Zdravstvena zaštita Jevreja u okupiranom Beogradu

Zdravstvena zaštita Jevreja u okupiranom Beogradu, hronološki je prikaz organizacije zdravstvenog zbrinjavanja pripadnika ovog naroda za vreme Drugog svetskog rata, nakon donošanje odluke Vermahta da se Jevrejima zabrani lečenje u javnim zdravstvenim ustanovama Srbije.^[1] Tada je osnovana posebna tzv. „Jevrejska zdravstvena služba” koja je u okupiranom Beogradu radila od 1. juna 1941. do 23. marta 1942. kada je zverski ubijen i poslednji njen bolesnik.

Istorija

Naredbom Vojnog zapovednika za Srbiju od 30. maja 1941. godine, Jevreji su stavljeni van postojećih zakona, odnosno stavljeni su pod specijalne nacističke i rasističke propise:

Oduzeta su im sva građanska prava: zabrana napuštanja mesta stanovanja, korišćenje javnih prevoznih sredstava, posećivanje javnih lokala i priredbi, kretanje određenim ulicama, napuštanje stana u vreme policijskog časa.
Zabranjeno im je bavljanje lekarskom, veterinarskom, apotekarskom i advokatskom praksom.
Svu su bili otpušteni iz državne i drugih službi.^[2]

Kako se po ovoj Naredbi, počev od maja 1941. Jevreji nisu više mogli lečiti u beogradskim zdravstvenim ustanovama, gradske vlasti naredile su Jevrejima da samostalno osnuju sopstvenu „Jevrejsku zdravstvenu službu”, u okviru koje su mogli raditi isključivo jevrejski zdravstveni radnici. Takođe ovom uredbom naređeno je Jevrejima da moraju sopstvenim sredstvima da vrše opremanje novoosnovanih zdravstvenih ustanova, nabavljaju lekove i snose sve troškove lečenja.

Međutim, ta samostalnost bila je ograničene prirode, jer su dosta često u novoformirane jevrejske zdravstvene ustanove iznenada upadali Nemci, hapsili zdravstveno osoblje i iz njihove potrebe odnosili opremu i lekove, što je primoravalo Jevreje, da ponovo vrše opremanje zdravstvenih ustanova.

Prvih meseci od osnivanja „Jevrejske zdravstvene službe” u njoj je radilo oko 75 lekara, 6 apotekara, po 1 drogerista i veterinar, 24 studenata medicine i 26 bolničarki (priučenih lica). Kako su oni koji su bili uključeni u rad zdravstvene službe bili oslobađani od prisilnog rada, ubrzo je je došlo do povećanja broja angažovanih lekara.

Kad su početkom decembra 1941, svi beogradski kao i banatski Jevreji, muškarci, bili ubijeni u logorima u Topovskim šupama i na Banjici, a žene i deca internirani u logor Staro sajmište, sve zdravstvene ustanove, sem Jevrejske bolnice, rasformirane su.

Jevrejska bolnica produžila je sa radom do sredine marta 1942. godine i u svom prostoru lečila bolesne žene i decu iz logora Staro sajmište, da bi sredino marta 1942, Gestapo doneo odluku o rasformiranju Jevrejske bolnice. Zatvaranje bolnive počelo je tako što je prvo najveći broj zdravstvenog osoblja bolnice pohvatani je noći između 18. i 19. marta 1942. i likvidiran, dok je mali broj uspeo da se na vreme skloni i spase.^[3] Potom su svi zatečeni bolesnici (oko 800) usmrćeni, od 19. do 23. marta 1942, tj. sve dok i poslednji bolesnik nije bio usmrćen, na putu do iskopanih raka, u Dušegupkama (pokretnim gasnim komorama).

Tako je bolnica kao poslednja Jevrejska zdravstvena ustanova (bolnica) u Beogradu i zvanično prestala sa radom, 23. marta 1942, nakon zverskog ubistva i poslednjeg bolesnika zatečenog na lečenju u boolnici od strane Gestapoa.

Organizaciona struktura

Zdravstvena zaštita Jevreja u okupiranom Beogradu bila je organizovana u okviru „Jevrejske zdravstvenes lužbe” koja je u svom sastavu imala svoj upravni aparat i zdravstvene ustanove.

