Korisnik:Marijana Nenadovic/pesak

Selen - začinsko bilje

Selen je jedna od omiljenih aromatičnih biljaka. Dijelovi biljke aromatičnog ukusa i njihovo etarsko ulje koriste se u prehrambenoj industriji kao začin. Selen je porijeklom iz Persije, odakle je raširen po čitavoj Evropi. Gaji se puno u Francuskoj, Italiji, Njemačkoj i dr.

Karakteristike selena

Selen je višegodišnja biljka. Korijen je vretenast dug 40-50 cm. Biljka u prvoj godini obrazuje rozetu krupnog lišća, a u drugoj godini i kasnije, razgranato, cjevasto stablo, koje je visoko i preko 2 m. Listovi su dugački 50-60 cm, naizmjenično raspoređeni, goli, sjajni, dvostruko perasti. Cvast je složen štit. Cvjetovi su hermafroditni, žuti. Biljka cjeta od jula do avgusta. Plod je spljošteni šizokarpijum, žućkastomrke boje. Masa 1000 zrna je 3-7 g. Sjeme zadržava klijavost dvije godine. Početni razvoj klijanaca je spor, u prvoj godini se formira samo rozeta listova. U drugoj i narednim godinama vegetacija počinje vrlo rano, već u martu. Obrazovanje stabla počinje krajem maja. Plodovi sazrijevaaju neravnomjerno tokom jula, a puno zrenje se može očekivati početkom avgusta. Plod je sklon osipanju. Donji listovi uvenu poslije prvih jesenjih mrazeva.

Hemijski sastav i upotreba

Od selena se koristi etarsko ulje ( Levistici aetheroleum ), korijen ( Levistici radix ), plod ( Levistici fructus ), list ( Levistici folium ), a ređe zeleni izdanak ( Levistici herba ). Svi dijelovi biljke sadrže etarsko ulje: korijen 0,5-1%, nadzemni dio sa zelenim plodovima o,15-0,45%, listovi 0,08-0,24%, a zreli plodovi 0,8-1,5%. Najznačajnije je etarsko ulje dobijeno iz korijena. Etarsko ulje se sastoji iz ftalida (70%), a osim toga sadrži još terpineol, karvakrol i seskviterpene. Osim etarskog ulja korijen sadrži i kumarine, šećer kao i jabučnu,angeličnu i kafenu kiselinu. Djeluje kao diuretik, karminativ, stomahik i emenagog. Koristi se kod upala donjeg urinarnog trakta, prevencije kamena u bubregu, stomačnih tegoba, katara disajnih puteva i dr. Listovi se koriste u domaćinstvu kao začin.

Selen

Tehnologija gajenja

Za gajenje selena pogodna su plodna, duboka, humusna, srednje vezana zemljišta. Iako nije osjetljiv na mrazeve, za gajenje treba izabrati toplije položaje jer tada daje više etarskog ulja. Teška glinovita i pjeskovita zemljišta, kao i podvodna i plavna zemljišta nisu pogodna. Kao višegodišnja kultura, gaji se van plodoreda. Selen se može gajiti 6-8 godina, ali se u plantaži iskorišćava samo 3-5 godina, jer se kasije smanjuje prinos lista i stabla, a korijen postaje šupalj. Najbolji predusjevi selenu su đubrene okopavine. Zbog zajedničkih bolesti i štetočina, prije i poslije selena ne treba gajiti štitarice. Korijen selena prodire duboko, pa se zemljište u jesen ore na 35-40 cm dubine, a u proljeće izravna, drlja i valja. Selen dobro iskorišćava produženo djelovanje stajnjaka te se on unosi pod predkulturu. Prije sadnje, odnosno sjetve, treba unijeti 100-200 kg P₂O₅, 140-150 kg K₂O, 100-140 kg N, na 35-45 cm dubine. Velika zelena masa selena iznosi puno hranjiva iz zemljišta, pa o đubrenju usjeva treba dobro voditi računa. Ova biljka se prihranjuje dva puta godišnje sa 50-60 kg/ha N - prvi put u proljeće, poslije kretanja vegetacije, a drugi put krajem jula, nakon kosidbe zelenih dijelova. U jesen se prilikom međuredne obrade unese 70-80 kg/ha P₂O₅ i 60-80 kg/ha K₂O. Mikroelementi se daju zajedno sa prskanjem radi zaštite od bolesti i štetočina. usjev selena se zasnima preko rasada, direktnom sjetvom sjemena, ili dijeljenjem korijena. Za 1 ha potrebno je 42000 do 55000 biljaka, odnosno 1-1,5 kg sjemena za njihovu proizvdnju. Proizvodnja preko rasada je skupa, pa se usjev zasniva direktnom sjetvom sjemena na stalnom mjestu. Vrijeme sjetve je mart - april. Za direktnu sjetvu potrebno je 6-8 kg/ha sjemena, sije se na razmaku 50-60 cm između redova, na dubini od 1-1,5 cm. Selen se u periodu mirovanja može razmnožavati i dijeljenjem busena. Biljke stare 4-5 godina isjeku se na toliko dijelova da na svakom bude i korijen i pupoljak. Mjere njege: na formiranje korijena povoljno utiče uklanjanje cvijetnih stabala. Ako se to ne uradi, korijen će postati šupalj, što kvari kvalitet. Korijen se vadi u jesen treće ili četvrte godine. Iz zemlje se vade pomoću pluga. Izvađeno korijenje se očisti od zemlje i od ostatka nadzemnih dijelova, opere, a potom reže na 2-4 dijela dužine 10-15 cm. Korijenje se suši na zasjenjenom, promajnom mjestu (tavan) ili u sušari. Od 4 kg svježeg korijena dobija se 1 kg suvog. Očekivani prinos suve droge je 1500-2000 kg/ha. Od prinosa 6-8 t/ha svježeg korijena dobija se 5-6 kg etarskog ulja. Za proizvodnju etarskog ulja iz herbe, za sad se održava 4-6 godina. Prosječan prinos listova je 4-6, a od toga se dobije 2-4 etarskog ulja. Godišnji prinos herbe jeste 10-20 t, od čega se dobije 8-20 kg/ha etarskog ulja. Prinos plodova je 400-600 kg/ha, od čega se dobija 3-6 kg etarskog ulja.

Osobine	Sadržaj u % za kvalitet
Etarsko ulje, najmanje	0,7	0,4
Korijenje sa ostacima stabljike i listova, najviše	5	10
Korijenje dužine manje 2 cm, najviše	10	10
Drugi dijelovi biljke, najviše	1	2
Organske (biljne) nečistoće, najviše	2	2
Organske (životinjske) nečistoće, najviše	-	-
Neorganske nečistoće	1	2
Vlaga, najviše 15%
Pepeo, najviše 7%

Spoljašnje veze

• diuretik
• Mikroelementi