Znepoljska kotlina
Znepoljska kotlina je ulegnuće u zemljinoj kori i specifičan geoprostor između Bugarske i Srbije. Srpski deo se nalazi u opštini Surdulica u Pčinjskom okrugu, a Bugarski deo naselja se nalazi u opštini Trn u Perničkoj oblasti. Ova potolina na jugoistoku Srbije, nalazi se u tektonskom rovu kompozitne doline-potoline gornjeg Ponišavlja, u slivu reke Jerme.
| Znepoljska kotlina | |
|---|---|
  | |
| Dužina | 18 km |
| Širina | oko 3,5 km |
| Oblasti | Jugoistočna Srbija |
| Vodotok | Nišave |
Položaj uredi
Znepoljska kotlina, koja ima glavni pravac pružanja istok-zapad, prateći sliv reke Jerme, između:
- Strezimirovaca na zapadu,
- Ilijski Hanova na istoku,
- obronaka Ruja na severu i
- planinskog zaleđa pritoka Jerme na jugu.
Dugačka je oko 18 km, dok je maksimalna širina oko 3,5 km.[1]
_-_Strezimirovci_(Serbia).jpg)
Geografske odlike uredi
Znepoljska kotlina geografski gledanao predstavlja erozioni basen formiran fluvijalnim radom pritoka Jerme — Liškovice, Glogovštice, Jarlovačke, Zelenigradske, Popove reke i drugih, koje se stiču na relativno malom prostoru.[1] Dno basena tokom holocena ispunjeno je deluvijalnim i proluvijalnim nanosima, kao i aluvijumom reke Jerme.[1]
Znepoljska kotlina koja je u sklopu Istočne zone mlađih venačnih planina, na čijem prostoru se susreću sutoke Istočne zone mladih venačnih planina i stare Rodopske (Srpsko-makedonske) mase.
Kao posebna tektonska celina stvorena u staroj Kortničko- Lužničko-Znepljskoj udolini, Znepoljska kotlina je nastala na jugoistoku ove oblasti kada je došlo do ražčlanjivanja u postoligocenu na više samostalnih jedinica.
I dok je Lužnička kotlina ispunjena debelim tercijarnim naslagama zajedno sa Kortničkom na severozapadu, najstarija je potolina u istočnoj Srbiji, Znepoljska kotlina na jugoistoku, samo svojim zapadnim delom, pripada staroj ologocenskoj potolini.
Snažni radijalni pokreti koji su direktno uslovili stvaranje duboke regionalne potoline, bili su istovremeno praćeni i tangencijalnim pokretima tako da su zahvatili i planine na jugozapadu i planinski venac Šljivovičkog vrha i Vlaške planine na severoistoku.
U obrazovanju tektonskog reljefa na ovim prostorima druga faza započela je postoligocenskim tektonskim pokretima, praćenim moćnom serijom oligocenskih jezerskih naslaga. Radijalni pokreti uslovili su obrazovanje dve zasebne potoline na dnu oligocenog jezera. Pa su tako stvorene Lužnička potolina u centralnom i Koritnička u severozapadnom delu. Dok je Znepoljska kotlina obrazovana znatno kasnije fluviodenudacionim procesima.
Klima uredi
Uticaj orografskih crta reljefa na klimu u Znepoljsk kotlini je veliki, a posebno kod temperature, padavina i vetrova. Niski delovi kotline imaju umereno kontinentalnu klimu sa jasno izraženim svim godišnjim dobima. Viši delovi imaju obeležje subplaninske klime sa dugim i hladnim zimama, kraćim i svežim letima i vrlo kratkim prelaznim dobima.
- Temperatura vazduha
Postoje i znatne razlike u srednjim mesečnim i srednjim godišnjim temperaturama vazduha najnižih i najviših delova kotline. Prosečne vrednostima za period od 1950. do 1965.godinu bile su
- Najhladniji mesec je januar (0,8 °C-3,9 °C),
- Najtopliji je jul i avgust ( 22,2∘S-15,7 °C).
- Srednja godišnja tempetatura je 11,9os, a u planinskom delu 6,2 °C.
Visoke letnje temperature u nižem delu kotline uslovljavaju intenzivno isparavanje pa se nivo izdanske vode spušta dublje u zemlju, mnogi izvori oslabe, a neki i presuše, vodostaj reka opada pa se i proticaj osetno smanji, a mnogi vodeni tokovi i presuše.
