Korisnik:Vikipedijanac/AKV/Zemlja/2
Struktura i obim zemlje uredi
Zemlja je jedna od osam planeta u Sunčevom sistemu. Treća je planeta po udaljenosti od Sunca i najveća terestrička planeta u Sunčevom sistemu. Planeta Zemlja ima jedan prirodni satelit, Mesec. Za sada je jedina poznata planeta na kojoj ima života.
Struktura i sastav Zemlje
Zemlja je peta planeta po veličini u Sunčevom sistemu. Za razliku od nekih drugih planeta, Zemlja nije gasoviti džin, kakva je na primer planeta Jupiter, već je terestrička planeta, odnosno planeta koja ima čvrstu površinu. Termin terestrički potiče od grčke reči terra što znači zemlja. U sunčevom sistemu ako Zemlju uporedimo sa ostale tri terestričke planete, Merkurom, Venerom i Marsom, ona je najveća, sa najvećom gustinom, najvećom silom gravitacije i najjačim magnetskim poljem. Generalno, Zemlja se sastoji od atmosfere, biosfere, hidrosfere i njene unutrašnje građe ispod površine. Oblik Zemlje je veoma sličan obliku troosnog rotacionog elipsoida. Ipak ovo geometrijsko telo, koje se do skora koristilo pri interpretaciji ne odgovara u potpunosti obliku Zemlje, i njega je u naučnim krugovima zamenio novi približniji oblik - geoid.Masa Zemlje je približno 5,98 × 1024 kg.[1]
Naučnici su uspeli da rekonstruišu detaljne informacije o prošlosti planete. Zemlja se formirale pre 4,6 milijardi godina. Atmosferski uslovi su se značajno promenili od kako je nastao život, što stvara ekološku ravnotežu koja modifikuje uslove na površini Zemlje. Oko 71 % Zemljine površine je pokriveno vodom. Zemlja je jedina planeta Sunčevog sistema gde voda može da opstane u tečnom stanju. Ostalih 29 % površine se sastoji iz kontinenata i ostrva. Zemlja takođe reaguje na spoljni svet u određenom stepenu, posebno na Sunce i Mesec. Zemlja se rotira oko sunca jednom u 365,25 dana. Jedna rotacija oko sopstvene ose se naziva dan a jedna rotacija oko sunca se naziva godina. Ovo objašnjava zašto postoji 365 dana u godini, ali se dodaje jedan dan više u kalendaru jednom u 4 godine.
Rotacija Zemlje stvara ekvatorijalna ispupčenja, tako da je ekvatorijalni promer za 43 km veći od promera između polova. Najveće lokalne devijacije na stenovitoj Zemljinoj površini su Mont Everest (8.848 metara nadmorske visine), i Marijanski rov (10.911 ispod površine mora). Stoga, u poređenju sa savršenim elipsoidom, Zemlja ima toleranciju od 1:584 ili 0,17 %, što je za 0,22 % manje od tolerancije dozvoljene u jednoj lopti za bilijar. Zbog ispupčenja, najudaljenija tačka od centra Zemlje je u stvari planina Čimborazo u Ekvadoru [2]
Atmosfera
Zemljina atmosfera ima višestruku ulogu. Ona štiti Zemlju od manjih meteora tako što uzrokuje njihovo potpuno sagorevanje pre nego što stignu do njene površine. Azot i kiseonik u atmosferi, udruženi sa Zemljinim magnetskim poljem, štite površinu od radijacije koja bi bila pogubna za život. Zemljina atmosfera nema tačno određenu granicu, jer polako postaje sve ređa i bleđa prema svemiru.
Čini je više slojeva, a proteže se više stotina kilometara iznad površine. Sastavljena je od 78% azota, 21% kiseonika, 0,93 % argona, 0,03% ugljen-dioksida, nešto vodene pare i drugih gasova.[3]
Biosfera
Koliko je do sada poznato, Zemlja je jedino mesto na kojem postoji život. Životni oblici čine biosferu planete. Smatra se da je razvoj biosfere na Zemlji započeo pre otprilike 3,5 milijardi godina. Životne zajednice (biomi) nastanjuju gotovo celu površinu Zemlje, od malobrojnih na arktičkim i antarktičkim područjima, do najbrojnijih biodiverziteta u području oko ekvatora.