Upravni aparat

Šef službe bio je dr Isak Eškenazi, njegov zamenik dr Jaša Alfandari, a sekretar Sima Saso.

Zdravstvene ustanove

U sastav „Jevrejske zdravstvenes lužbe” bile su sledeće zdravstvene ustanove:

Naziv Jevrejske zdravstvene ustanove	Lokacija, organizacija i zadaci
Jevrejska bolnica	Lokacija; prostorije bivšeg Jevrejskog ženskog društva (danas ulici Visokog Stevana 2. u kojoj se nalazi Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju) Kadrovska struktura; pored upravnika dr Bukić Pijade, ginekologa u bolnici je radio i veći broj lekara specijalista Kapaciteti bolnice; u početku su bili 100 ležaja, da bi se nakon dovođenja u Beograd Jevreja iz Banata, i drugih mesta u Srbiji stalno povećavali. Broj ležaja morao je biti povećan na 800, početkom januara 1942. kada je usledio veći priliv pacijenata, naročito žena i dece iz logora „Sajmište”. Napomene; Pojedini građani Beograda, nejevreji, kriomice su slali bolnici pomoć u hrani lekovima, i u novcu. Rad bolnice bio je pod kontrolom organa Gestapoa SS-poručnika Fritzstraka, koji je stalno forsirao da se bolesnici što pre otpuste sa lečenja i vrate u logor „Sajmište”.
Jevrejska ambulanta na Tašmajdanu	Lokacija; jedna od jevrejskih zgrada u beogradskom naselju Tašmajdan Kadrovska struktura; ambulantom je rukovodio dr Marko Kaljuski, a kasnije dr Nisim Testa i dr Isak Heršković. Zadatak; lekara u ambulanti bio je, da utvrdi da li je neko lice iz grupe Jevreja određene za prisilan rad toga dana bilo bolesno i nesposobno za gakav rad.
Jevrejska ambulanta broj 1	Lokacija; zgrada bivšeg jevrejskog kulturnog društva Oneg Sabat (u Jevrejskoj ulici). Kadrovska struktura; upravnik je bio dr Solomo n Azriel, a kasnije dr Hajnrih Maclijah.
Jevrejska ambulanta broj 2	Lokcija; prostorije jevrejske sinagoge (Aškenaske) u Kosmajskoj ulici. Kadrovska struktura; upravnik je bio dr Franjo Ditrihštajn.
Rejonska zdravstvena služba	Zadatak; obilazak bolesnika u njihovim stanovima.
Bolnica u logoru „Banjica”	Lokcija; jedna od baraka u logoru „Banjica”.^[4] Kadrovska struktura; u bolnici je radio dr Bukić Pijade, takođe zatočenik, sve do svoje smrti (septembra 1943).^[5]

Vidi još

Izvori

^ Novo Vreme. broj 73, od 29. VI i 1941.
^ Lis.t naredaba Vojnog zapovednika za Srbiju broj 8, od 30. V 1941.
^ J. Romano, Jevreji zdravstveni radnici Jugoslavije 1941—1945, Zbornik 2, Jevreiskoq istorljskoq muzeia, Boogiad 1973, str. 110.
^ S. Stanković, Sećanja iz Banjičkog logora i zatvora u Dušinoj ulici, Otpor u žicama l, Beograd 1969,
^ Bsh/ica, izd. Istorijskog arhiva Beograda, Beograd 1967.

Spoljašnje veze

Bojan Đokić, Numerička analiza spiska jevrejskih zdravstvenih radnika - žrtava fašističkog terora - tokom Drugog svetskog rata u Jugoslaviji

[1] Novo Vreme. broj 73, od 29. VI i 1941.

[2] Lis.t naredaba Vojnog zapovednika za Srbiju broj 8, od 30. V 1941.

[3] J. Romano, Jevreji zdravstveni radnici Jugoslavije 1941—1945, Zbornik 2, Jevreiskoq istorljskoq muzeia, Boogiad 1973, str. 110.

[4] S. Stanković, Sećanja iz Banjičkog logora i zatvora u Dušinoj ulici, Otpor u žicama l, Beograd 1969,

[5] Bsh/ica, izd. Istorijskog arhiva Beograda, Beograd 1967.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]