Korisnik:Security1306/pesak

Vojno-diplomatsko predstavništvo

Vojnodiplomatsko predstavništvo (skr. VDP) je institucija koji zastupa interese oružanih snaga (OS) jedne države u drugoj državi, a koja je uspostavljena u sklopu diplomatske misije u toj zemlji. Izraz „vojnodiplomatsko predstavništvo – VDP” našlo je utemeljenje u običajnoj praksi diplomatije. Sačinjavaju ga vojni izaslanik sa vojnim izaslanicima vidova OS i/ili njihovim pomoćnicima i administrativno-tehničkim osobljem. U sastavu je diplomatskog predstavništva svoje zemlje. Vojnodiplomatsko predstavništvo, kao institucija resora odbrane i specifičnih zadataka koje obavlja, a koji proističu iz osnovnih funkcija Bečke konvencije o diplomatskim odnosima, u stvari je deo diplomatskog predstavništva.

Početak uspostavljanja diplomatskih odnosa

Kako bi se govorilo o diplomatskim odnosima i istorijatu istih, pre svega je potrebno odrediti šta su to diplomatski odnosi. Diplomatski odnosi ili diplomatija jeste veština vođenja pregovora između predstavnika država. Uglavnom se odnosi na međunarodnu diplomatiju, odnosno na međunarodne odnose kroz razgovor profesionalnih profesionalnih diplomata sa osvrtom na kompletan dijapazon različitih gorućih pitanja. Međunarodni sporazumi su između ostalog uglavnom dogovoreni od strane diplomata pre nego što ih državnici prihvate. Dejvid Stivenson primećuje da je termin "diplomata" do 1900. godine označavao diplomatsku delatnost, konzularnu delatnost kao i ministre spoljnih poslova. Diplomatski predstavnici danas, suštinski obavljaju jednu značajnu funkciju, a to jeste obaveštajna funkcija.

Neki od najranijih poznatih diplomatskih zapisa predstavljaju pisma iz Amarne, slana između faraona osamnaeste dinastije Egipta i Amru vladara Kanana tokom četrnaestog veka p.n.e. Nakon bitke kod Kadeša 1274. godine p.n.e. tokom vladavine devetnaeste dinastije, faraon Egipta i vladar Hetitskog carstva sastavili su prvi poznati međunarodni mirovni sporazum koji je preživeo u fragmentima na kamenim pločicama. Danas je to poznato kao Egipatsko-hetitski mirovni sporazum.

Jedan od činioca u razvoju modernih diplomatskih odnosa, svakako je papska diplomatija. Papska diplomatija je oblik diplomatije koji se razvijao uporedo sa vizantijskom diplomatijom, a njen značaj se ogleda u tome što su papski predstavnici delovali na području svih tadašnjih država na osnovu činjenice da su bili izaslanici države koja je centar katoličke vere. Kao izvore obaveštavanja koristili su kompletno katoličko stanovništvo na tom području, sve ovo im je bilo omogućeno činjenicom da su zapravo bili ovlašćeni od strane institucije koja je u tom trenutku držala monopol nad verovanjem ljudi. Takođe ono što je interesantno jeste i činjenica da se papska diplomatija koristila najprljavijim metodama i sredstvima, kao što su obmane, nasilje, razna lukavstva, izdaje, falsifikati i slični postupci.

Period od 1810. do 1852. godine jeste period pojave legalnih stalnih vojnih diplomatskih predstavnika. Evropske države počele su sa otvaranjem vojnodiplomatskih predstavništava pri svojim ambasadama u inostranstvu.

Tokom kulminacije tenzija pred početak Prvi svetski rat, svrha vojne diplomatije svela se na tri cilja:

1. privući što više saveznika iz neutralnog bloka sebi;
2. uveriti svet i sopstveni narod da svaka od njih vodi odbrambeni rat;
3. što bolje se obavestiti o ratnim mogućnostima, namerama i postupcima neprijateljske strane.

Ovaj period je takođe jako bitan i zbog činjenice da se prvi put uspostavlja institucija vojnopomoriskog atašea, kao i vojnovzduhoplovnih atašea.

Period između dva rata je karakterističan po činjenici da se broj VDP značajno uvećao iako je Versajskim ugovorom bilo definisano da poražene države nemaju pravo da upućuju "vojne misije", što je praktično značilo da im je zabranjeno da upućuju VDP u inostranstvo.

Početak Drugog svetskog rata, vraća delovanje VDP u period 1914-1918. godine i njihovi ciljevi postaju praktično identčni. Nakon ovog višestruko destruktivnijeg (u odnosu na Veliki rat) događaja, VDP ulazi u fazu ideološke obojenosti i ciljevi u skladu sa blokovskom politikom Hladnog rata menjaju se u pravcu privlačenja ideoloških simpatizera na sopstvenu stranu. Nakon Pada berlinskog zida i raspada SSSR-a, VDP ulazi u okvire definicije koja se danas koristi.

