Klima Azerbejdžana
Klima Azerbejdžana je veoma raznolika. Devet od jedanaest postojećih klimatskih zona prisutno je u Azerbejdžanu.[1]
Geografija uredi
Azerbejdžan se nalazi na severnom kraju suptropskog pojasa, u jugoistočnom delu Kavkaza i severozapadnom delu iranske visoravni. Geografski položaj i pejzaž, blizina Kaspijskog jezera, efekat sunčevog zračenja, vazdušne mase različitog porekla itd. doprinose njegovoj klimatološkoj raznolikosti.[2]
Pejzaž uredi
Kao pretežno planinska zemlja, Azerbejdžan je okružen Velikim Kavkazom, Malim Kavkazom, Tališkim i severnoiranskim planinama. Kursko-araksinska nizija, između Velikog i Malog Kavkaza, proteže se do Kaspijskog jezera u istočnom delu zemlje. Veliki Kavkaz, smešten na severu zemlje i protežući se od severozapada do jugoistoka, štiti zemlju od direktnih uticaja severnih hladnih vazdušnih masa. To dovodi do stvaranja suptropske klime na većini podnožja i ravnica zemlje. Ostali planinski lanci koji okružuju zemlju takođe utiču na cirkulaciju vazduha. Kompleksnost pejzaža uzrokuje neravnomerno formiranje klimatskih zona i stvara vertikalne klimatske zone.[3]
Sunčevo zračenje uredi
Azerbejdžanske ravnice i podnožja imaju visoke stope sunčeve radijacije. Sunce sija godišnje od 2200 do 2400 sati na kursko-araksinskim nizijama, poluostrvu Apšeron i ostalim ravnicama i podnožju, i 2600 do 2800 sati na ravnicama oko reke Araks u regionu Nahčivan. Zbog povećane oblačnosti u planinskim regionima, ta područja primaju samo 1900 do 2200 sati direktne sunčeve svetlosti.[3]
Sunce sija 2200 do 2500 sati godišnje na nadmorskim visinama preko 3000 metara. Ukupno godišnje zračenje iznosi 128—132 kcal/cm². Prema planinama opada na 120—124 kcal/cm², na nadmorskoj visini od 500 do 600 metara iznad nivoa mora, a zatim se postepeno povećava i dostiže 140—150 kcal/cm² na nadmorskim visinama iznad 3000 metara na Velikom i Malom Kavkazu.[3]
Ukupna količina sunčevog zračenja koja utiče na ravnice Araza u Nahčivanu iznosi kcal/cm². Na planinama se povećava, dostižući 152—160 kcal/cm². Sunčevo zračenje na ravnicama i podnožju zemlje iznosi 40—50 kcal/cm², u Lenkoranu, 50—60 kcal/cm², na planinama, 15—25 kcal/cm².[3]
Kruženje vazdušnih masa uredi
Na formiranje klime u Azerbejdžanu utiču različite vazdušne mase. Hladne vazdušne mase, kao što su Kara i skandinavski arktički anticikloni, umereni sibirski anticikloni i pomorski Azori, maksimalno utiču na klimu. Isto tako, tropske vruće vazdušne mase (suptropski anticiklon i južni cikloni), kao i srednjoazijske anticiklone i lokalni vremenski uslovi, imaju uticaj. Ove vazdušne mase ulaze u zemlju na različite načine zahvaljujući raznolikoj geografiji. Dakle, iako ne sprečavaju vruće mase da uđu u Azerbejdžan sa juga, hladne kontinentalne i pomorske vazdušne mase uzrokuju promene svojstava tih vrućih vazdušnih masa i utiču na dinamiku atmosfere.[3]
Glavni aspekti uredi
Neki od glavnih uticaja na azerbejdžansku klimu su temperatura, padavine, vlažnost, brzina isparavanja i oblačnost.
Temperatura uredi
Temperaturni režim i njegova distribucija po Azerbejdžanu su redovni i zavise od karakteristika vazdušnih masa koje ulaze u zemlju, regionalnog pejzaža i blizine Kaspijskog jezera koje uzrokuje pad temperatura u morskim oblastima (20 kilometara od mora) leti i porast zimi. Istovremeno, more ublažava uticaj vrućih i suvih vazdušnih masa koje dolaze iz Srednje Azije. Prosečna godišnja temperatura je 14—15 °C u Kursko-araksinskoj niziji, priobalnim regionima južno do poluostrva Apšeron i u Lenkoranskoj niziji. Temperatura opada sa blizinom planina, u proseku 4—5 °C na nadmorskoj visini od 2000 metara i 1—2 °C na 3000 metara.
