Konvencija o školovanju srpskih studenata na francuskim univerzitetima i učiteljskim školama
Konvencija o školovanju srpskih studenata na francuskim univerzitetima i učiteljskim školama pravni je dokument kojim je omladini raseljenoj iz Srbije tokom Prvog svetskog rata omogućeno da se školuje u Francuskoj. Potpisali su je tadašnji predstavnici srpske i francuske vlade, Nikola Pašić i Ogist Bop, dana 28. oktobra 1916. godine na Krfu. Uspostavljanjem ove konvencije je Prosvetno odeljenje, formirano početkom 1916. godine u Parizu, obavezalo francuske fakultete i učiteljske škole da prime i srpske studente.[1] Doneta je i Uredba o školovanju i vaspitanju srpske omladine u Francuskoj, a Ministarstvo prosvete ju je odobrilo 7. oktobra 1917.[2]
Okolnosti uredi
Početak XX veka i dolazak dinastije Karađorđevića na presto, sa kraljem Petrom Prvim, naklonjenim Francuskoj, označio je učvršćivanje odnosa između Francuske i Srbije.[3] U to vreme je čitava generacija srpskih intelektualaca koji su studirali u Francuskoj sredinom XIX veka bili značajni za širenje francuske kulture, za šta je značajan podatak da je 1905. godine četrnaest od četrdeset pet izabraniih profesora na Beogradskom univerzitetu bilo školovano u Francuskoj.[1] U vreme Prvog svetskog rata, Francuska je imala važnu ulogu u pomoći srpskom narodu koji je prelazio Albansku golgotu poslavši najpre vojnu misiju pod komandom generala Žana de Mondesira sa ciljem da obavesti vladu Francuske o stanju srpskog naroda, zatim pružajući pomoć u vidu hrane i transporta, uprkos otežavanju od strane Italije. Rešenost predstavnika francuske vlade, Ogista Bopa, da se pomogne Srbiji, vidi se u njegovim rečima zabeleženim nakon kontakta sa Nikolom Pašićem: „ako se naši prijatelji i saveznici, koji su toliko puta pomogli Srbiji, ne udruže kako bi joj pomogli u ovom teškom trenutku, katastrofa je neizbežna. Srpski narod je učinio sve što je mogao da učini narod koji je žele da se časno bori do kraja".[4] Već u to vreme, pored drugih načina prikupljanja pomoći i sredstava za preživljavanje, radilo se na omogućavanju srpskoj omladini da nastavi školovanje. Kako ne bi pala u ropstvo, sakupljena je omladina uzrasta od četrnaest do osamnaest godina i brodovima prevezena u Francusku, dok je manji broj poslat u Afriku, Englesku, Švajcarsku, Grčku ili Rusiju.[5] Među poslanicima u Parizu formirano je posebno odeljenje sa zadatkom da rasporedi omladinu po mestima gde će se školovati, i na čelo odeljenja postavljen je tadašnji predsednik Srpske kraljevske akademije, Jovan Žujović. U Parizu je 7. decembra 1915. godine formiran Univerzitetski odbor za srpsku omladinu, koji je pružio veliku pomoć srpskim đacima.[6]
Pravne odluke u periodu 1916 – 1920 uredi
Srpski političari, uključujući i članove Ministarstva prosvete i crkvenih poslova, bili su prinuđeni da napuste Srbiju i, preko Prizrena i Soluna, dođu na Krf u januaru 1916. godine. Tamo je uspostavljeno privremeno sedište srpske vlade.[6] Odlukom donetom 5. marta 1916. Žujović je postavljen na poziciju šefa prosvetnog odeljenja u Parizu. Ministar prosvete Ljubomir Davidović je 31. marta 1916. napisao molbu ministru vojnom kako bi studente i đake koji u dato vreme nisu učestvovali u borbi oslobodio vojne obaveze i prepuste Ministarstvu prosvete kako bi im pomoglo da nastave školovanje. Predlog je prihvaćen 9. maja. 1916. i do kraja 1917. godine otpušteno je još 300 vojnika. Kako je bilo poteškoća u organizaciji školovanja srpske omladine u Francuskoj, koje su se ticale kurseva francuskog jezika i usklađivanja nastavnog programa s prethodno pređenim gradivom, potpisana je Konvencija o školovanju srpskih studenata univerziteta i učenika i učenica učiteljskih škola u Francuskoj, ne bi li regulisala date probleme.[2] Na osnovu odluka konvencije, francuske muške i ženske učiteljske škole bile su u obavezi da svake godine prime izvestan broj srpskih studenata. Sa studentima bi u svaku školu, odnosno fakultet, bio poslat po jedan profesor, plaćen od strane srpske vlade, koji bi predavao srpski jezik, književnost i nacionalnu istoriju. Deo učenika morao je biti oslobođen troškova upisa, a Ministarstvo prosvete Francuske pružalo je stipendije marljivim studentima. Upisnici su bili u obavezi da pokažu diplomu o položenom ispitu zrelosti u srednjoj školi, a oni koji su imali samo srpsku diplomu morali su da pruže dokaz o dovoljnom poznavanju francuskog jezika. Odluku o upisu đaka na francuske univerzitete i učiteljske škole potpisivali su predstavnik francuskog Ministarstva prosvete i šef Prosvetnog odeljenja Srbije. Francuski parlament je konvenciju u potpunosti prihvatio 7. juna 1917.[7]