Vojnodiplomatski predstavnici Srbije

Prvi vojni izaslanik Kneževine Srbije bio je major Konstantin (Koka) Milovanović koji je 1878. godine poslat na dužnost u Beč, na kojoj ostaje sve do 1880. godine.

Republika Srbija trenutno ima u funkciji 21 izaslanstvo odbrane. U četiri države u sastavu izaslanstava nalaze se izaslanik i pomoćnik izaslanika odbrane (Sjedinjene Američke Države, Velika Britanija, Nemačka i Rusija). Ostala izaslanstva u svom sastavu imaju izaslanika (susedi – Hrvatska, Mađarska, Rumunija, Bugarska, Makedonija, Bosna i Hercegovina; evropske zemlje – Francuska, Italija, Austrija, Grčka, Belgija, Turska i Španija; Azija – Kina i Izrael; Afrika – Egipat i Alžir). Na principu nerezidencijalne akreditacije pokriveno je još četiri države (Kanada, Norveška, Slovačka i Slovenija). 40 U Srbiji je trenutno akreditovano 38 vojnodiplomatskih predstavnika, od kojih je 8 sa akreditacijom na nerezidencijalnoj osnovi, odnosno sa sedištem u nekim od naših susednih država.

Vojno predstavništvo u Misiji Republike Srbije pri NATO-u uspostavljeno je 27. septembra 2010. godine sa osnovnim zadatkom da predstavlja Ministarstvo odbrane i Vojsku Srbije u sedištu NATO-a i EU u Briselu. Bitan aspekt rada Vojnog predstavništva je zastupanje bezbednosnih i odbrambenih interesa Republike Srbije u NATO i stalnim misijama država članica, učestvovanje u radu organizacionih celina NATO-a, kao i pružanje podrške učešću predstavnika Ministarstva odbrane i Vojske Srbije u radu političko-vojnih, vojnih i administrativnih organa NATO-a. Takođe, sarađuje sa NATO i državama članicama i izveštava o aktivnostima i razvoju događaja u NATO-u. Vojno predstavništvo u Misiji Republike Srbije pri NATO-u ima dvojaku funkciju, pošto pored navedenih zadataka izvršava i zadatke u vezi s vojnom saradnjom sa EU, čime pruža doprinos u ostvarenju najvažnijeg spoljnopolitičkog cilja naše države – članstva u EU.

Organizacija VDP

Ideja o formiranju institucije vojnodiplomatskog predstavništva proistekla je iz potrebe da se uveća broj vojnodiplomatskih predstavnika, odnosno vojnih atašea u sastavu diplomatske misije. Milan Zečević u svojoj knjizi Vojna diplomatija definisao je tri modela vojnodiplomatskih predstavništava: zapadni, istočni i model nezavisnih zemalja, ali se istovremeno i ogradio uslovnim prihvatanjem ove teze jer organizacijsko-formacijska struktura VDP zavisi od brojnih faktora koji dominiraju u državi, odnosno vojsci koja tvori svoju strukturu uvažavajući pre svega specifičnosti i uslove koji dominiraju u međunarodnim odnosima. Tu se pre svega misli na spoljnu politiku države, tj. nacionalne interese i bezbednosne prioritete, materijalne mogućnosti države i vojske i ljudske resurse kojima raspolažu. Kako navodi rumunski pukovnik Kristijan Eremia (bivši izaslanik odbrane Rumunije u Nemačkoj) u svom članku „Izaslanici odbrane, vektori diplomatije odbrane“, broj članova vojnodiplomatskog predstavništva formira se na osnovu više faktora, kao što su:

• važnosti države prijema
• da li je buduća DP članica NATO ili nije
• nivo uspostavljenih bilateralnih odnosa
• politički, vojni i obaveštajni zahtevi u DP
• intenzitet aktivnosti neophodnih za praćenje regionalnih događaja
• mogućnost akreditacije u treće države na nerezidencijalnoj osnovi

Organizacijsko-formacijska struktura sva tri pomenuta modela, koje je nesporno diktirala tadašnja podela sveta na vojno-političke blokove i saveze, u osnovi je bila identična. Zajedničko za sva VDP, a na osnovu Bečke konvencije o diplomatskim odnosima, jeste da su imali diplomatsko, administrativno-tehničko i poslužno osoblje ili samo deo nabrojanog osoblja, a skoro uvek diplomatsko osoblje. Međutim, postoje primeri da je kancelarija vojnog izaslanika brojala i po nekoliko desetina članova. „Američki ambasador Briggs suočio se sa problemom kada je 1949. godine postavljen u Prag. Ambasada je brojala 80 lica na diplomatskoj listi, od kojih je 33 pripadalo uredu vojnog izaslanika.“

Od diplomatskog osoblja, VDP su činili vojni, pomorski i vazduhoplovni atašei, pomoćnici za vidove od kojih je jedan obično obavljao dužnost zamenika šefa VDP i pomoćnici vidovskih atašea, ataše za pitanja vojnog naoružanja, odnosno vojno-ekonomski ataše ili pomoćnik vojnog atašea za vojnoekonomsku saradnju. Od administrativno-tehničkog osoblja, najčešći angažman imali su sekretari vojnog atašea, šifranti, elektroničari, finansisti i prevodioci. Od poslužnog osoblja, za rad u VDP mogu biti angažovani vozač, mehaničar, kelner, kuvar, baštovan, spremačica i ostala lica koja se najčešće angažuju kao lokalna radna snaga.

