Ortaojunu (turska narodna igra)

Igra na otvorenom Ortaojunu (tur.. orta oyunu) je turska narodna, pozorišna predstava sa muzikom i igrom, čiji su glavni junaci Kavuklu i

Pišekar,a koja se igra na otvorenom prostoru bez unapred utvrđenog scenarija. Naglasak nije na radnji, već na samom izvođenju predstave koja prikazuje isečke iz realnog života.

Likovi iz Igre na otvorenom Pišekar i Kavuklu

Istorija

Ova forma teatra pod nazivom Orta oyunu prvi put se javlja početkom 19. veka. Većina naučnika prihvata mogućnost da je ono nastalo iz pozorišta Karađoz. Ipak, svesni činjenice da prva pojava ovog naziva ne mora označavati i vreme njenog nastanka oni daju različita tumačenja o njenom nastanku, pa i samom termin Orta oyunu, polazeći od sličnosti ovog pozorišta sa italijanskom formom comemedia dell' arte, ulogom jevrejske zajednice koja se krajem 15.veka i početkom 16.veka iz Španije i Portugala doselila u Osmanlijsko carstvo, uticajem romskog jezika i izvođača, kao i moguću vezu sa janičarskim redovima. Jedan od prvih turskih folklorista Mehmed Fuat Koprulu, smatra da Igra na otvorenom potiče iz davnijih vremena. Poslednji oblik koji je ovo pozorište poprimilo, proizašlo je iz njegovog stapanja sa zapadnim tipom pozorišta kada je u svoju koncepciju uvrstio pozornicu i zavesu, dobivši novi naziv Tuluat (teatar improvizacije) Istorijski izvori, kao i sačuvani prikazi na minijaturama, pokazuju da je ovo pozorište postojalo mnogo ranije,ali pod različitim nazivima.

Odlike

U Igri na otvorenom Ortaojunu se ostvaruje živi kontakt s publikom, ispoljava se veliki značaj mimike i gestikulacije, dijalog nije u prvom planu, već se može menjati u skladu sa reakcijom publike. Ovaj teatar ne prenosi ozbiljnu poruku, nije edukativnog karaktera, već više predstavlja komiku i zabavu. Igra na otvorenom se odvija na kružnom ili elipsastom, ređe četvorougaonom polju, okvirne veličine 15 h 25 metara, travnate ili zemljane podloge. Scena se od gledalaca koji je okružuju odvaja drvenim kočicama koji, zajedno sa razapetim konopcem, čine svojstvenu ogradu. Skicu "bine" prvi je napravio mađarski turkolog Ignjac Kunoš koji je prilikom istraživanja sarađivao sa jednim od izvođača. Prostor za ovu igru prema najvećem broju izvora nosi naziv palanga, dok ima autora koji isti termin navode i za samo igru. Na sceni veoma oskudnog dekora nalaze se dva paravana sa nekoliko krila. To su dućan i kuća u kojima se odvijaju dva paralelna toka radnje u gotovo svakoj predstavi. nasuprot siromašnoj scenografiji, u ovom teatru su kostimi veoma raskošni, raznobojni i bogati. Delovi predstave su: prolog, epilog, dijalog, glavna radnja i epilog.

Likovi

Glavni likovi su Pišekar i Kavuklu. Pišekar je pandan Hadživata iz pozorišta senki, s tim što je ovde pozitivnija ličnost i glavni nosilac radnje. On prvi izlazi na scenu uz muzičku pratnju saza. Čitava predstava se bazira na njegovom umetničkom umeću. Na početku on daje publici osnovne informacije o predstavi. Pišekar je dobronameran i često igra ulogu posrednika među likovima. Strpljivo sasluša nevolje ostalih, pokušava da im pomogne, da im nađe posao, i sve što mu se kaže, makar bilo i zlonamerno, on tumači pozitivno. Učen je i ima veliko životno iskustvo. Pišekar deluje i kao glumac, scenarist i pisac. kulturan je; Govori dvorskim dijalektom i elitnim jezikom ukrašenim persijskim rečima. Udesnoj ruci obavezno nosi drvenu čegrtaljku pod nazivom šal-šak, pastal ili pastav. Ona mu služi da upravlja scenom, najavi nečiji dolazak, izvođačima zada određene dužnosti. Pomoću čegrtaljke on i zasmejava publiku, upozorava sve ostale na promene tempa i koristi je da označi određene zvukove kao što su lomljenje stakla, otvaranje vrata, spuštanje ćepenaka na dućanu i slično. Kavuklu je lik koji odgovara Krađozu iz pozorišta senki. Na scenu dolazi posle Pišekara i ostaje do kraja predstave. On je čovek iz naroda Ekstrovertan je, naivan i uglavnom sve što se kaže pogrešno razume ili se pravi da ne razume. Jednostavan je i pomalo grub. Stalno traži posao i nepromišljen je, neodgovoran, neodlučan i lenj. Nespretan je sa pokretima što izaziva smeh. Posebno komične scene su kada mu sa glave spadne turban (kavuk) po kojem i nosi ime. U govoru koristi smešne izraze, igru rečima, služi se šalama, raznim gestikulacijama, imitacijama i doskočicama i u tome je majstor. Zato je najkomičniji lik u predstavi. Ostali likovi su: Žena, Dendi, Kepec/Grbavac, Pijanica, Tuzsuz, Siledžija, Denijo-Denilo itd.U predstavi učestvuju crnomorski, rumelijski, jermenski, grčki, jevrejski, balama, arapski, persijski, albanski pijanci, stražari, patuljci, mucavci, grbavci sa svojim akcentima i kostimima. Ovi tipovi se odmah prepoznaju po prerušavanju, ponašanju i govoru; postaje jasno ko su po muzici koja se svira dok ulaze na scenu. U Igri na otvorenom muškarci takođe igraju ženske uloge. Zovu se "Zenne" ili u slengu igre "Ganco". Žene ne pokazuju pozitivne osobine ni u jednoj predstavi.