Zaštita tradicionalnih proizvoda u Srbiji
Zaštita tradicionalnih proizvoda u Srbiji uvedena je nakon sagledavanja značaja i koristi od već postojećih nacionalnim sistemima za zaštićeno poreklo kao što su italijanski sistem DOC (Denominazione d’Origine Controllata) i francuski sistem AOC (Appellation d’Origine Contrôlée).[1] Ona je danas u Srbiji zasnovana na sistemu za zaštitu i promovisanje tradicionalnih poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda, Evropske unije počev od 1992. godine.[2]
Preduslovi uredi
Tokom 1995. godine Savezna skupština, tadašnje SR Jugoslavije dala je saglasnost na četiri zakona iz oblasti industrijske svojine, i to:[3][4]
- Zakon o patentima,
- Zakon o žigovima
- Zakon o modelima i uzorcima i
- Zakon o geografskim oznakama porekla.
Ovi zakonski propisi usaglašeni su sa standardima GATT (General Agreement on Tarrifs and Trade), WTO (World Trade Organization), zatim evropskim standardom (Council Regulation EEC No 2081/92) kao i sa standardima Svetske organizacijom za intelektualnu svojinu WIPO (World Intelectual Property Organization).
Tako je ovim zakonima stvorena pravna osnova za konkretan rad u oblasti intelektualne svojine, i posebno zaštite tradicionalnih proizvoda u Srbiji i zaštite geografskih oznaka porekla.
Značaj uredi
Danas više nije dovoljno samo proizvesti tradicionalni proizvod u Srbiji, već ta roba mora da bude kvalitetno upakovana, prezentovana i marketinški predstavljena, a oznake kvaliteta koje stoje na nekom pakovanju svakako mogu da doprinesu boljoj prodaji proizvoda.
U tom smislu u Srbiji se u 21. veku sistematski prišlo primena sistema zaštite tradicionalnih proizvoda i promovisanju tradicionalnih srpskih poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda, u cilju podizanja vrednosti svih:
- poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda sa oznakom izvornosti,
- poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda oznakom geografskog porekla,
- proizvoda sa posebnim svojstvima i karakteristikama koja proizlaze iz tradicionalnih načina njihovog spremanja (jer imaju prepoznato tradicionalno obeležje).[5]
Jedan od ciljeva je i da se ovakvi proizvodi uključe u turističku ponudu kraja kao autentična ponuda regiona.
Takođe na ovaj način se postiže i zaštita prava intelektualne svojine kroz oznaku geografskog porekla, zaštitu žiga, dizajna, tehnologija, koja je neophodna u funkciji brendiranja poljoprivrednih proizvoda jer doprinosi prepoznatljivosti proizvoda, boljoj tržišnoj pozicioniranosti i ostvarivanju većeg profita.[6]
Zaštićeni proizvodi su po pravilu preko dva, tačnije 2,23 puta vredniji (skuplji) na tržištu od uporedivih ali bez ikakve zaštite.
Ekonomski, socijalni i ekološki značaj zaštita tradicionalnih proizvoda u Srbiji uredi
Ekonomski značaj geografskih oznaka porekla ogleda se u tome što proizvodi sa zaštićenom oznakom porekla uživaju poseban ugled na domaćem i inostranom tržištu. Njih odlikuje tipičan i prepoznatljiv kvalitet, zahvaljujući specifičnim prirodnim uslovima, (klimatski, kao i iskustvo i veština proizvođača sa određenog područja). Takva zaštita predstavlja značajno konkurentsko sredstvo u odnosu na iste ili slične proizvode drugih proizvođača.