Određenom kombinatorikom a prvenstveno vođena vojno-političkim i ekonomskim faktorima, svaka vojska određuje organizacijsko-formacijsku strukturu svog vojnodiplomatskog predstavništva. Naravno, ne moraju sva mesta biti popunjena, što zavisi od brojnih faktora koje diktira sam život i uslovi u državi prijema. „Sastav vojnih izaslanstava Jugoslovenske armije u periodu od 1945. do 1949. godine najčešće je bio: vojni izaslanik, 1–3 njegova pomoćnika, sekretar, šifrant/telegrafist, vozač, kada se radi o velikim zemljama. U susednim zemljama i svim drugim zemljama Evrope, vojno izaslanstvo su sačinjavali: vojni izaslanik, jedan pomoćnik, sekretar, šifrant i vozač; ili vojni izaslanik, jedan pomoćnik, sekretar i vozač; ili vojni izaslanik, sekretar i šifrant ili vozač“.

Vojska Jugoslavije je 1996. godine prihvatila i uvela u upotrebu naziv izaslanik odbrane, podrazumevajući da on u državi prijema predstavlja celokupne OS, a ne samo tadašnju Vojsku Jugoslavije.

Funkcije VDP

U početku svog modernog postojanja, tokom 19. veka, VDP se u ovkiru vojne diplomatije uglavnom skoro potpuno fokusirao, isključivo na prikupljanje podataka o oružanim snagama i bezbednosnim situacijama u stranim državama, sa akcentom na evaluaciju trenutnog stanja oružanih snaga kao i mogućnosti napada. Ovaj tradicionalni fokus vojne diplomatije je vrlo dobro dokumentovan, npr. u instrukcijama za Austrijske oficire koji su radili na pozicijama VDP u diplomatskim misijama van granica Austro-ugarske koje je sastavio Erl Radecki. Iz toga tih instrukcija saznaje se da je uloga VDP da:

• dobije precizne i detaljne informacije o oružanim snagama države domaćina, prevashodno, broj određenog vida i roda vojske, borbeni moral, nivo utreniranosti, taktike i internu organizaciju glavnog komandnog štaba, ali i lične i profesionalne kvalitete bitnih komandanta,
• doći do informacija o događajima koji su bitni iz vojne tačke gledišta, kao što su izgradnja vojnih utvrđenja ili drugih vojnih postrojenja, snabdevanje novim oružijem ili nesvakidašnjem koncentrisanju trupa u državi domaćinu
• doći do informacije o kretanju trupa i pravcu vojnih operacija koje izvodi država domaćin u odnosu na treću državu
• prikupiti saznanja o bitnim vojnim ciljevima i prirodi lokalnog okruženja u državi domaćinu sa obaziranjem na potencijalne opcije za upravljanje vojnim operacijama protiv njih i
• prikupljanje informacija o zvaničnim dokumentima, specijalističkim publikacijama, mapama i drugim dokumentima koje mogu imati relevantne informacije o vojsci.

U odnosu na 19. vek, današnji obim funkcija je daleko raznovrsniji. Na osnovu trenutnih izvora može se zaključiti da postoji barem pet osnovnih funkcija vojne diplomatije koji se mogu razaznati u trenutnoj praksi vojne diplomatije:

1. prikupljanje i analiza informacija o oružanim snagama i bezbednosnoj situaciji u državi domaćinu
2. promocija saradnje, komunikacije i zajedničkih veza između oružanih snaga matične države i države domađina
3. organizacija radnih poseta predstavnicima resora odbrane, kao i mirni boravak vojnih jedinica matične države u državi domaćinu
4. podrška poslovnim ugovorima o oružju i vojnoj opremi između matične države i države domaćina
5. predstavljanje matične države i njenih oružanih snaga na zvaničnim ceremonijama i drugim zvaničnim događajima u državi domaćinu.

Otvaranje i zatvaranje VDP

Uspostavljanje diplomatskih odnosa i razmena stalnih diplomatskih misija vrši na osnovu uzajamne saglasnosti dveju država.

Što se tiče uspostavljanja stalnih vojnodiplomatskih odnosa i otvaranja ili razmene stalnih vojnodiplomatskih predstavnika, oni ne moraju biti čin uzajamnosti, odnosno saglasnosti obeju strana, jer već postoje uspostavljeni diplomatski odnosi. „Prema tome, za postojanje vojnog atašea jedne zemlje u drugoj, uslov je pre svega da postoji stalno diplomatsko predstavništvo zemlje koja želi imati svog vojnog atašea“. Jedna država može imati akreditovanog vojnodiplomatskog predstavnika u drugoj državi a da ova druga nema interesa i nameru da otvori vojnodiplomatsko predstavništvo u ovoj prvoj državi. U tom slučaju, država bez svog akreditovanog vojnodiplomatskog predstavnika može svoje zadatke i obaveze, na planu bilateralne vojne saradnje, obavljati preko diplomatskog službenika svoje ambasade koji je, pored redovne dužnosti, ovlašćen i za poslove vojne prirode, ili da to čini posredstvom svog vojnog predstavnika u stalnoj vojnoj misiji akreditovanoj pri sedištu međunarodne organizacije kao što su UN, NATO ili Organizacija za evropsku bezbednost i saradnju – OEBS.

