Menafi sanduk u Nišu
Menafi sanduk u Nišu (tur. menafi-i umumiye sandıkları) bio je svojevrstan fond u vreme Osmanskog carstva u drugoj polovini 19. veka,[1] iz koga su zemljoradnici Niške kaze/kadiluka uzimali kredite sa malim kamatama i na taj način izdržavali i jačali svoja gazdinstva.
Istorija uredi
- Krediti pre 1860.
Iz raznih izvora poznato je da su niški zemljoradnici, kao i trgovac i zanatlija, mogli da uzmu kredit već u šesnaestom veku, dakle u vreme kada su se seljaci, zbog svog bednog ekonomskog i socijalnog položaja, bunili u raznim zemljama u okruženju. Kamata po kojoj su tada, a i kasnije, davani zajmovi zemljoradnicima, trgovcima i zanatlijama iznosila je 10-50% godišnje i plaćala se unazad. Na svakih pozajmljenih 100 para, posle godinu dana vraćeno je 110 do 115 para[2]
Pozajmljeni novac pripadao je raznim vakufima (zadužbinama), iz kojih su se održavale zgrade i građevine podignute u verske, prosvetne i humanitarne svrhe i i druge namena. Vakufski novac pozajmljivali su mutavelije (upravnici) i kadije.[3]
- Osnivanje Menafi sanduka u Nišu 1863.
Na ideju da osnuje Menafi sanduk došao je Midhat-paša koji je izvršio i brojne poduhvate koji su imali za cilj humanizaciju stanja u Nišu. Primetivši da je zemljoradnicima neophodan finansijski podsticaj, a da narod nije voleo da se obraća zajmodavcima i drugim kamatarima, paša je 1863. godine naložio osnivanje svojevrsnog fonda (Menafi sanduk) iz koga su zemljoradnici uzimali kredite sa malim kamatama i na taj način izdržavali i jačali svoja gazdinstva.[1]
Nije poznato kako je paša došao do ideje za osnivanje Menafi sanduk, pa se pretpostavlja...da mu je kao izvorna ideja poslužila neka vrsta kreditnih zadruga koje su postojale u Zapadnoj Evropi (Nemačka)[4], sa čijim tekovinama je bio upoznat.
Prvi Menafih sanduka otvoren je u Pirotu (1863), a već u novembru iste godine iz njega je izdat prvi kredit.[5] Ubrzo nakon toga menafi sanduk uveden je i u ostale kaze Niškog pašaluka.
Značaj uredi
Koliko je institucija Menafi sanduk imala veliki značaj za poljoprivredu Niša ona je to dokazala kroz svoje postojanje u modifikovanoj formi i nakon oslobođenja Niša od Osmanlija 1878. godine, iz koga je npr. u Nišu finansirana izgradnja niške gimnazije i vodovoda.[6]
Iz ovog fonda jednim delom je konsolidovan je u budžet grada, jer su se za samo osam godina u kasi nakupila značajna sredstva za pozajmljivanje i Hrišćanima i Muslimanima, ali i za finansirana izgradnja Sabornog hrama u Nišu i gradske infrastrukture.
Način rada Menafi sanduk uredi
Menafi sanduk je funkcionisao tako što je prvo osnovan njegov budžet, od prodaje kukuruza, koji su besplatnim radom proizvodili zemljoradnika koji su obrađivali kukuruzišta na državnim parcelama (koje su pre toga bile zapuštene). Rad na ovim poljima organizovan je kroz mobu, tako što su muslimani radili petkom, a hrišćani subotom.[7]
Potom su kada se formirao budžet iz njega obrađivači zemlje mogli da uvećavaju svoju proizvodnju uzimajući kredite sa niskom kamatnom stopom.
Izvori uredi
- ^ a b S. Demirci, Rise of Nationalism in the Ottoman Empire: How Did Ottoman Government Respond to the Bulgarian National Movement 1839–1870?, 430.
- ^ .Dr. Ćiro Truhelka: „Gazi Husrefbeg“, Glasnik z. m. 1912, str. 224.
- ^ Asaf Sokolović: „Kreditne prilike u Tešnju prije tri stoljeća“, Novi Behar, VII god., str. 126.
- ^ T. Krstonošić, Srpski zemljoradnički fondovi u južnim oblastima Srbije do 1878 godine, Novi Sad, 1954, 136
- ^ A. K. Tunçel, Cumhuriyet idaresinin mali konulardaki hassasiyetine ilişkin Ziraat bankası örneği, Journal of Life Economics, c. 3 s. 4, Çanakale 2016, 202, 203.
- ^ Lj. Sokolović, Pare iz Menafi-sanduka za nišku gimnaziju i vodovod, Niški vesnik, br. 19, Niš 2002,
- ^ O. S. Kocahanoğlu, Midhat Paşa'nın Hatıraları. Hayatım İbret Olsun [Tabsıra-i İbret], c. 1, 49.