521—544. 
• Ringdal, Gerd Inger; Ringdal, Kristen; Simkus, Albert (2008). „War Experiences and War-related Distress in Bosnia and Herzegovina Eight Years after War”. Croatian Medical Journal. 49 (1): 75—86. PMC 2269254 . PMID 18293460. doi:10.3325/cmj.2008.1.75. 
• Tuathail, Gearóid Ó.; O'Loughlin, John (2009). „After Ethnic Cleansing: Return Outcomes in Bosnia-Herzegovina a Decade Beyond War”. Annals of the Association of American Geographers. 99 (5): 1045—1053. S2CID 143472185. doi:10.1080/00045600903260671. 
• Young, Kirsten (2001). „UNHCR and ICRC in the former Yugoslavia: Bosnia-Herzegovina” (PDF). International Review of the Red Cross. 83 (843): 781—806. S2CID 37791908. doi:10.1017/S1560775500119315. 

Drugi izvori

• Amnesty International (1992). „Bosnia-Herzegovina: Gross Abuses of Basic Human Rights”. New York. OCLC 231617610. 
• Bassiouni, M. Cherif (28. 12. 1994). „Final report of the United Nations Commission of Experts established pursuant to security council resolution 780 (1992), Annex IV – The policy of ethnic cleansing”. United Nations. Arhivirano iz originala 4. 5. 2012. g. Pristupljeno 11. 7. 2012. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• International Court of Justice (2007). „Case Concerning Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (Bosnia and Herzegovina vs, Serbia and Montenegro)” (PDF). The Hague. 
• „Prosecutor vs. Zejnil Delalić – Judgement” (PDF). The Hague: International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia. 16. 11. 1998. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „Prosecutor vs. Radovan Karadžić – Judgement” (PDF). The Hague: International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia. 26. 3. 2016. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „Prosecutor v. Dario Kordić and Mario Čerkez – Judgement” (PDF). The Hague: International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia. 26. 2. 2001. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Mazowiecki, Tadeusz (17. 11. 1992). „Situation of human rights in the territory of the former Yugoslavia: note / by the Secretary-General”. United Nations Commission on Human Rights. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „Report of the Secretary-General pursuant to General Assembly resolution 53/35: The fall of Srebrenica [A/54/549]”. United Nations. 15. 11. 1999. CS1 održavanje: Format datuma (veza)