Mara Harisijadis
Mara Harisijadis (Niš, 1908 — 1994, Beograd) bila je istoričar umetnosti, koja se bavila proučavanjem iluminacija, minijatura, ornamenata srpskih rukopisa koje je aktivno pronalazila po bibliotekama i manastirima širom Evrope.[1]
Mara Harisijadis | |
|---|---|
 Mara Harisijadis | |
| Datum rođenja | 1908. |
| Mesto rođenja | Niš, Kraljevina Srbija |
| Datum smrti | 1994. |
| Mesto smrti | Beograd, SR Jugoslavija |
| Roditelji | Spiridon Harisijadis |
Život i karijera uredi
Rođena je u Nišu 1908[2]. Njen otac bio je trgovac i oficir Spiridon Harisijadis. Detinjstvo je provela u Nišu, Sentpetersburgu, Solunu i Marseju. Po završenoj osnovnoj školi u Marseju, doseljava se u Beograd u kome je nakon završetka Druge ženske gimnazije 1927. godine,[3] upisuje istoriju umetnosti na tek osnovanoj katedri Filozofskog fakulteta u Beogradu.
Po okončanju studija juna 1931. godine, kraće vreme je radila kao profesor veronauke u Drugoj ženskoj gimnaziji u Beogradu, a potom kao državni službenik, nekoliko meseci u Trgovinskoj komori.
Na mesto asistenta Filozofskog fakulteta u Beogradu postavljena je februara 1933. godine, nakon što je dekan fakuleta 6. oktobra 1932. uvažio molbu prof. dr Vlade R. Petkovića da za asistenta u seminaru istorije umetnosti postavi Maru Harisijadis.[4] a
Od prvih svojih radnih dana, Mara koja je bila svestrano posvećena nauci i izučavanju stranih jezika, odlično je savladala ruski, francuski i nemački, a delimično engleski i italijanski jezik.
Na njeno dalje napredovanje u nauci uticala je podrška njenog mentora prof. dr Vlade R. Petkovića
U „predvečerje” Drugog svetskog rata, kada su žene bile na margini društvenih događanja Mara je u nekoliko navrata, imala prilike da se stručno usavršava u inostranstvu. Kao jedna od 34 kandidata koje je stipendirala francuska vlada, Mara je period od 1. novembra 1937. godine do 1. juna 1938 provela je na usavršavanju na Vizantološkom institutu i Institutu za umetnost i arheologiju na Sorboni kod tada vodećeg evropskog vizantologa Gabrijela Mijea.
Zahvaljujući odličnim rezultatima u radu i tokom usavršavanja Ministarstvo prosvete Kraljevine Jugoslavije omogućilo joj je nastavak stručnog usavršavanja u Parizu u periodu od 15. novembra 1938. do 15. marta 1939.[5] Taj period proveden u inostranstvu Mara je iskorisatila i za prikupljanje materijala za doktorsku tezu, prvo u Francuskoj, a potom septembru 1939. i u italijanskim centrima umetnosti.
Nakon inicijativa prof Vlade R. Petkovića da se pri Filozofskom fakultetu obezbedi poseban kredit za stručno usavršavanje asistenata, podršku je dao dr Nikole M Popović, dekan Filozofskog fakulteta. naime dekan je uvideo potrebu da Katedra za istoriju umetnosti mora da bude
dostojno zastupljena naučnom snagom koja će jednog dana posle odlaska g. prof. V.Petkovića, preuzeti vođstvo te katedre.[5]
i verovatno je smatrao da je Mari Harisijadis, idealna buduća zamena.
Humboltovu stipendiju u trajanju od 15. novembra 1940. do 15. novembra 1941. godine,[6] Mara je koristila u Insititutu za hrišćansku arheologiju Berlinskog univerziteta (Kunstgeschichtliches Seminar) kod profesora Fridriha Gerkea, poznatog stručnjaka za kasnoantičku i ranohrišćansku umetnost.[7] Danje Marino usavrđavanje i boravila u Berlinu, prekinuo je Drugi svetski rat koji se ubrzo proširio i na Balkansko poluostrvo. Mara se vratila u okupirani Beograd i ubrzo suočila sa porodičnom dramom: deportacijom brata Pere u zarobljeništvo u Nemačku i očevom smrću. Ratne godine provela je sama, radeći kao asistent na poslu i izradi Centralnog kataloga Univerzitetske biblioteke tokom 1943. godine.
Nakon završetka Drugog svetskog rata, Maru Harisijadis je izvedena pred Sud časti strane komunističkog režima. Mara Harisijadis je nakon saslušavanja u martu 14. juna 1945. godine, presudom Suda časti, bez prava na prinadležnost otpuštena iz službe. Mara Harisijadis se nije pomirila sa ovom odlukom, i samo upornošću i dokazivanjem lične nevinosti, postala je jedan od redkih primera, među onima koji su oborili odluku Suda časti. Pošto je dokazala svoju nevinost a sud nije imao nikakvu zamerku, vraćena je na Fakultet 4. januara 1947.[8] Posle ove odluke, i dalje je nastavljen ideološki progon Mare Harisijadis, ovoga puta od strane Partijskog univerzitetskog komiteta, koji je smatrao Maru za ...slabog stručnjaka, bez uslova za razvoj, neprijatelja koga treba ukloniti sa Fakulteta.[9]
Mara Harisijadis se ponovo našla na stubu srama, ovoga puta u decembru 1949. godine kada je okarakterisana kao arogantna i nepristupačna osoba bez interesovanja za marksizam-lenjinizam... zatim kao... tipačan predstavnik buržoaskih mondenskih shvatanja.
