Manastir Svetog Jovana Raškog

Manastir Svetog Jovana Raškog je nekadašnji srpski manastir kod sela Raš i Kule kod Skadra, Albanija.

Srpski kralj Jovan Vladimir je nastradao mučeničkom smrću 22. maja 1015. godine. Mošti su mu bile sahranjene u crkvi Prečista Krajinska. Despot Mihailo Nenadović je preneo njegove mošti u grad Drač 1215. godine, a 1381. knez Karlo Topija je sagradio manastir posvećen Jovanu Vladimiru u Elbasanu, u koji je preneo mošti iz Drača. Kovčeg u kome su čuvane mošti Jovana Vladimira su opljačkane. Pljačkaši su otvorili svečev grob, uzeli srebrne ukrase i mošti Jovana Vladimira. Godinama kasnije, vernici iz Elbasana su kupili mošti po ceni od 700 pijastera.

Tokom Drugog svetskog rata Nemačka vojska je zapalila manastir 1944. godine, ikonostas je uništen i mali deo se čuva u Nacionalnom Istorijskom Muzeju. Zahvaljujući kovčegu mošti su ostale sačuvane. Politička previranja u Albaniji dovela su do rušenja hrama 1967. godine i manastir Svetog Jovana Vladimira je pretvoren u vojnu jedinicu. To su bile godine najsurovijeg uništenja. U međuvremenu, relikvijar sa moštima sveca je premešten u Crkvu Svete Marije u Kala oblast u Elbasanu.

Ivan Jastrebov je pisao o ovom selu i tom nekadašnjem manastiru, posvećenog Jovanu Krstitelju, po selu prozvan i manastir Svetog Jovana Raškog, koji je bio predmet spora pravoslavaca i katolika. Ruševine manastira se nalaze na putu od Skadra ka Drivastu, sa lijeve strane, na sat od puta, u podnožju planine Maraj, kod sela Raš i u blizini sela Vraka. Nepoznato je kada je manastir i podignut i porušen. Svakako je podignuta mnogo prije Stefana Nemanje. Širina crkve je 16 lakata, dužina 2 lakata i 9 lakata u visinu. Pored crkve je staro groblje. I crkva i groblje su opasani 1869. g. zidom o trošku uprave, radi otklanjanja ponovnih rasprava katolika i pravoslavnih oko te crkve. Hekar je opisao jednu epizodu tih razdora 1855. g. i dao je pravo katolicima na tu crkvu jer su mu pravoslavci sela Vrake skorašnji doseljenici iz Crne Gore, dok su mu katolici od pre toga upravljali tom crkvom. Jastrebov smatra da je Heker tendenciozan i da gotovo iskrivljuje istinu u korist katoličke vere.

Po Jastrebovu u selu Rašu nikada nije bilo niti je tada bilo katolika. Stanovnici su od pamtivijeka pravoslavci, kao i u selima Vraka, Borič i Koplik. Marijan Bolica u svom opisu Donje Zete (skutarskog sandžaka) pominje spominje ona mjesta zajedno sa selima u kojima su živjeli Srbi pravoslavci (de rito serbiano). Po njemu je tada u selu Rašu bilo 40 kuća. Ni tada ni u doba Jastrebova tu nije bilo ni jedne katoličke kuće. Žitelji Koplika, koji su se poturčili, bili su u tom sporu sa katolicima oko raške crkve, na strani pravoslavaca. Njihovi djedovi i predjedovi u blizini sela Raša, uvijek su tu crkvu smatrali pravoslavnom. Na nju su gledali i kao na svoju sopstvenu. I skadarski starci Turci su bez okolišanja svjedočili da je ta crkva uvijek bila dobro hrićšana pravoslavne vjere i da su katolici odnedavno počeli iskazivati pretenzije na nju, i to spram uticaja jezuita koji su htjeli da tu osnuju svoj manastir.

Kao dokaz svojih prava, katolici su navodili da je pored te crkve sahranjeno nekoliko katolika. To su bili katolici koji su bili ubijeni blizu crkve, ali koji su bili žitelji udaljenih mjesta. Nije bilo lako nositi mrtve njihovim kuama, a ruševine hrišćanske crkve sa hrišćanskim grobljem su bile u blizini. Tih par grobova su se nalazili izvan srpskog groblja i bez ikakvih natpisa i valjanih ploča, dok se na srpskim grobovima još vide ostaci ploča i natpisa koje je uništila ruka zlobnika.

Da je raški manastir bio pravoslavni dokazuje i bula pape Inoćentija VI, u kojoj on 26. oktobra 1356. - dajui na znanje baleškom (Bolaenzi) episkopu o tome da je manastir Sv. Jovana, koji se nalazi u Drivastskoj eparhiji u rašskoi imperii, opustio i gotovo sasvim propao zahvaljujui šizmaticima te imperije nakon što je posljednji iguman Andrej umro u Rimu kao katolik - nalaže ovome episkopu da on počne njime upravljati i da nastani tamo nekoliko monaha. Ne zna se šta je baleški episkop o tom pitanju uradio, ali manastir je nastavio da bude u rukama pravoslavnih monaha i 1376. g., iako Papa Grigorije XI (kod Jastrebova pogrešno stoji VI) u svojoj buli iz te godine piše dubrovačkom arhiepiskopu da se postara da za manastir Sv. Jovana nađe sposobnog i dostojnog starješinu. Izgleda mu tu nije pošlo za rukom. I 1442. g. taj manastir je pod upravom pravoslavaca što se vidi iz kapitulacije kada su se žitelji Dribasta dobrovoljno pokorili vlastima Venecije. U njoj se izražava zahtjev da njihov manastir Sv. Jovan de stole, a na drugom mjestu de Stoya (po imenu polja na kojem se manastir nalazi) zadrži svoje granice da bi rezidencija pravoslavnog vladike bio grad Ptista (Ptista). To mjesto je na putu iz Koplika preko Kamenice sa desne strane u Kastratima. U doba Jastrebova su tamo samo ruševine. Postoji predanje da su iz tog mjesta potekli svi popovi iz Zete. Manstir je nakon smrti posljednjeg srpskog cara prepušten sudbini na volju. Pravoslavni monasi su se odali politici i zanemaruju manastir. Sinovac Skenderbega, Hamza, opustošio je sve oko Drivasta i Štojsko polje. Nije poštedio ni manastir koji je tada padao u zapuštenost zahvaljujui intrigama latinske propagande.

Po katoličkim izvorima, to je bio benediktinski samostan sv. Ivana od Stoje, u naselju Raše, kod Skadra. Mjesto naseljavaju od 1820. - 1830. pravoslavni Spičani i neka bratstva iz Stare Crne Gore, bježeći od siromaštva i krvne osvete. Od 1855. potražuju ruševine manastira tvrdeći da od starine pripada pravoslavcima. Pošto pravoslavni dobijaju svoju crkvu tek 1857. mrtve su do tada sahranjivali do porušene manastirske crkve. 1869. godine, zbog spora katolika i pravoslavaca, turske vlasti zabranjuju svima da se tu okupaju i ruševine ograđuju zidanom ogrdaom oko crkve.