- Oblačnost
Oblačnost utiče ma osunčavanje, intenzitet insolacije i radijaciju čime ublažava dnevno kolebanje temperature. Najmanja oblačnost je u julu, avgustu i septembru što je povoljno za razvoj turizma.
- Padavine
Padavine zauzimaju važno mesto među klimatskim elementima. Važna je količina padavina ali i njihov godišnji raspored ili pluviometrijski režim. Na taj režim preovlđujući uticaj imaju prodiranje vlažnih, hladnih vazdušnih masa sa Atlantskog okeana sa zapada i severozapada, toplih sa juga i jugozapada iz oblasti Sredozemnog mora i zimskih prodora hladnih vazdušnih masa sa severa i severoistoka uz uticaj orografskih crta reljefa. ši planinski predeli (oko 850 mm).
- Vetar
Vetar je važan klimatski element. Znepoljska kotlina je dosta vetrovita što se posebno odnosi na najviše njene delove gde najveću čestinu ima severozapadni vetar (235 ‰) koji donosi padavine, a najmanju zapadni (154 ‰) i istočni vetar (149 ‰). Na tišine dolazi 213 ‰.
U najnižem delu kotline najveću češtine imaju vetrovi iz istočnog (186 ‰) i zapadnog pravca (109 ‰). Istočni duva pravcem Lužnica-Zaplanje-Vlasotince; suv je povećava isparavanje i smanjuje oblačnost. Zapadni je deo opšteg strujanja vazduha sa zapada na istok i donosi padavine. Na tišine dolazi 435 ‰. Jakih vetrova najviše ima u martu, februaru i januaru kada se u višem delu sliva stvaraju veliki smetovi, a najmanje u septembru i avgustu. U Znepoljskoj kotlini košava duva po nekoliko dana, a u više delove prodire iz pravca Zaplanja i duva 1-2 dana što biva vrlo retko.
Sliv Jerme uredi
Kod Strezimirovaca dolina Jerme se širi u Znepoljsku kotlinu. Kotlina je najšira između sela Slišovci i Rejanovci - oko 3,4 km, dok se kod sela Glavanovci sužava na samo 500 m. U Znepolju Jerma prima sa leve strane Jarlovačku reku koja je pregrađena zemljanom branom čime je obrazovano Jarlovačko jezero. Nešto nizvodnije uliva se Liškovica koja je posle Jablanice njena najvažnija pritoka, a samo stotinak metara dalje i Glogovštica. Leve pritoke Jerme u Znepoljskoj kotlini odvodnjavaju Ruj planinu, brojne su ali uglavnom kratke i malih slivova. Najveća je Zelenigradska reka. Kod sela Ilijski Hanove završava se Znepoljska kotlina, dolina Jerme naglo se sužava i sa leve strane prima Kusu reku koja odvodnjava istočne padine Ruja.
Jerma je nizvodno od Znepolja usekla u krečnjacima impozantnu klisuru – Trnsko ždrelo, široko desetak metara kroz koje voda protiče velikom brzinom zbog pada od oko 60‰.
Biodiverzitet uredi
Osnovne karakteristike biodiverziteta su, izuzetna raznovrsnost flore i faune, bogat šumski fond, bogatstvo i raznovrsnost životnih zajednica i značajan genetski fond. Stanje prirodne vegetacije uklapa se u širi areal rasprostranjenosti pojedinih vrsta Balkana, posebno planinskih masiva: Stare planine, Vidliča, Vlaške i Greben planine.
Flora je veoma raznovrsni, svaki nivo nadmorske visine i geografski položaj ima svoj tip vegetacije. Slično drugim brdsko-planinskim krajevima Istočne Srbije su zastupljena tri osnovna tipa vegetacije: livadsko-pašnjački, pašnjački, i šumski. Šumska vegetacija na području je dosta raznovrstan, zbog poznate činjenice da svaka od šumskih asocijacija ima posebne zahteve u pogledu nadmorske visine, reljefa, ekspozicije terena, klimatskih faktora i drugo. Posmatrano vertikalno u ovom kraju se izdvajaju sledeći šumski pojasevi:
- a) pojas galerijskih šuma,
- b) pojas hrastovih šuma,
- v) pojas bukovih šuma i
- g) pojas četinarskih šuma
Poljoprivredna područja Znepoljske kotline pokrivaju površinu u proseku oko 32%. Zatim slede šume i šumsko zemljište i drugi vegetacijom obrasli tereni sa oko 35%, vodno sa 4%, dok naselja i drugi antropogeni tereni u funkciji naselja i infrastrukture zauzimaju oko 5%.
