Mladi kralj (titula u srednjovekovnoj Srbiji)
Mladi kralj titula u srednjovekovnoj Srbiji, (lat. rex iunior) bila je jedna od značajnijih titula prestolonaslednika u srednjovekovnoj Srbiji. Ustanovljenje titule mladog kralja najverovatnije je preuzeto iz Ugarske.[a] Mladi kralja je posle vladara jedan od najvažnijih vlastelina upravljao je važnom oblašću i izdavao povelje, ali je vladar potpisivao međunarodne ugovore i kovao novac, odnosno vodio spoljnje i najvažnije unutrašnje države poslove.[2]
Institucija mladi kralj i njen značaj uredi
Da je uvođenje ove titule, preuzeto iz Ugarske, ukazuju činjenica da su u Evropi sličan odnos kralja i mladog kralja imali Bela IV i njegov sin i prestolonaslednik Stefan V.
U Srbiji uvođenju titule mladog kralja najverovatnije je nastalo nakon srpsko-ugarskih sukoba, koji se završio porazom srpskog kralja Uroša I i njegovim zatočenjem. Naime, smatra se da je jedan od uslova koji je Urošu postavio ugarski kralj Bela IV (koji ga je zarobio) bio uspostavljanje savladarstva između Uroša i njegovog sina Dragutina.
Iako je prvobitno preuzeta iz Ugarske, titula mladog kralja je u Srbiji doživela brojna prilagođavanja specifičnim srpskim uslovima. Teoretski gledano, uvođenje titule mladog kralja vodilo ka jačanju principa prvorodstva, da bi već naredna smena na prestolu bila obavljene bez prestolonaslednika.[3]
Prava mladog kralja i kralja (formalno - pravno) nikada nisu bila izjednačena, i zato se smatra da je glavno značenje titule mladog kralja imalo za cilj da se prvorođeni sinovi ozvaniče za prestolonaslednike i tako lakše uvedu u vlast, bez sukoba drugih kraljevih potomoka.
Mladi kraljevi Dragutin i Dušan uredi
Prvi pisani izvor o “mladom kralju" u Kraljevini Nemanjića je iz vremena kralja Uroša I. Dragutin, sin kralja Uroša I, se prvi put pominje kao “mladi kralj” 1271. godine i postoji pisanje da je zvanje „mladog kralja“ uvedeno u Srbiju iz Ugarske između 1268. i 1270. godine, to jest kada je prestolonaslednik Dragutin Nemanjić postao zet ugarskog kralja.[4] To je verovatno pogrešno. Pre nego što je Draguti postao zet ugarskog kralja 1265. godine u Sopoćanima on je živopisan sa istim znacima kraljevskog dostojanstva kao i njegov otac kralj Uroš I, a to je „posredan znak da je Dragutin uveden u zvanje mladog kralja znatno pre nego što je postao ugarski zet“.[5] Ustoličenje Dragutina, ugarskog zeta, za mladog kralja bio je znak jačanja ugarskog uticaja u Srbiji.
Međutim, srpski kralj Uroš ipak nije dosledno uveo ugarsku instituciju mladog kralja u Srbiju jer je svog sina i dalje smatrao samo za prestolonaslednika ali ne i za savladara. Dragutin nije imao strpljenja da čeka uobičajen tok nasleđivanja već je uz nagovor Ugarske ustao protiv svog oca i pobedio ga u bici kod Gacka 1276. i tako preuzeo vlast.
Kralj Dragutin je prema navodima Danolovog zbornika pod gradom Jelečom pao s konja i slomio nogu pa je presto morao da ustupio mlađem bratu Milutinu. Nekoliko decenija prestolonaslednik nije mogao biti ozvaničen, jer su Dragutin i Milutin bili u sukobu.