Postoji još jedan način uspostavljanja vojnodiplomatskih odnosa, i to na nerezidencijalnoj osnovi. Naime, država koja ima akreditovanog vojnodiplomatskog predstavnika u jednoj državi može da izvrši akreditaciju istog lica (VDP) i za treću državu, samo u slučaju ako država prijema nema ništa protiv da se sa njene teritorije pokriva treća (obično susedna) država. U tom slučaju vojnodiplomatski predstavnik može biti akreditovan i za više država sa sedištem u jednoj od njih (član 5. Bečke konvencije).

Postupak uspostavljanja vojnodiplomatskog odnosa

Nakon uspostavljanja diplomatskih odnosa, odnosno otvaranja stalne diplomatske misije u državi prijema (ambasade), stekli su se pravni i praktični uslovi za otvaranje stalnog vojnodiplomatskog predstavništva – vojnog izaslanstva ili izaslanstva odbrane. „Pitanje se zatim postavlja da li je država koja uspostavi diplomatske odnose sa nekom drugom državom i sa njom razmeni stalna diplomatska predstavništva obavezna u svakom slučaju da prihvati i vojne atašee u sastavu diplomatskog predstavništva te zemlje. Država prijema može odbiti da primi službenike određene kategorije, pa i vojnog atašea ili i kada prima vojne atašee, država prijema može odbiti da primi recimo posebnog pomorskog ili vazduhoplovnog atašea, ili pak veći broj pomoćnika i osoblja vojnog atašea“, što je u skladu sa članom 11. tačka 2. Bečke konvencije o diplomatskim odnosima. U sadašnjoj vojnodiplomatskoj praksi retki su slučajevi da se državi odašiljanja sugeriše broj akreditovanih službenika misije (ovde se prvenstveno misli na veći broj, ali se nijedna DP, bar zvanično, nije obazirala na manji broj upućenih diplomatskih službenika iz DO – prim. aut.) ali otvara mogućnost da država prijema na bazi reciprociteta uputi isti broj službenika u svoju diplomatsku misiju.

Otvaranje vojnodiplomatskog predstavništva, kao rezultat dobrih bilateralnih odnosa dveju država, može biti prethodno nagovešteno ili čak dogovoreno prilikom susreta ministara odbrane ili načelnika generalštabova (vojna diplomatija na vrhu) ili realizacijom neke od aktivnosti ad hoc vojnom diplomatijom. Naravno, postupak ministra odbrane i načelnika generalštaba jedne zemlje proizvod su zauzetog zvaničnog političkog stava te države, a vojna saradnja dveju država već je prethodnim aktivnostima „trasirana“, čime su stvoreni uslovi za uspostavljanje vojnodiplomatskih odnosa. Prijemom vojnodiplomatskog predstavnika jedne države u svoju, dotična država je prećutno saglasna da u određenoj meri dozvoli uvid i u svoje oružane snage, što očekuje da učini i država koja je uputila zahtev za akreditaciju svog vojnodiplomatskog predstavnika.

Tehnički deo realizacije uspostavljanja vojnodiplomatskih odnosa reguliše se diplomatskim kanalima putem nota, odnosno akreditacijom prvog vojnodiplomatskog predstavnika u državi prijema. Detaljnije o tome videti poglavlja 7. i 8.

U slučaju da država prijema ne želi da prihvati otvaranje vojnodiplomatskog predstavništva, odnosno da prihvati akreditaciju prvog vojnodiplomatskog predstavnika, svoju odluku o neprihvatanju može realizovati na dva načina. Prvi je kada se pokrene formalna inicijativa od strane jedne države i njene namere da to uradi pa joj se sugeriše da još nisu „sazreli uslovi“ da se nivo diplomatskih odnosa proširi i na ovu oblast, a drugi način je da se država prijema ogluši o formalni zahtev države koja želi da otvori vojnodiplomatsko predstavništvo, odnosno uputi prvog vojnodiplomatskog predstavnika u državu prijema. Ovo „oglušivanje“ o zahtev države imenovanja poznatije je pod nazivom „diplomatsko ćutanje“, što podrazumeva izostanak odgovora na zahtev umesto negativnog odgovora. Po nepisanom pravilu, odgovor države prijema trebalo bi da usledi najkasnije do šest meseci od momenta podnošenja zahteva. U savremenoj diplomatskoj praksi, kada je većina formalnih aktivnosti usled tehnološkog napretka dobila na ubrzanju, rok za davanje odgovora je kraći i kreće se od dva do tri meseca. Zvaničnim odgovorom MSP DP informiše ambasadu, koja je podnela zahtev za otvaranje VDP, tj. zahtev za akreditovanje vojnog atašea, da (ni)je saglasno, odnosno daje pozitivan stav formalnim odgovorom u vidu diplomatske note.