| Ekonomski efekti | Socijalni efekti | Efekti na životnu sredinu |
|---|---|---|
|
|
|
Oblici zaštite uredi
Uspostavljeni sistem zaštite poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda razlikuje tri šeme:
- Zaštićena oznaka izvornosti, akronim PDO (Protected Designation of Origin)
- Zaštićeno geografsko poreklo, akronim PGI (Protected Geographical Indication )
- Zagarantovan tradicionalni specijalitet, akronim TSG (Traditional Speciality Guaranteed )
-
Oznaka izvornosti -
Oznaka geografskog porekla -
Oznaka za zagarantovan tradicionalni specijalitet
Zaštićena oznaka izvornosti uredi
Zaštićenu oznaka izvornosti ili zaštitu imena porekla, mogu dobiti proizvodi čije su karakteristike:
- kvalitet
- posebna svojstva uslovljena geografijom područja na kome se prave,
- posebna svojstva prirode područja na kome se prave,
- ljudski faktori, koji vladaju na područja na kome se prave.
Oznaka izvornosti potvrđuje i da su sve faze proizvodnje, prerade i pripreme proizvoda sa ovom oznakom u celini odvijaju na ograničenom, tačno definisanom geografskom području.
Dovoljna količina i konstantan kvalitet sirovina potrebnih za pripremu zaštićenog proizvoda, garantuje se ovom oznakom.
Zaštićena oznaka geografskog porekla uredi
[7]Zaštićena oznaka geografskog porekla identifikuje određeni proizvod kao proizvod sa poreklom jer se odnosi na teritoriju određene zemlje, regiona ili lokaliteta. Naime ona se vezuje za teritoriju koja mu daje određeni kvalitet, reputaciju ili druge karakteristike proizvoda i u načelu ti kvaliteti se mogu pripisati njegovom geografskom poreklu jer se proizvodnja, prerada, priprema odvijaju na određenom ograničenom području.
Dovoljno je, i da se samo jedna (pojedinačna) faza odvija u okviru regiona, lokaliteta ili zemlje čiju oznaku nosi.
Kvalitet, reputacija ili neka druga osobina proizvoda koji potiče sa određenog geografskog područja, dokazuje se zaštićenom oznakom geografskog porekla
U Republici Srbije trenuto su registrovane 79 oznake geografskog porekla, od čega 39 oznaka direktno štite poljoprivredne i prehrambene proizvode i mineralne vode.[8]
U Srbiji sledeći sirevi imaju oznaku geografskog porekla: Krivovorski kačkavalj, Homoljski ovčiji sir, Homoljski kozji sir, Homoljski kravlji sir, Svrljiški kačkavalj, Staroplaninski kačkavalj, Sjenički ovčiji sir, Pirotski kačkavalj od kravljeg mleka, Somborski sir, Zlatarski sir, Sjenički kravlji sir, Svrljiški kravlji sir.[9]
Oznaka garantovano tradicionalnog specijaliteta uredi
Oznaka garantovano tradicionalnog specijaliteta se koristi za zaštitu:
1. Autohtonih proizvoda kojima preti nestajanje — kojom može da se zaštiti naziv, ako opisuje specifičan proizvod ili namirnicu, tako da pokazuje tradicionalan način proizvodnje, prerade ili tradicionalni sastav, koji odgovara tradicionalnoj praksi za odnosni proizvod ili namirnicu ili je proizveden iz tradicionalno korišćenih sirovina ili dodataka. Za registraciju garantovano tradicionalnog specijaliteta potrebno je da je naziv tradicionalno korišćen za specifičan proizvod ili da identifikuje tradicionalna ili posebna obeležja proizvoda. Pojam tradicionalan definiše kao dokazana upotreba na unutrašnjem tržištu u vremenskom periodu od najmanje 30 godina, pri čemu se saznanje o proizvodnji i preradi prenosi sa generacije na generaciju.[10]
2. Neovlašćenog korišćenja (imitacija) određenog proizvoda — kada imitiranje obuhvata primenu oznake koja je zamenljiva sa registrovanom oznakom geografskog porekla, ili oznakom koja kod potrošača stvara utisak kao da je reč o registrovanoj oznaci.26 Utisak o kome je reč tim pre će nastati što je veća sličnost između proizvoda za koje se koriste sporna i registrovana oznaka.[a]
- Značaj i cilj
Oznaka garantovano tradicionalnog specijaliteta nije toliko povezana sa geografskim preklom koliko želi da naglasi tradicionalni karakter proizvoda (sastava proizvoda ili načina proizvodnje).