Iz vremena vladavine kralja Milutinovog i njegovog sina Uroša III postoje pisane potvrde da su mladi kraljevi izdavali povelje na svojim upravnim teritorijama. To potvrđuje sadržaj dve povelje izdate Vranjinskom manastiru.[b] Posle smrti kralja Milutina usledila je borba za presto sinova Dragutin i Milutin, iz koje je kao pobednik izašao Stefan Uroš III Dečanski. On je ozvaničio i krunisao svog prestolonaslednika, maloletnog sina Dušana, istoga dana (6. januara 1322) kada se krunisao kraljevskom krunom. Dušan se nekoliko godina nije odvajao od svog oca da bi zatim postao namesnik u Zeti. Verovatno podstaknut nagovaranjem vlastele, Dušan se pobunio protiv svog oca, zbacio ga sa vlasti i krunisao se za kralja. Tako je drugi put ozvaničeni prestolonaslednik nasilnim putem preuzeo vlast.
Mladi kralj Stefan Uroš uredi
Stefan Dušan je svog sina jedinca ozvaničio za prstolonaslednika još dok je ovaj bio vrlo mlad. Uroš je imao najviše devet godina kada je dobio titulu mladog kralja koju je kratko nosio jer, kada se Dušan krunisao za car 1346. godine, Uroš je dobio titulu kralja. Sima Ćirković naglašava da Uroševa kraljevska titula nije donela do suštinske promene njegovog položaja već da je pre svega označavala kontinuitet srpske države u odnosima sa drugim državama.
Mladi kralj Marko uredi
Za vreme savladarstva cara Uroša i kralja Vukašina titulu mladog kralja nosio je Vukašinov sin Marko (na osnovu natpisa na nadvratniku crkve Svete nedelje u Prizrenu). Srpska država je tako istovremeno imala cara Uroša, kralja Vukašina i mladog kralja Marka. Car i kralj bili su savladari, a mladi kralj prestolonaslednik. Kako su car Uroš i kralj Vukašin kratkotrajno nastupali kao savladari otvoreno je pitanje da li je car Uroš dozvolio ozvaničenje Marka za prestolonaslednika.
Vidi još uredi
Napomene uredi
- ^ U srednjovekovnoj Francuskoj „stari“ kralj je određivao naslednika, koji je posle toga krunisan za mladog kralja, a posle smrti starog kralja, mladi kralj je krunisan za novog kralja.[1]
- ^ U jednoj povelji darodavac je potpisan kao „Stefan … mladi kralj“ i izgleda da je to Uroš III. Drugu nedatiranu povelju izdao je Uroš III kao kralj, ali u njoj piše kako je on dok je upravljao Zetom (kao mladi kralj) dao jedan zemljoposed manastiru na ostrvu Vranjinskom manastiru.[6]
Izvori uredi
- ^ Marjanović-Dušanić 1997, str. 57 u napomeni 67.
- ^ M. Ivković, Ustanova ″mladog kralja″ u srednjovekovnoj Srbiji, Istorijski glasnik 3—4 (1957) 59—80.
- ^ Đ. Bubalo, Da li su kralj Stefan prvovenčani i njegov sin Radoslav bili savladari?, ZRVI 46 (2009), 201—229.
- ^ Logos 2017, str. 281 sa napomenom 915.
- ^ Marjanović-Dušanić 1997, str. 50-51.
- ^ Šekularac 1984, str. 55-59.
Literatura uredi
- Šekularac, Božidar (1984). Vranjinske povelje XIII-XIV vek. Titograd.
- R. Mihaljčić, Kraj Srpskog carstva, Beograd 1975.
- Blagojević, Miloš (2011). Srpska državnost u srednjem veku. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Andrija Veselinović, Radoš Ljušić. Srpske dinastije. Službeni glasnik, 2008, str. 9—26 (ISBN 978-867549-921-3)
- Tibor Živković. Portreti srpskih vladara (IX—XII). Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2006, str. 165—8
- Leksikon srpskog srednjeg veka, Beograd 1999.
- Marjanović-Dušanić, Smilja (1997). Vladarska ideologija Nemanjića: diplomatička studija. Beograd.
- Logos, Aleksandar A. (2017). Istorija Srba I (PDF). Beograd. ISBN 978-86-85117-37-4.