Praksa srpske diplomatije nalaže da joj se unapred saopšti ime lica koje se namerava imenovati za vojnog atašea u sastavu strane diplomatske misije. Takva praksa ima utemeljenje u Bečkoj konvenciji o diplomatskim odnosima i treba nastaviti sa njenom primenom.

U praksi su poznati primeri kada vojnodiplomatsko predstavništvo funkcioniše na najnižem nivou, odnosno radi samo sekretar vojnodiplomatskog predstavništva u svojstvu administrativno-tehničkog lica, koje nema diplomatski status pa time nije na listi akreditovanih vojnodiplomatskih predstavnika. Međutim, u nekim državama lica koja rade na sredstvima kriptozaštite (šifreri ambasade i šifreri VDP) mogu imati diplomatski status zbog prirode posla koji obavljaju, ali se ne pojavljuju u diplomatskom javnom životu države prijema, niti su sastavni deo vojnodiplomatskog kora.

Zatvaranje VDP

Razlozi za zatvaranje vojnodiplomatskog predstavništva mogu biti sledeći:

• prekid diplomatskih odnosa
• nepostojanje (gubitak) vojnih interesa u državi prijema
• svetska ekonomska kriza
• ostali razlozi (raspad države odašiljanja, krize, rat, elementarne katastrofe i sl.)
• oslanjanje na vojnu diplomatiju vojno-političkih saveza čiji je država član

Prekid diplomatskih odnosa dveju zemalja nije retka pojava u diplomatskoj praksi i oni se automatski primenjuju i na vojnodiplomatske odnose. Nije zabeležen slučaj da su diplomatski odnosi prekinuti a da je vojnodiplomatsko predstavništvo nastavilo sa radom u državi prijema.

Nepostojanje ili gubitak vojnih interesa u državi prijema takođe je redak slučaj, ali realno moguć. Najčešće se gubitak vojnih interesa u državi prijema odnosi na gubitak obaveštajnog, vojnoekonomskog, vojno-političkog i drugih interesa od važnosti za rad i funkcionisanje vojnodiplomatskog predstavništva. U tom slučaju, kada su iscrpene sve mogućnosti na planu nabrojanih polja interesovanja u državi prijema, odnosno nepostojanja ijednog razloga da vojnodiplomatski predstavnik i dalje boravi u njoj, on se povlači, odnosno zatvara se vojnodiplomatsko predstavništvo.

Ulaskom pojedinih država u vojno-političke saveze nametnula se potreba za otvaranjem vojne misije. Sa ovim novim vidom vojnodiplomatskog predstavljanja, tradicionalna vojna izaslanstva počela su da gube na značaju, odnosno došlo je do smanjenja broja članova u određenim VDP, pa čak i do gašenja vojnog izaslanstva. Ovaj proces je dvostran, pa su tako i neke starije članice vojno-političkog saveza, učlanjenjem treće države u savez, izgubile pre svega obaveštajni interes za tu zemlju i zatvorile svoja vojna izaslanstva.

Ostale razloge zbog kojih može doći do zatvaranja vojnodiplomatskog predstavništva novija istorija beleži u slučaju raspada državne zajednice Srbija i Crna Gora (DZSCG). Naime, po osamostaljenju Srbije i Crne Gore, tadašnje vojnodiplomatsko predstavništvo DZSCG u Hrvatskoj bilo je zatvoreno. Tek nakon pravnog formiranja Republike Srbije i njenog priznavanja u UN kao samostalne države, odnosno donošenja Ustava i ostalih ustavotvornih akata, stekli su se uslovi da se otvori vojnodiplomatsko predstavništvo u pomenutoj državi.

Ostali razlozi (krize, rat, elementarne nepogode i katastrofe i sl.) mogu biti povod za zatvaranje vojnodiplomatskog predstavništva, ali nas praksa uči da je baš u takvim okolnostima krajnje neophodno da vojnodiplomatski predstavnik bude prisutan i sa „lica mesta“ izveštava o uslovima i događajima u državi prijema. Naravno, ako se radi o prijateljskoj zemlji, vojnodiplomatski predstavnik će u okviru svojih mogućnosti pomoći državi prijema u takvoj situaciji, doprinoseći time izgradnji još boljih prijateljskih odnosa dveju država.

Izaslanik odbrane Republike Srbije u Republici Grčkoj je u avgustu 2007. godine dao pun doprinos angažovanjem na koordinaciji aktivnosti u odbrani i sanaciji posledica od požara.

