Katakombna crkva
Katakombna crkva (rus. Катакомбная церковь) zajednički je naziv za ruske pravoslavne hrišćane koji su 1920-e. se iz različitih razloga preselili na ilegalni položaj. U užem smislu, termin katakombna crkva ne označava samo ilegalne zajednice, već zajednice koje su, posle 1927. godine, odbacili nadležnost tadašnje Moskovske patrijaršije na čelu sa mitropolitom Sergijem Stragorodskim, optužujući ih za saradnju sa komunističkim vlastima, i počeli da deluju ilegalno. Potonji su se takođe zvali "Istinska pravoslavna crkva".
Osnivanje katakombne Crkve uredi
Patrijarh moskovski Tihon je 19. januara 1918. anatemisao sovjetsku vladu da je stvorila ideološku državu, čiji je cilj bio rekonstrukcija celokupnog života Rusije na ateističkoj i materijalističkoj osnovi. Ovu anatemu je potvrdio Sveruski crkveni sabor, 28. januara iste godine. Sovjetska vlast je uzvratila dekretom od 23. januara 1918. pod nazivom „O slobodi savesti“, koji je Sabor Ruske pravoslavne crkve nazvao „Dekret slobode od savesti“.
Sovjetska vlast otpočela je progon pravoslavnih vernika u Rusiji. Da bi olakšao nepodnošljivu patnju sveštenstva i mirijana, progonjenih od komunističke vlasti, patrijarh Tihon je učinio seriju ustupaka i kompromisa državi. Sovjetska vlast nije bila zadovoljna ovim ustupcima i zahtevali su potpuno duhovno potčinjavanje Crkve državi, i još više pojačali progone.
Patrijarh Tihon je umro 25. marta 1925. godine. Po episkopu Maksimu, bio je otrovan. Testament koji je nađen posle njegov smrti bio je bez ikakve sumnje krivotvoren od strane sovjetske vlasti, ali nije joj to pomoglo. Posle smrti patrijarha, mitropolit Petar je takođe odbio da potpiše takvu deklaraciju. Zbog toga su ga uhapsili u decembru 1925. godine, deportovali i mučili u izbeglištvu. Umro je nakon 11 godina. Nasledio ga je mitropolit Sergej Starogorodski, koji je potpisao tzv. „Tuckovu deklaraciju“, dana 29. jula 1927, što je izazvalo i zvanični crkveni raskol 1927. godine.
Poznati osnivači katakombne crkve bili su mitropolit Josif (Petrov), arhiepiskopi Teodor (Pozdejevski) i Andrev (Uhtomski). Oko njih su formirani neformalni pokreti „Josifovci“, „Danilovci“ i „Andrejevi“, koje su bile sastavljena od dela episkopa, sveštenstva i laika, koji nisu prepoznali Deklaraciju mitropolita Sergija iz 1927. godine kao izraz lojalnosti sovjetskoj komunističkoj vladi. Članovi pokreta su nazivani i „Tihonovci“ po patrijarhu Tihonu.
Organizovali su tajna bogosluženja po fabrikama, biroima i drugim mestima, gde su vernici bili uvežbani da za tili čas pretvore iz običnih svetovnih prostorija u crkve, i obratno. U tim ambijentima delovalo je tzv. „belo monaštvo“, tj. tajni monasi koji su se, radeći po fabrikama i sovjetskim institucijama, držali svojih monaških zaveta. Pominju se brojevi od oko 70 hiljada pripadnika pokreta u Rusiji. Postoje svedočenja o sovjetskom generalu kome su, spremajući ga za sahranu, ispod uniforme našli monašku shimu.
Pokret u periodu 1920—1950. uredi
U periodu od 1920. do 1950. pokret je okupljao desetine hiljada ljudi, uglavnom sveštenstva, monaštva i seljaka. Oni su bili izloženi progonu, konfiskaciji imovine i progonstvu u Sibir.
Dana 18. februara 1932. dogodio se „Veliki petak“ ruskog monaštva. Tada je čitavo rusko monaštvo u toku jedne jedine noći nestalo u koncentracionim logorima. U Lenjingradu je uhapšeno 40 monaha lavre Svetog Aleksandra Nevskog, 12 monaha kijevskog metoha (ostali monasi pohapšeni su još 1930); deset monaha valaamskog metoha; 90 monahinja novodevičkog manastira; 16 monahinja iz metoha mati Taisije Levšinske; 12 monaha iz sabornog hrama svetog Teodora; osam monahinja iz kinovije lavre Svetog Aleksandra Nevskog „Velika Ohotka“; stotinu i više monaha iz drugih lenjingradskih crkava; ukupno — 318 ljudi.
