Zgrada Narodnog muzeja Kruševac

Zgrada Narodnog muzeja Kruševac je podignuta 1863.godine. Nalazi se u prvoj zgradi kruševačke Gimnazije, u okviru zaštićenog prostora srednjovekovnog kruševačkog utvrđenja sa ostacima dvora kneza Lazara i njegovom zadužbinom crkvom Svetog Stefana - Lazaricom.

Istorijat

Zgrada Narodnog muzeja u Kruševcu

Prvi školovani okružni inženjer u Kruševcu, Franc Mil, je na inicijativu kruševačke opštine, rešio pitanje položaja nove škole u varoši, buduće Gimnazije, 1856. godine. Franc Mil je predložio dve lokacije za školu, obe u neposrednoj blizini crkve Lazarice. Obe lokacije bile su u skladu sa tadašnjim i sa kasnije donesenim propisima o građenju javnih građevina po kojima je trebalo škole smestiti u središte mesta, na suvom zemljištu i čistom vazduhu, okrenute jugozapadu, sa prostranim i svetlim učionicama, tako da postoji mogućnost proširenja zgrade. Projektant kruševačke Gimnazije je ostao nepoznat, ali je izvesno da je u nadziranju njenog građenja učestvovao tadašnji okružni inženjer Martin Matijašević, koji je bio zadužen za sve javne građevinske radove u kruševačkom okrugu. Započete poslove svog prethodnika Franca Mila je priveo kraju i predao ključeve novoizgrađene škole mesnoj vlasti 1863. godine. U to vreme, planovi za izgradnju školskih zgrada je morao biti urađen u Glavnoj upravi građevina, koja je u rangu ministarstva formirana 1859. godine ili od strane nekog lokalnog inženjera. U tom slučaju ovakav projekat je morao biti odobren u Glavnoj upravi građevina. Sredstva za podizanje zgrade je obezbedila kruševačka opština.Svečano otvaranje škole je upriličeno 1865. godine. Isticala se svojom lepotom i monumentalnošću. U ovom zdanju pored Gimnazije koja je bila smeštena na spratu, sve vreme radila je i osnovna škola, koja je koristila prostorije u prizemlju.

Prvobitni izgled građevine

Prvobitni izgled je ostao zabeležen na samo nekoliko gravira, crteža i fotografija iz poslednjih decenija 19. i prvih godina 20. veka. Neorenesansna arhitektura zgrade odraz je tadašnjeg vladajućeg stila u izgradnji prosvetnih zgrada i ostalih objekata. Zgrada je u osnovi bila pravougaonog oblika sa dodatim elementom na frontalnoj strani, dužine 30 m i širine 15 m. Zgrada je koncipirana kao simetričan slobodnostojeći objekat sa podrumom, prizemljem i spratom. Organizacija unutrašnjeg prostora koja se jednim delom očuvala do danas bila je dvospratnog tipa sa prostorijama raspoređenim sa obe strane središnjeg hodnika u prizemlju i na spratu. Ne zna se kako je izgledao ulazni deo zgrade i gde je bilo smešteno stepenište koje je vodilo na sprat. Zidana je opekom i delimično kamenom u zoni sokla i podruma. Međuspratna konstrukcija je bila drvena osim nad podrumom gde je zidana svodno opekom. Pročelje zgrade bilo je raščlanjeno na tri površine, sa naglašenim timpanonom u visini krova u čijem je središtu bio postavljen okulus. Fasada je podeljena horizontalno – ustaljenom akademskom deobom po zonama – i vertikalno akcentovanjem određenih masa i pravilnim ritmičnim rasporedom otvora. Glavni ulaz bio je postavljen na središnjem delu rizalita. Podela fasade po horizontali izvršena je međuspratnim i parapetnim vencem, koji kontinualno povezuje donje ivice prozorskih otvora na spratu i naglašenim profilisanim potkrovnim frizom. Dvorišna fasada je skromnija, bez središnjeg rizalita ali prati horizontalnu podelu čeone strane. Krov je bio pokriven crepom i zarubljen na uglovima zadnje fasade. Na delu krova iznad rizalita, prema crtežima iz 19. veka, nalazila se izdužena kula, u kojoj je, možemo pretpostaviti, bilo smešteno školsko zvono, a levo i desno od nje isticali su se mali polukružni krovni prozori.

Promene iz 1908. godine

Potreba za proširenjem zgrade se ukazala krajem 19. veka, ali uslovi za dogradnju su se ukazali tek. 1908. godine. Građevinske radove je kontrolisao nadzorni inženjer Dimitrije D. Todorović. Tada je na zapadnoj strani dograđeno krilo, a prvobitni ulaz je premešten na centralni deo severne fasade. Fasade su obogaćene secesisjkim floralnim i geometrijskim ornamentima, kao i reljefnim predstavama Vuka Karadžića i Dositeja Obradovića. Ispod njihovih predstava se, u slepim prozorima nalaze dva važna datuma iz istorije zdanja, 1863. i 1908. godina,uokvirene girlandama.

Vidi još

• Narodni muzej Kruševac