Ratni sukobi takođe mogu biti povod za zatvaranje vojnodiplomatskog predstavništva, a naročito ako je taj sukob između države odašiljanja i države prijema vojnodiplomatskog predstavnika. Tada se prekidaju diplomatski odnosi, diplomatsko i službeno osoblje misije vraća se u matičnu državu a diplomatska misija prestaje sa radom, odnosno biva zatvorena. U tom slučaju stupanje u kontakt sa predmetnom državom vrši se preko sile ili sila zaštitnica koje su preuzele zaštitu interesa država čiji su diplomatski odnosi u prekidu.

Imenovanje članova VDP

Akreditacija šefa vojnodiplomatskog predstavništva

„Na Bečkoj konferenciji o diplomatskim odnosima bilo je otvoreno pitanje da li i za ovu vrstu diplomata treba uvesti obaveznu saglasnost države prijema ili ostaviti na odlučivanje svakoj državi da samostalno odredi hoće li postavljati takav uslov ili ne. Preovladalo je drugo stanovište. Član 7. Bečke konvencije predviđa da u pogledu vojnih, pomorskih ili vazduhoplovnih atašea, država kod koje se akredituje može zahtevati da joj se njihova imena unapred saopšte radi saglasnosti.“

Država koja želi da akredituje šefa vojnodiplomatskog predstavništva u svojstvu izaslanika odbrane ili vojnog, pomorskog ili vazduhoplovnog izaslanika određenog vida vojske u drugoj državi to čini na sledeći način:

• ministarstvo odbrane upućuje notu svom ministarstvu spoljnih poslova u kojem ga obaveštava o nameri da uputi profesionalno vojno lice u svojstvu izaslanika odbrane (i)ili izaslanika vida vojske u određenoj državi sa kojom su uspostavljeni puni diplomatski odnosi. U prilogu note dostavlja se kratka biografija budućeg šefa vojnodiplomatskog predstavništva
• ministarstvo spoljnih poslova upućuje zahtev ministarstva odbrane svojoj ambasadi u državi prijema da obavesti domaćina o nameri da akredituje svog vojnodiplomatskog predstavnika u navedenom svojstvu
• ministarstvo spoljnih poslova države prijema prihvata notu ambasade i razmatra njen predlog, odnosno najčešće upućuje dopis svom MO i MUP o nameri dotične države da akredituje vojnodiplomatskog predstavnika u njihovoj zemlji. Ovaj dopis nije samo informativnog karaktera već i upitnog da li navedena ministarstva DP raspolažu podacima o nominovanom vojnodiplomatskom predstavniku koji bi predstavljali smetnju za njegovu akreditaciju. Ako ne postoje kompromitujući podaci o budućem vojnodiplomatskom predstavniku, saglasnosti ministarstava države prijema se objedinjavaju u MSP koje izdaje konsantman, odnosno odobrenje da je vojnodiplomatski predstavnik prihvaćen u jednom od sledećih svojstava: (1) izaslanik odbrane, (2) vojni, pomorski i vazduhoplovni izaslanik, (3) izaslanik vida i (4) izaslanik za NVO, i o tome notom obaveštava ambasadu države odašiljanja
• ambasada države odašiljanja dobijeni konsantman diplomatskim kanalom dostavlja svom MSP, a ono obaveštava ministarstvo odbrane da je predloženo profesionalno vojno lice prihvaćeno od strane države prijema u traženom svojstvu

Na konsantman se u načelu čeka dva-tri meseca od datuma upućivanja note. Za to vreme neuputno je vršiti pritisak na organe države prijema i raspitivati se da li je dotično lice prihvaćeno u traženom svojstvu ili ne. Diplomatski predstavnici odnosno ambasade mogu, ali na veoma diskretan način, da se „raspitaju“ u kom statusu je zahtev za konsantman. Ponekad postoje objektivne okolnosti koje mogu da utiču na „probijanje“ razumnog roka od 2–3 meseca, kao što su tromost administrativnog aparata, sezona godišnjih odmora ili vezanost dana državnih, verskih i međunarodnih praznika u državi prijema.

U vojnodiplomatskoj praksi poznati su slučajevi odbijanja zahteva, odnosno „dobronamernog sugerisanja“ ili „diplomatskog ćutanja“ na zahtev države odašiljanja. „Jedan od najpoznatijih slučajeva gde je odbijen konsantman za vojnog izaslanika je onaj sovjetskog pukovnika Kučumova koga je sovjetska vlada predlagala za svog vazduhoplovnog atašea u Londonu. Britanci su stavili na znanje Sovjetima da britanska obaveštajna služba poseduje podatke o pukovniku iz vremena kada je bio na službi u Vašingtonu i da bi bilo poželjnije da se traži saglasnost za neko drugo lice, što je sovjetska vlada i učinila imenovavši pukovnika F. Rumjancova, koji je bio prihvaćen bez teškoća.“