Apostrofirajući posebno Marinu rodbinsku vezu sa inženjerom Svetozarom Mašinom, prvim mužem kraljice Drage Obrenović, partijski komitet je proglasio njen politički stav reakcionarnim i zaključio da Mara kao stručnjak ne predstavlja nikakvu vrednost, ... da od njenog bavljenja na univerzitezu nema, sem nje, niko koristi.[9]
Ponovo je nakon 5 godina prognana sa Fakulteta 1950. godine.
Nakon što je ostala bez posla Mara je neko vreme predavala istoriju umetnosti u srednjoj školi „Filmski tehnikum”, da bi se decembra 1952. godine zaposlila u Narodnoj biblioteci Srbije kao bibliotekar u čitaonici. Deset godina kasnije na zahtev Vladimira Mošina, prešla je 1961. godine u tek osnivano Arheografsko odeljenje Narodne biblioteke Srbije kao poznati stručnjak za istoriju iluminacije.[10]
Penzionisana je administrativnim aktom, mimo svoje volje, od ondašnje vlasti 1964. godine. Međutim ona se nije povukla iz javnog i naučnog života, i svoje penzionerske dane ispunjavala je stvaralačkom produkcijom, do poslednjih godina života.
Preminula je 1994. godine, u Beogradu u 87-moj godini života. Sahranjena je u porodičnoj grobnici na Novom groblju u Beogradu.
Delo uredi
U prvom periodu Mara je aktivno pratila beogradske izložbe. Jednostavnom metodom u formi deskriptivne kritike, davala je neposredne prikaze izložbi i pobrojavala izložena dela bez analize. Članke je objavljivala u časopisu Život i rad do 1936. godine. Transformacija Marinog interesovanja ka srpskoj srednjovekovnoj umetnosti počinje od trenutka kada je za doktorsku tezu odabrala Dekorativnu plastiku Moravske škole. Tezu je spremala godinama, ali je na žalost nije završila. Intenzivno izučavanje iluminacija, slikanih ukrasa knjiga, minijatura i ornamenata rukopisnih knjiga Mara počinje u Arheografskom odeljenju Narodne biblioteke. Predisponirana intuitivnost kombinavana sa naučnim i istraživačkim entuzijazmom u otkrivanju i tumačenju pisanih spomenika srpske srednjovekovne baštine dali su fantastične rezultate u periodu njene pune životne zrelosti.
Rukopisi koje je obrađivala raznovrsni su po sadržini i opremi. Pronalaženi na raznim stranama, obuhvataju razdoblje od 13. do 19. veka. Neki od njih su izuzetna dela srpske književnosti, drugi su izvanredna dostignuća srpskih prepisivača, a treći se ističu vrlo zanimljivom iluminacijom. Mara je dokazivala da su srpski minijaturisti dorasli kulturi Vizantije prihvatajući uzore njene umetnosti i shvatajući značaj ikonografskih rešenja vizantijskih umetnika i teologa. Srećnim sticajem okolnosti, srpski minijaturisti su za potomstvo sačuvali ostvarenja vizantijskih crkvenih umetnika koja bi bez njih bila izgubljena za potomstvo.
Samostalno, znalački, a ponekad i avanturistički, srpske rukopise Mara je pronalazila po bibliotekama i manastirima širom Evrope: Carigrad, Beč, Atina, Moskva, Petrograd, Berlin, Kopenhagen, Kijev, Jerevan, Venecija... Obdarena lepom pojavom i šarmom, samouverena i neposredna, Mara je otvarala vrata mnogih riznica.
Rezultate proučavanja sa jezgrovitom analizom, oblikovane naučne radove Mara je prezentovala stručnoj javnosti ali i širokoj publici. Opisivala je i definisala ornamentiku motiva, tumačila i komparirala ikonografska i stilska rešenja srpskih umetnika. Svaki ornament posmatrala je kao originalno rešenje mada je vrlo vešto prepoznavala i ustaljene i poznate sheme.
Kao jedan od retkih istoričara umetnosti, Mara je proučavala poveze i okove srednjovekovnih kodeksa smatrajući da oni ne samo ukrašavaju i štite kodeks već i u njih uvode čitaoce, postajući na taj način neka vrsta naslova srednjevekovnih knjiga. Odličan znalac literature, dobro upoznata sa naučnim dostignućima svojih prethodnika, stalno je širila svoje vidike, u sve unosila pozitivistički duh i dozu perfekcionizma, ne radi ličnog prosperiteta, već radi opšteg dobra. Pisani lepim stilom, jasnim i tečnim jezikom, uz obiman naučni aparat, bogato ilustrovani radovi Mare Harisijadis imaju višestruki značaj. Naučni za naučnike, informativni za obične čitaoce i edukativni za generacije istoričara umetnosti koji nastavljaju tamo gde je Mara Harisijadis stala.
Izvori uredi
- ^ Dragica Janković-Mougkrakis, Mara Harisijadis istoričar umetnosti (1908-1994), Arhiv Srbije, Beograd, 72/78
- ^ IAN (Istorijski arhiv Niš), MKR-39 1908/243, Hram Svetih Arhistratiga (Saborna Crkva) i u istom krštena sa imenom Marija.
- ^ IAB (Istorijski arhiv Beograda), Druga ženska gimnazija, Knjiga upisa, 1926/1927.
- ^ AS, G-208, Delovodni protokol za 1931
- ^ a b AS, G-208 , F 10
- ^ AS, G-208 , F 13
- ^ S, G-208 , F 13
- ^ AS, G-187, F 18
- ^ a b AS, G-187, F 11
- ^ Vladimir Mošin, Sećanje na arheografski rad u NBS, Arheografski prilozi 5, Beograd, 1983, 70.
Spoljašnje veze uredi
- Mara Harisijadis (1908-1994), istoričar umetnosti — Istorijski arhiv Niš