U ovoj kotlini obradivo zemljište je pretežno nenavodnjavano, što podrazumeva da su površine pod žitaricama, mahunarkama, krmnim biljem, povrćem, bilo pod otvorenim nebom bilo pod plastenicima i staklenicima, i to pretežno u nižim nadmorskim visina Znepoljske kotline.
Prostor je pokriven mešovitim šumama i uglavnom se poklapa sa četinarskim šumama. Preko dve trećine ove površine nalazi se u Bugarskoj, najviše po obodu Znepoljske kotline. Prelazno područje šume obuhvata pre svega površine pod žbunastom vegetacijom, površine pokrivene mladim stablima unutar šumskih oblasti, ogoljene oblasti unutar šumskih kompleksa, napuštena poljoprivredna područja koja je najmanje 30% prekrila šumska vegetacija i sl
Kao svako planinsko područje, i ovo je naseljeno divljom faunom prilagođenom postojećim uslovima životne sredine. Divljač koja je interesantna za razvoj lovnog turizma i prisutna na području opštine Dimitrovgrad je: divljač visokog lova – srna, jelen, divlja svinja; divljač niskog lova – zec; pernata divljač – jarebica, prepelica, divlji golubovi. Od ostale divljači - predatori prisutni su: vuk, lisica, jazavac, kuna, tvor, veverica, ris, šakal, riđi mišar, lasica, puh a od pernate jastreb, orao, siva vrana, gavran, kreja, sova.
U vodama Jerme najčešće ribe su krkuša, klen, mrena, skobalj, pastrmka i druge ribe. Na području Znepoljske kotline našlo je stanište i više od 100 vrsta ptica. Najrasprostranjenije ptice su vrabac, senica, slavuj, gugutka, sova, sojka, detlić, vrana, svraka, gavran, kos, drozd od ptica grabljivica – jastreb, soko, orao a od ptice selice – roda, čaplja, ždralovi, laste, kukavica.
Stanovništvo uredi
Najstariji narod čije se ime spominje u izvorima odnosno za koji se, sa velikom sigurnošću, može reći da je obitavao na prostoru Znepoljske kotline su Dardanci. Međutim, u tom periodu, pre dolaska Rimljana, etnička slika je bila veoma kompleksna. Tu su naime živeli Kelti, Iliri i Tračani, te su etimolozi u jezicima tih naroda upravo i tražili poreklo imena gradova Ponišavlja.
Dolaskom rimskih vojnika, broj stanovnika se povećava. Na osnovu raspoloživih podataka, sasvim je izvesno da se veći priliv stanovništva, desio na prelazu iz stare u novu eru (otprilike od 27. godine p. n. e. do 14. godine n.e.) u vreme rimskog cara Avgusta (63. p. n. e.— 14. n.e.). U to vreme postojali su brojni vojni logori duž trase Via millitaris-a.
Hrišćanstvo se, u Znepoljskoj kotlini, kao i na tlu Balkana jevilo već u prvim vekovima. Nema sumnje da je tako bilo i u Remezijani i čitavoj remizijanskoj regiji, imajući u vidu da je ovaj grad bio na važnom i veoma prometnom putu koji je spajao Nais i Sardiku i dalje, Zapad i Istok Rimskog carstva.
Hrišćanstvo je u to vreme prenošeno direktno, „vera se prenosi neposrednim kontaktom, kada kršteni muž o veri govori svojoj još nekrštenoj ženi, rob svome gospodaru, gospodar slugama, trgovci kupcima, a lekari bolesnicima, kako nam svedoči primer lekara Aleksandra iz Liona, prema svetom Irineju Lionskom”.[2]
Područje karakterišu mala naselja pretežno agrarnog tipa, sa veoma nepovoljnom demografskom strukturom stanovništva. Među njima veliki broj naselja koja su se od 2001. godine toliko ispraznila da im preti opasnost da budu potpuno ugašena. Prostor je slabo naseljen, obim i rasprostranjenost građevinskih objekata nesrazmerno su veliki uz slab sistem iskorišćenosti.