| „ | Da bi određeno ime bilo zaštićeno ovom oznakom, ono mora posedovati osobine koje ga izdvajaju od drugih proizvoda, odnosno mora da bude tradicionalan proizvod i da poseduje specifičan karakter i svojstva koja ga čine različitim od drugih prehrambenih proizvoda iz iste kategorije, a to obuhvata: upotrebu tradicionalnih sirovina u proizvodnji prehrambenih proizvoda, ili tradicionalan sastav proizvoda ili način proizvodnje. Takođe termin tradicionalan u ovom kontekstu znači dokazano korišćenje određenog imena na tržištu u vremenskom periodu koji pokazuje vidljivi transfer između generacija i traje ne manje od 25 godina. |
” |
Glavni cilj zaštite oznakom tradicionalnog specijaliteta je da:
- visokokvalitetnim proizvodima, koji nisu povezani sa određenom geografskom oblašću, omogući da budu prepoznatljivi u mnoštvu drugih proizvoda,
- ovi proizvodi postanu deo tržišta,
- pomaže u održavanju autentičnih proizvoda koji su deo kulturnog nasleđa.
Trenutno stanje uredi
Zaštita tradicionalnih proizvoda u Srbiji na međunarodnim tržištima vezana je za povećane marketinške napore i u tom smislu mogu imati pozitivan uticaj na reputaciju mnogih proizvoda sa poreklom iz Srbije. Međutim analiza proizvoda koji su pokriveni međunarodnom zaštitom otkrila je da za sada srpske kompanije ne koriste dovoljno prednosti raspoloživih zaštitnih oznaka.
Napomene uredi
- ^ Na primer: imitiranje postoji između oznaka „Gorgonzola“ i „Cambozola“, kao i oznaka vina „Remané“ i „Romanéé“; međutim imitacija ne postoji, između oznaka „Mascasano“ i „Mascarpone“.
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ „As from 1st January 2020, information on food PDO, PGI and TSG can be found on the eAmbrosia electronic register”. ec.europa.eu. Pristupljeno 25. 4. 2020.
- ^ Uredba EU br. 1151/2012 Evropskog parlamenta od 21. novembra 2012. godine o šemama kvaliteta za poljoprivredne i prehrambene proizvode
- ^ Sl.list SRJ 15/95
- ^ Sl.list SCG 61/04
- ^ Vlada Republike Srbije. 2014. Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014 – 2024. godine. Službeni glasnik RS, br. 85/14.
- ^ „Originalno iz Srbije - proizvodi zaštićenog geografskog porekla”. Privredna komora Srbije 5. 4. 2019. Pristupljeno 25. 4. 2020.
- ^ Al Sarraй, sir Ali Haddad (2020-02-21). „Personalizm i problema institucionalizacii političeskih režimov (na primere Ukrainы)”. Obщestvo: politika, эkonomika pravo (2): 34—38. ISSN 2071-9701. doi:10.24158/pep.2020.2.5.
- ^ Spisak oznaka geografskog porekla[mrtva veza]
- ^ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „I sir može imati pasoš, koju kontrolu mora da prođe”. www.rts.rs. Pristupljeno 2020-06-01.
- ^ Sonja Spasojević, Obim zaštite oznaka geografskog porekla i garantovano tradicionalnih specijaliteta u smislu Uredbe EU br. 1151/2012. Glasnik prava God. IV , br.2 (2013)
Literatura uredi
- Registar ovlašćenih korisnika oznake geografskog porekla. Zavod za intelektualnu svojinu Republike Srbije