Prema članu 9. Bečke konvencije o diplomatskim odnosima, država prijema ima pravo da bez obrazloženja saopšti da je određeno lice persona non grata, odnosno za nju neprihvatljivo, bez obzira da li je lice imenovano za šefa VDP ili njegovog člana. „Francuska je 1946. godine odbila da prihvati Ljubu Ilića kao našeg vojnog atašea Ambasade FNRJ u Parizu, navodeći da on ima visok čin u francuskoj vojsci.“ Sa druge strane, tadašnja SFRJ odbila je da Velikoj Britaniji da svoj pristanak da otvori Ured pomorskog atašea u Splitu. „Godine 1915. Vlada SAD je obavestila nemačkog ambasadora u Vašingtonu da dalje prisustvo kapetana Boj Eda (Boy-Ed) i Van Papena (Van Papen), nemačkog pomorskog i vojnog atašea, ne bi bilo u službi njihove diplomatske misije i ne bi bilo prihvatljivo zbog njihovih veza sa ilegalnim delima sa izvesnim osobama u SAD. Oni se pozivaju da se vrate u Nemačku, pod sigurnim uslovima odobrenim od strane Savezničkih snaga, a na zahtev Vlade SAD“.

Akreditacija šefa vojnodiplomatskog predstavništva ili vojnog izaslanika može biti i na nerezidencijalnoj osnovi, odnosno može biti imenovan u tom svojstvu u sastavu diplomatskih misija u više država. To znači da pored države za koju je akreditovan i u kojoj permanentno boravi, prethodno svoju nameru notifikuje zainteresovanim državama i da se nijedna od tih država izričito ne suprotstavlja takvoj nameri (član 5. Bečke konvencije). U tom slučaju postupak je sličan prethodno opisanom. Akreditovani vojnodiplomatski predstavnik na nerezidencijalnoj osnovi uživa sva prava i privilegije kao rezidencijalni vojnodiplomatski predstavnici.

Pojam „rezidencijalna osnova“ ne mora da se odnosi na drugu, odnosno stranu državu, tj. pojam „nerezidencijalna osnova“ da se odnosi na treću državu. Akreditacija vojnodiplomatskog predstavnika na nerezidencijalnoj osnovi može biti i iz same države odašiljanja. Naime, tadašnja JNA otvorila je vojno izaslanstvo u Švedskoj sa sedištem u Beogradu „radi štednje a i zbog manjeg obaveštajnog interesovanja za zemlju. Prvi vojni izaslanik JNA u Švedskoj bio je pukovnik Nikola Antić, a Švedske armije u SFRJ – pukovnik J. Berzelius“.

Danom predstavljanja u odeljenju za vezu sa stranim vojnim predstavnicima vojnodiplomatskom predstavniku počinje da „teče diplomatski staž“ u državi prijema. Sa tim datumom novi vojnodiplomatski predstavnik se registruje u diplomatskoj listi, gde se navodi čin, ime i prezime i ime i prezime supružnika. „Obično se vojni ataše prijavljuje na diplomatskoj listi na trećem mestu – iza ambasadora i opunomoćenog ministra (ministra – savetnika) ili savetnika. Ovako se postupa čak i kada vojni ataše ima čin i rang koji ga stavljaju odmah iza ambasadora zato da ne bi došao u situaciju da bude postavljen za privremenog otpravnika poslova (chargé d' affaires ad interim); smatra se, naime, da nije primerno da diplomatsku misiju u bilo kojem tre- nutku vodi vojna osoba, tako da se vojni izaslanik i njegov pomoćnik nikada ne postavljaju u tu funkciju. Još je elegantnije da se diplomatsko osoblje navede u diplomatskoj listi po hijerarhijskom redu, a za- tim se odvojeno (to se vizuelno postiže pomoću male crtice ili tri zvezdice) navode vojni izaslanik, te njegovi pomoćnici“.

Notifikacija članova vojnodiplomatskog predstavništva

Notifikacija diplomatskog osoblja vrši se na sledeći način. Ambasada notom obaveštava diplomatski protokol MSP države prijema da je vojnodiplomatski predstavnik, koji u konkretnom slučaju može biti pomoćnik izaslanika odbrane ili pomoćnik vojnog, pomorskog ili vazduhoplovnog atašea, preuzeo navedenu dužnost. Uz notu se prilažu i osnovni biografski podaci za supružnika i decu i njihove fotografije radi dobijanja diplomatske lične karte. Sama svrha notifikacije o imenovanju članova misije, uključujući i članove vojnodiplomatskog predstavništva, ima svoje praktične razloge. Bez obzira što se država prijema, sem zaista izuzetno, u ta imenovanja ne meša, ona ipak želi da ima potpune podatke diplomatskog i administrativnog osoblja svih stranih misija. To je neophodno i zbog samih poslova diplomatske misije prema državi prijema – u svakom trenutku treba znati ko je nadležan za privredna, kulturna, vojna i druga pitanja, a istovremeno je jedna od obaveza države prijema i zaštita i određeni tretman tih lica.

