Пазар за старо (pripovetka)
Pazar za staro sa podnaslovom „privrednoekonomska slika iz života beogradskih domaćica“ je pripovetka srpskog pisca Stevana Sremca, nastala za vreme njegovog službovanja u Beogradu u poslednji godinama piščevog života, kao jedna od mnogih tipična slika života u beogradskoj periferije na prelazu iz 19 u 20. vek.[1] Pripovetka je jedna izvanredno živa scena poput mnogih iz realnog života Beograda toga doba, u kojoj Sremac ironično poredi beogradske domaćice sa Cigankama.
| Pazar za staro | |
|---|---|
| Orig. naslov | Pazar za staro |
| Autor | Stevan Sremac |
| Zemlja |  Kraljevina Srbija |
| Jezik | srpski |
| Žanr / vrsta dela | pripovetka |
Uslovi u kojima je nastala pripovetka
urediPosle oslobođenja Srbije od Osmanlija 1878. godine i kasnije proglašenja Kraljevine Srbije njena prestonica Beograd dosta brzo menja svoj lik. Počinje novi, bogatiji i intenzivniji život Beograda. Stare srpske kuće sa doksatima, ćepenke i tesne sokake zamenjuju nova zdanja i široke ulice, ali se mentalitet i način života njegovih građana sporo menja, posebno na njegovoj periferiji na kojoj se odvijao života siromašnog i marginalizovanog sveta beogradske periferije koji se svakodnevno borio protiv nemaštine, za goli opstanak.[2]
Za vreme života u Beogradu Sremac se kretao u društvu pisaca, glumaca, novinara i boema koji su se najviše okupljali u tada poznatoj kafani„Dardaneli“. Voleo je i male, zabačene kafane u kojima se sreću obični ljudi, prosti palanački svet, sitni trgovci, zanatlije, ali i beogradsku periferiju...pijace, vašare, ulice, stanova od sobe i kujne, u kojima se, kao u mravinjaku, gloži i zabavlja siromašnan svet.[3][4]
Umetničku sliku ovog interesantnog razdoblja u životu beogradske čaršije Stevan Sremac je prikazo u mnogim svojim pripovetkama, među kojima je i pripovetka Pazar za staro sa podnaslovom „privrednoekonomska slika iz života beogradskih domaćica“ [3] u kojoj je prikazao beogradski stari trgovački svet, sitnu buržoaziju, svet sa periferije, mentalitet beogradskih domaćica i Cigana.[1][2]
Radnja pripovetke
uredi.jpg)
U pripovetci Pazar za staro sa podnaslovom narativni zaplet je izgrađen prema njenom parodičnom podnaslovu na „privrednoekonomskoj slici iz života beogradskih domaćica.“ U pripovetci je prikazana jedna tipična slika života siromašnog i otvorenog sveta beogradske periferije koji se svakodnevno bori protiv nemaštine, za goli opstanak.
U pripovetci čitalac saznaje kako se roba razmenjuje na jednoj improvizovanoj buvljoj pijaci u siromašnoj beogradskoj četvrti, sa Cigankama tako što su im domaćice davale stare, iznošene stvari. Tokom razmene robe bilo je nezaobilazno pogađanje i cenjkanje, često je prelazilo u svađu, vređanje i omalovažavanje vrednosti ponuđene stvari, zbog pokušaja podvala i smicalica. U tim svađama neretko je dolazilo i do fizičkih sukoba tako da su se često morali umešati i „čuvari reda“, u pripovetci „lepo pisarče“.[3]
Kritike
uredi- U ovom Sremčevom pripovedanju kroz oslikavanje Beograda i njegove periferije saznajemo šta se dešavalo u unutrašnjem životu ondašnjih ljudi, o onome što su doživljavali i preživljavali, njihova reagovanja na životne pojave, posrnuća i padanja. Ali i da osetimo ambijent buvlje pijace, urbani i ruralni svet, svet domaćica i Cigana, njihove etnopsihološke osobine i malovaroške strasti.[3]
- Ovom pripovetkom Sremčeva umetnička realnost postala je i osnovna predstava o minulim vremenima, prostorima i ljudima starog Beograda ali i Kraljevine Srbije, na prelazu dva veka.[5]
- Piščeve slike u ovoj pripovetci uzrastaju do prave parodijske stilizacije, budući da uspostavljaju „parodirani jezik kao bitnu celinu koja poseduje svoju unutrašnju logiku i razotkriva poseban svet, neraskidivo povezan sa parodiranim jezikom.[6]
- Proza Stevana Sremca pruža uvid u društveno-politička, socijalna, moralno-mentalna previranja tadašnjeg Beograda. Kroz niz pripovedaka među kojima je i pripovetka Pazar na staro, sagledava se umetnička slika prilika u beogradskoj periferiji, kao isečci iz jednog jednostavnog, drugačijeg, siromašnog i otvorenog života malih ljudi, njihov odnosprema životu i društvu, mentalitet, teškoće sa kojima žive, lične sudbine.[4]
Izvori
uredi- ^ a b Vučenov, D. (1951). Beograd i srbijanska palanka u delima Stevana Sremca.U:S. Sremac. Izabrane pripovetke (9–23). Beograd: Jugoslovenska knjiga
- ^ a b Vukićević, D. (2006). Privatni život u ogledalu realističke književ-nosti. U: A. Stolić, N. Makuljević (prir.),Privatni život kod Srba u devetnaestom veku od kraja osamnaestog veka do Prvog svetskog rata (457–482). Beograd: Clio.
- ^ a b v g Biljana S.Soleša Umetnička slika Beograda u prozi Stevana Sremca, Pregledni rad, 821.163.41.09-3 Sremac S. . doi:10.5937/ZRFFP49-21323. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - ^ a b Sremac, S. (2001). Deset najlepših priča. Beograd: Lirika.
- ^ Skerlić, J. (1966). Stevan Sremac. U: M. Protić. Epoha realizma (167–211).Beograd: Nolit.
- ^ M. Bahtin, O romanu, Beograd: Nolit. 1989.: 126.
Literatura
uredi- Deretić, J. (2011). Istorija srpske književnosti. Zrenjanin: SEZAM BOOK.
- Ivanić, D. (1996). Srpski realizam. Novi Sad: Matica srpska.