Mraka

Mraka je jedna od dobro poznatih, veoma zanimljivih i nažalost vrlo malo istraženih u dubinskim bugarskim zemljama.

Pogled na zemlju Mrake sa crkve „Svetog Jovan Krstitelja - Letni”.

Despot Dejan sa suprugom, manastir Belovo kod Zemena

Najraniji sačuvani rukopisni književni spomenik u kome se pominje ovo ime je „Zbornik popa Dragolja“ iz treće četvrtine 13. veka.

Mraka kao i slično i susedno Grahovo polje (Graovo), kao i naselja Zemen i Breznik, postojalo u 12. veku, kao okolnosti i preduslovi zbog kojih su bili uključeni u tadašnju književnu tradiciju, za razliku od imena Gra(h)ovo, koje se u spomenike ponovo otkriva tek u 15. veku.

„O tami” i okolnim srednjovekovni Zemljengrad (da se ne meša njegovo mesto sa današnjim istoimenim gradom Zemen) od 30-ih do 40-ih godina ovog perioda sačuvane su tri poveljje srpskog kralja Stefana Dušana (1331-1355) u korist manastira Hilendara i na štetu prava manastirske crkve „Sv. Nikola Mraćki”. 1347. bugarski car Jovan Aleksandar (1331-1371) izdao je zlatnu poveljju kojom je potvrdio stavropigalni status manastira „Sv. Nikola Ore(h)ovski“, za koga se u nauci smatra da je identičan sa gornjom crkvom. Postoji još jedno uverenje, kasni falsifikat s kraja četrnaestog i petnaestog veka, sačinjen na osnovu teksta bugarskog dokumenta i verovatno uključuje odlomke iz nečuvane istorijske potvrde koju je izdao srpski kralj Stefan Dečanski (1321-1331). Skup potvrda koji definišu pravni status i imovinsko stanje malog manastira interesantan je primer koliko je golotinje potom kružio da bi se utvrdila imovina mnogo većih i bogatijih manastira, čiji se tragovi gube usled namernog i nenamernog uništenja.

Verovatno u periodu 11. veka — 14. veka manastir Belovo u blizini sela Belovo (danas grad Zemen) je takođe u teritorijalnom dometu Mraka, za razliku od srednjovekovnog grada Zemljengrad, koji se nalazi blizu, ali izvan granice Mraka. Direktni tragovi privilegija i sredstava za život na ovom ikoničnom lokalitetu nisu sačuvani. Ktitorski natpis u tamošnjoj crkvi pruža jedan od važnih indirektnih dokaza pažnje koja mu je posvećena, i istovremeno da ovaj deo periferije Mrake ponovo padne van granica Trnovskog carstva, pod nadležnošću despota Dejana i potom njegovi sinovi Jovan i Konstantin, ubrzo nakon 1347, kada je izdata bugarska carevska poveljja.

U vreme poslednjeg vladara i posle njegove smrti 1395. godine u bici na Rovinama, započela je integracija ovih zemalja u osmansku državu.

Vidi još

• Sastanak u Mraku
• Car Srba i Grka