Notifikacija članova VDP sa diplomatskim statusom može započeti i pre upućivanja, odnosno odlaska u državu prijema. „Za ostale članove osoblja misije, osim za šefa misije i vojne izaslanike, država koja akredituje diplomatskim putem, obično dve do tri nedelje pre stupanja na dužnost, odnosno odlaska u državu kod koje se akredituje, saopštava državi kod koje se akredituje imena i osnovne podatke o određenim članovima osoblja, dajući na taj način mogućnost državi kod koje se akredituje da ispita prihvatljivost tih lica, odnosno proglasi ih za persona non grata ili neprihvatljive. Kada između dve države postoji vizni sistem, taj postupak se odvija kroz zahtev za davanje ulazne vize, pri čemu nedavanje, odnosno odbijanje izdavanja vize ujedno znači da je takvo lice neprihvatljivo za državu kod koje se akredituje.“

Na osnovu notifikacija, kad je reč o diplomatskom osoblju, ministarstvo inostranih poslova države prijema, obično njegov protokol, ustanovljava listu diplomatskog kora u koju se, abecednim redom, po državama, navode misije koje deluju u glavnom gradu, a za svaku misiju daje se, počev sa šefom, spisak diplomata rangiranih prema funkciji koju u misiji vrše, njihova adresa i, eventualno, još neki drugi lični podaci. Lista se dostavlja državnim organima i organizacijama koje ulaze u službene kontakte sa stranim misijama, kao i svim diplomatskim misijama. Za administrativno i tehničko osoblje takva lista se ne vodi, ali ministarstvo inostranih poslova DP vodi i za njih odgovarajuću evidenciju. Ovakav način vođenja evidencije potreban je radi nadzora države prijema nad osobljem diplomatskih misija, i radi tačnog preciziranja njihovog statusa buduće da je, videćemo to kada bliže budu razmatrana pitanja privilegija i imuniteta, obim imuniteta i olakšica zavisan od toga da li se radi o osoblju sa diplomatskim ili administrativnim statusom ili o lokalnoj radnoj snazi, odnosno uslužnom osoblju.

Isti je razlog zbog kojeg diplomatska misija notifikuje dolazak i boravak članova porodice osoblja, pa i posluge. „Ova lica takođe mogu biti proglašena nepoželjnim osobama, ali se i sa njima mora postupati s određenim obzirima, budući da i ona uživaju stanovite privilegije i imunitete.“

Metode rada VDP

VDP je kroz svoju istoriju razvoja koristio manje ili više iste metode rada, međutim u skladu sa razvojem tehnologije i zbog drugih faktora koji se tiču razvoja i napretka ljudskog društva došlo je do promene načina na koji se metode rada sprovode.

Legalni metod rada

Legalni rad VDP, kao i diplomatskog tela ogleda se pre svega u prikupljanju informacija iz javno dostupnih izvora, kao što su: mediji, izjave, sastanci, izveštaji i sl. Preko ovih kanala, VDP može da dođe do nekih osnovnih informacija. Ono što je npr. privilegija VDP jeste mogućnost da prisustvuje paradama, aeromanevrima i vojnim vežbama, na kojima može da dobije ogromnu količinu informacija o stanju oružanih snaga države u koju je poslat. Iako se na vojne parade uglavnom šalje samo deo vojske i to onaj najelitniji, vojnodiplomatski predstavnik može da stekne neku realnu sliku stanja stvari u oružanim snagama države domaćina.

Zabranjeni metod rada

Diplomatija je tesno vezana za špijunažu, odnosno prikupljanje obaveštajnih podataka. Ambasade su baze za diplomate kao i za špijune, dok su pojedine diplomate otvoreno poznate kao špijuni. Tokom 17. i 18. veka od diplomatskih predstavnika zahtevalo se da se pored svog regularnog delovanja bave i poslovima špijunaže, zbog čega su dobili naziv "pošteni špijuni". Za taj posao, dobijali si materijalna i druga sredstva kako bi potkupili uticajne ljude i samim tim saznali tajne koje su potrebne vlastodršcima u sopstvenoj državi. Odličan primer ovoga jeste posao vojnih atašea čiji je jedan od glavnih zadataka saznavanja što više informacija o vojsci države u kojoj su smešteni i slanje tih informacija nazad, pre svega službama bezbednosti. Takođe, agenturni rad diplomatsko-konzularnog tela ogleda se umnogome u tome da u većini ambasada postoje individue koje dobijaju lažne pozicije u ambasadi, a nalaze se tu sa jednim glavnim ciljem, a to je da uspostavljaju i koordiniraju špijunskim prstenima u državi domaćinu. Putem ovih špijunskih prstena, oni na ilegalan način dolaze do informacija koje su inače nose različite oznake poverljivosti. Ukoliko budu otkriveni, bivaju proterani iz ambasade; mada se trude da sakriju svoj identitet. Iako je dakle kazna proterivanje iz ambasade, kontra-obaveštajne službe države domaćina vole da ih ostave blizu kako bi ih pratili.

Informacije dobijene na ovaj način su jako bitne, pogotovo u sferi poštovanja sporazuma o kontroli naoružanja, zajedno sa podacima dobijenim špijunskim satelitima. Bez ovih informacija kompletan diplomatski odnos je podložan sakaćenju i postaje morbidno komplikovan.

Vidi još

• Diplomatija
• Diplomatski odnosi
• Diplomatski kor
• Vojna diplomatija
• Diplomatska špijunaža