Minimalna (–33 °C) i maksimalna temperatura (46 °C) zabeleženi su u Džulfinskom i Ordubadskom rejonu.[1]
Padavine uredi
Maksimalne godišnje padavine su zabeležene u Lankaranu (1600 do 1800 mm) i minimalne na Apšeronskom poluostrvu (200 do 350 mm).[1]
Klimatski tipovi uredi
Uzimajući u obzir distribuciju i karakteristike vremena, temperature, vlažnosti i padavina, devet od jedanaest klimatskih obrazaca u Kepenovoj klasifikaciji klimata može se naći u Azerbejdžanu. Mnogi od ovih obrazaca podeljeni su u podtipove:[2]
- Stepska i suva stepska klima pokrivaju centralnu niziju na Kuru do 400 metara, kaspijska zona od kraja reke Samur do zaliva Gizilagaj, ravnice Nahčivan duž reke Araz i doline Taliskih planina ispod 1000 metara. Godišnje padavine čine 15 do 50 procenata mogućeg isparavanja. Zime su obično hladne, a leta mogu biti veoma vruća, ponekad i preko 40 °C.[2]
- Polupustinjska i suva stepska klima sa hladnom zimom i suvom vrućom klimom.
- Umerena klima sa blagim, suvim zimama pokriva južna brda (ispod 1000 metara) Velikog Kavkaza, dolinu Ganih-Eiričaj između 200 i 500 metara, a severno i istočno brdo Malog Kavkaza između 400 i 1500 metara. Godišnje padavine čine 50 do 100 procenata mogućeg isparavanja u ovoj klimatskoj zoni.[2]
- Umereno topla klima sa suvim letima pokriva region Lankaran-Astara. Godišnje padavine čine 100 do 150 procenata ili više od mogućeg isparavanja. Zime su prohladne, leta vrela i suva, a jeseni kišovite. Period od maja do avgusta je obično suv, zahteva veštačko navodnjavanje.[2]
- Hladne, suve zime pokrivaju jugoistočna brda Velikog Kavkaza između 1000 i 2700 metara, a planinski regioni Malog Kavkaza između 1400 i 2700 metara. Godišnje padavine čine 75 do 100 procenata mogućeg isparavanja. Leta su prohladna, a zime blage.[2]
- Hladna klima sa prohladnim, suvim letima pokriva srednje i visoke planine Nahčivana između 1000 i 3000 metara. Godišnje padavine čine 50 do 100 procenata mogućeg isparavanja. Leta su prohladna, a zime dovoljno hladne za sneg.[2]
- Umerena klima sa jednakom raspodelom padavina pokriva planinske šume na jugu između 600 i 1500 metara, a severoistočna brda Velikog Kavkaza između 200 i 500 metara. Godišnje padavine čine 75 do 100 procenata mogućeg isparavanja na južnim brdima, a 50 do 100 procenata na severoistočnim brdima. Zime su prohladne, leta topla.[2]
- Hladna klima sa obilnim padavinama tokom cele godine javlja se na južnim brdima Velikog Kavkaza između 1500 i 2700 metara, koji uključuju šumske, subalpske i alpske zone. Godišnje padavine čine više od 150 do 200 procenata mogućeg isparavanja. Zime su hladne, leta prohladna.[2]
- Alpska tundra pokriva područja Velikog i Malog Kavkaza iznad 2700 metara, a Nahčivan iznad 3200 metara. Godišnje padavine čine više od 100 do 200 procenata mogućeg isparavanja. Zime i leta su hladna. Sneg se mestimično topi tek sledeće zime.[2]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b v „Climate”. Water Resources of the Azerbaijan Republic. Institute of Hydrometeorology, Ministry of Ecology and Natural Resources. Arhivirano iz originala 24. 5. 2007. g.
- ^ a b v g d đ e ž z i „Azerbaijans.com — Physical Geography – Climate”..
- ^ a b v g d „Climate”. Arhivirano iz originala 2014-07-18. g. State Land and Cartography Committee.