Funkcionisanje biosfere ogleda se u uzajamnoj povezanosti njenih različitih ekosistema na principima kruženja materije i jednosmernom proticanju energije u globalnim razmerama. Osnovne elemente (C, O, H, N i dr.) organizmi ugrađuju u organska jedinjenja u svom telu. Organska materija prolazi kroz lance ishrane i na kraju se razlaže i mineralizuje. Tako se osnovni elementi vraćaju u spoljašnju sredinu, odakle ponovo mogu da se iskoriste. Ovaj put osnovnih elemenata predstavlja biogeohemijske cikluse materije na Zemlji, koji se mogu utvrditi za svaki element posebno.
Hidrosfera
Zemlja je jedina planeta u Sunčevom sistemu na čijoj površini ima vode u tečnom stanju. Voda pokriva 71 % Zemljine površine. Najveći deo vodenih površina su morske (97 %), a manji deo čini slatka voda (3 %). Tekuća voda postoji na površini Zemlje zahvaljujući spoju odgovarajućih pogodnih uslova: orbite oko Sunca, vulkanizma, gravitacije, efekta staklene bašte, magnetskog polja i atmosfere bogate kiseonikom.
Zemljina orbita nalazi se izvan područja u kojem je dovoljno toplo da bi se održala tekuća voda. Bez malog efekta staklenika koji zadržava toplotu u atmosferi, voda na Zemlji bi se zaledila. Paleontološki nalazi upućuju na razdoblje u Zemljinoj istoriji u kojem je privremeno nestao efekat staklenika, a površina se smrznula tokom 10 do 100 miliona godina.
Zemljina površina
Oblici zemljine površine variraju, razlikuju se, od mesta do mesta. Oko 70,8 % zemljine površine nalazi se pod vodom, uključujući i veći deo kontinentalnog šelfa. Podvodna površina ima različite oblike, planinske, uključujući i globalni šireći srednjeokeanski grebenski sistem, kao i podmorske vulkane, okeanske rovove, podmorske kanjone, okeanske platoe i abisalne ravni. Preostalih 29,2 % zemljine površine koji nisu pokriveni vodom čine planine, pustinje, ravnice, platoi, i drugi geomorfološki oblici.
Površina planete je od nastanka Zemlje tokom geološkog vremena do današnjih dana u procesu stalnog preoblikovanja i to pod uticajem tektonskih pokreta i erozije. Oblici reljefa nastali i menjani uticajem tektonike ploča stalno su izloženi uticaju vremenskih prilika i to padavinama, temperaturnim promenama, i hemijskim uticajima. Glacijacija, erozija obala (marinska erozija), nastanak koralnih grebena i udari velikih meteora [4] takođe utiču na promenu reljefa.
Orbita i rotacija
Slično Marsu, relativno mereno u odnosu na zvezde, Zemlji je potrebno u proseku 23 časa, 56 minuta i 4,091 sekundi za rotaciju oko ose (rotacioni period ili zvezdani dan) koja spaja severni i južni pol.
Zemlja izvrši jednu revoluciju, ili jedan obilazak orbitom oko Sunca za 365,2564 glavnih zvezdanih dana a na prosečnoj udaljenosti od oko 150 miliona kilometara od Sunca. Smer revolucije Zemlje oko Sunca je suprotan smeru kazaljke na satu gledano od severa na dole, odnosno, smer kretanja Zemlje oko Sunca odgovara smeru rotacije Sunca oko svoje ose.
Reference
- ^ Morgan, J. W.; Anders, E. (1980). „Chemical composition of Earth, Venus, and Mercury”. Proceedings of the National Academy of Science 71 (12): 6973-6977.
- ^ Senne, Joseph H. (2000). "Did Edmund Hillary Climb the Wrong Mountain". Professional Surveyor 20 (5). Retrieved on 2007-02-04.
- ^ Staff (27. 2. 2004.). „Crust and Lithosphere”. Plate Tectonics & Structural Geology. The Geological Survey. Pristupljeno 11. 3. 2007.
- ^ "The Crust". Alphonz, Edgar. Oregon State University.