Nepunih godinu dana po potpisivanju konvencije, doneta je Uredba o školovanju i vaspitanju srpske omladine u Francuskoj, čiji je sadržaj objavljen 31. oktobra 1917. godine u srpskim novinama štampanim na Krfu. Uredba je regulisala prava i obaveze studenata upisanih na francuske škole, univerzitete, tehničke škole i pripremne kurseve. Njihovo školovanje finansirala je francuska vlada zajedno sa Ministarstvom prosvete Srbije. Specifična je bila organizacija obrazovanja tehničara, koji su upućivani na Školu za mostove i puteve (École des ponts et chaussées) ili Školu za umetnost i zanate (École centrale des arts et manufactures), zatim bi, nakon položenog bakaloreata bili poslati na dvogodišnji tečaj matematike u licejama internatskog tipa. Humanitarno društvo „Srpski narod u Francuskoj" finansiralo je obrazovanje jednog broja tehničara. Srpska omladina starija od osamnaesti godina, čije je gimnazijsko obrazovanje prekinuto na period od nekoliko godina, bila je upućena na srpske gimnazije u Nici i Bolijeu kako bi završila započeto srednjoškolsko obrazovanje.[8]
Godine 1920. potpisana je Školska konvencija u Parizu, kojom je predviđeno uspostavljanje bliskih intelektualnih veza i univerzitetskih saradnji između Francuske i Srbije.[9]
Srpska vlada je pripremila stipendiju za 547 srpskih studenata koji su se školovali u inostranstvu. Roditelji su potpisivali obavezu o prihvatanju uslova za školovanje svoje dece, a sami studenti potpisivali su obavezu o povratku u Srbiju i radu u službi svoje zemlje, kao zamenu za vraćanje novca.[10]
Posledice srpsko-francuskih odnosa u međuratnom periodu uredi
U periodu nakon Prvog svetskog rata nastavilo se školovanje srpskih studenata na francuskim univerzitetima. Godine 1935. opština grada Marseja je ustanovila stipendiju „Aleksandar Jugoslovenski" u iznosu od 10000 franaka, kojom je svake školske godine nagrađivala najboljeg studenta sa područja Jugoslavije. Po petoro studenata iz Francuske poslato je tokom 1936. i 1937. godine školovanje na jugoslovenskim univerzitetima, dobivši stipendiju u iznosu od 2500 dinara.[11] U to vreme, mnogi profesori sa jugoslovenskog područja počeli su da predaju na francuskim univerzitetima.
Podsticalo se i učenje francuskog jezika u Srbiji. Iako se nastava stranih jezika nije organizovala u osnovnim školama međuratnom periodu, ministar prosvete je 1930. godine odobrio inicijativu Društva prijatelja Francuske. čime su počeli da se organizuju kursevi francuskog jezika u osnovnim i srednjim školama. Od 1927. godine počeli su da se otvaraju francuski instituti i klubovi na teritoriji Srbije.[12]
Reference uredi
- ^ a b Janković, Željka. Srpsko-francuske prosvetne veze u periodu 1936 – 1940. str. 121.
- ^ a b Nikolova, Maja. Elita koja je stvarala elitu. Srpski profesori i francuski đaci. str. 3.
- ^ Janković, Željka. Srpsko-francuske prosvetne veze u periodu 1936 – 1940. str. 119.
- ^ Guelton, Frédéric. Avec le général Piarron de Mondésir. Un aller-retour de Brindisi à Valona, 18–24 décembre 1915.
- ^ Nikolova, Maja. Elita koja je stvarala elitu. Srpski profesori i francuski đaci. str. 1.
- ^ a b Nikolova, Maja. Elita koja je stvarala elitu. Srpski profesori i francuski đaci. str. 2.
- ^ Nikolova, Maja. Elita koja je stvarala elitu. Srpski profesori i francuski đaci. str. 5.
- ^ Nikolova, Maja. Elita koja je stvarala elitu. Srpski profesori i francuski đaci. str. 6.
- ^ Janković, Željka. Srpsko-francuske prosvetne veze u periodu 1936 – 1940. str. 121.
- ^ Živković Hristić, Zoran. Nada Tomićeva (1896 – 1922). str. 142.
- ^ Janković, Željka. Srpsko-francuske prosvetne veze u periodu 1936 – 1940. str. 123.
- ^ Janković, Željka. Srpsko-francuske prosvetne veze u periodu 1936 – 1940. str. 129.