Iste noći uhapšeni su svi monasi i bratstvo manastira Svetog Makarija i privedeni u Lenjingrad kao ozloglašeni kriminalci, čije samo prisustvo predstavlja opasnost po društvo. Talas hapšenja obuhvatio je i sveštenstvo i mirjane koji su bili bliski monaštvu. Svi su upućeni u Kazahstansku oblast, iz koje se gotovo niko nije vratio. U isto vreme, u samom Lenjingradu zatvorene su i opustošene mnoge crkve. Za kratko vreme svih 1.400 ruskih manastira (ne računajući skitove i novoformirane monaške zajednice) bilo je zatvoreno i, uz nekoliko izuzetaka, uništeno.
Godine 1936, posle smrti mitropolita Petra i mitropolita Kirila, mitropolit Josif je postao duhovni i administrativni vođa katakombne crkve koja je do tada već stekla određeni vid organizacije. Pred kraj 1938. mitropolita Josifa su ubile sovjetske vlasti, kada su otkrili da je on na čelu tajne katakombne crkve. Nakon njegove smrti, katakombna crkva je svoju tajnu najstrože čuvala, naročito imena i lokaciju gde se nalaze njene duhovne vođe. Do informacija o katakombnoj crkvi nije se moglo lako doći, tako da su je u to vreme sovjetske vlasti proglasile za nepostojeću.
Kroz svoja najteža iskušenja katakombni hrišćani prolazili su u periodu nakon 4. februara 1945. godine, odnosno, nakon ustoličenja sovjetskog patrijarha Aleksija I. Oni koji ga nisu priznali, bili su osuđivani na dodatno robijanje ili kažnjavani, a ponekad bili i streljani. Oni koji su ga priznali i koji su stavili svoj potpis na to bili su oslobađani i dobijali su crkvena nameštenja.
U vreme tokom i nakon Drugog svetskog rata dolazi do kontakata i povezivanja sa Ruskom zagraničnom crkvom na čijem čelu je bio mitropolit Anastasije.
Do kasnih 1950-ih u SSSR-u katakombna pravoslavna zajednica, okupljala je hiljade vernih. Organizaciono oni nisu bili povezani. Deo te zajednice je bio da se uspostavi kontakt sa Moskovskom patrijaršijom, dok su drugi ekstremniji bili za što manje kontakta sa sovjetskim društvom i državom. Neki od njih su odbijali da uzmu sovjetske pasoše, prihvate državni posao, šalju svoju decu u školu, služe u vojsci, razgovaraju sa zvaničnicima, pa čak i koriste javni prevoz. Sveštenici koji nisu priznali Deklaraciju mitropolita Sergija, bili su raščinjeni i nisu mogli da legalno obavljaju bogosluženja. Kao rezultat toga, držana su bogosluženja u strogoj tajnosti.
Represija 1960ih uredi
Poslednji talas represije nad katakombnom crkvom počeo je 1959. godine i naročito je intenziviran nakon Uredbe za suzbijanje nerada iz 1961. godine Nikite Hruščova. Po osnovu ove uredbe prognano je i uhapšeno na hiljade članova pokreta koji su odbili da zvanično prihvate posao (obično su radili na ugovor).
Godine 1961. progon ktakombne crkve zvanično je legalizovan izdavanjem „Uputstva za primenu propisa o kultovima“, usvojenim od strane Saveta za pitanja religije 16. marta 1961. godine.
Tokom 1961. i 1962. godine uhapšeni su skoro svi aktivni članovi katakombne zajednice. Mnogima je suđeno i poslati su u logore. Do ranih 1970-ih, većina preživelih došla je do slobode, ali je pokret znatno oslabio.
Sudbina ostataka katakombne crkve uredi
Tokom Perestrojke pokret je skoro potpuno izgubio staro sveštenstvo. Godine 1977. Arhijerejski sinod Ruske zagranične crkve preko katakombnog jeromonaha Lazara (Jurbenko) obraća se grupi sveštenika katakombne crkve, koji su ostali bez episkopa. Oni koji su se odazvali prihvatili su jurisdikciju RZC i njenog mitropolita Filareta (Voznesenskog).
Godine 1982. odlukom Saveta Sinoda RZC održanog u Moskvi tajno je izabran za episkopa Lazar (Jurbenko).[1]
Tokom 1990-ih najveći deo katakombne zajednice konačno je izašao iz skrovišta i formalno zatražila prihvatanje od strane RPZ i različite jurisdikcije pravoslavnih starokalendarskih zajednica. Međutim, delovi ovog pokreta još uvek nisu povezani i ne priznaju jurisdikciju bilo koje od zvaničnih crkava.