Pančevačka sinagoga

Sinagoga u Pančevu je bila jevrejska sinagoga koja se nalazila u Pančevu u ul. dr Svetislava Kasapinovića. Sinagoga u Pančevu predstavljala je najznačajniji objekat Jevreja u Južnom Banatu.

Nekadašnja sinagoga u Pančevu

Jevreji u Pančevu

Dolazak Jevreja na područje Pančeva zabeležen je još u 15. veku, ali njihovo veće naseljavanje na prostoru gde danas živimo počinje u 18. veku. Trgovci i zanatlije naseljavali su se na području Zemuna i Pančeva, bežeći od neprijatnih zakona austrijskog carstva, koji ih je svrstavao u građane drugog reda, primoravao ih da govore nemački jezik i uvodio posebne poreze.

Ukazom cara Franca Jozefa 1868. godine, Jevreji su priznati kao ravnopravni građani i prestaju da važe ograničenja u pogledu kupovine nekretnina, obrazovanja i izbora zanimanja.

Pred sam početak Drugog svetskog rata u Pančevu je živelo oko 600 Jevreja, nekoliko njih je preživelo rat. Uhapšeni su zatvarani u bivšu fabriku svile ili odvođeni na prinudni rad. Veliko hapšenje Jevreja u Banatu dogodilo se u noći između 14. i 15. avgusta 1941. godine.

Žene i deca su prebačeni u logor „Sajmište“, drugi u logor „Topovske šupe“, dok su ostali ugušeni ili ubijeni, a neki su streljani pored puta za selo Jabuka.

Izgradnja i rušenje

Projektovao ga je budimpeštanski arhitekta Karl Fenjveš u neogotičkom i mudejarskom stilu, uz pomoć neimara Ferninda Šeca iz Pančeva. Gradnja je trajala od 1907. do 1909. godine, a sinagoga je zvanično otvorena i osvećena 16. maja 1910. godine.

Tokom Drugog svetskog rata Nemci su pančevačku sinagogu koristili kao magacin, a po završetku rata vraćena je na korišćenje jevrejskoj zajednici. Iako je u borbi za oslobođenje Pančeva sinagoga pretrpela manja oštećenja, preživeli malobrojni Jevreji nisu bili u mogućnosti da održavaju hram pa su ga 1955. godine poklonili gradu na brigu i čuvanje. Godine 1955. vlasnici sinagoge i placa postaju pančevački frizeri Mihajlo Oravec i Borislav Stojkov. Jugoslovenske vlasti su 1955. godine oduzele zgradu Jevrejskoj opštini. Godine 1956. sinagoga je srušena i na njenom mestu podignute su dve jednospratne stambene zgrade. Jedini materijalni ostaci su rezbarene ploče sa Deset zapovesti koje se nalaze u Jevrejskom istorijskom muzeju u Beogradu. Iako je postojala inicijativa za rekonstrukciju Pančevačke sinagoge do njene realizacije nije došlo. Na zahtev Društveno političkog veća skupštine opštine Pančevo, 1990. godine, jedinca za zaštitu Narodnog muzeja Pančeva razmatralo je pitanje mogućnosti obnove sinagoge, i iznela mišljenje da je to moguće na osnovu očuvanih planova i fotografija. Do pitanja došlo je inicijativom društva Šalom Tora, koje je takođe predložilo da se ostaci sinagoge u ulici dr Kasapinovića proglase nepokretnnm kulturnim dobrom i upišu u registar kulturnih dobara. Društvo Šalom Tora je 1992. godine od pomenute jedinice za zaštitu spomenika kulture dobilo saglasnost da sprovede projekat sanacije ostataka porušene sinagoge ali je sav trud nestao u požaru koji je zahvatio objekat tokom 2007. godine, preostali delovi Sinagoge su zahvaćeni požarom i potpuno uništeni.

Sinagoga nakon požara 2007. godine

U jutarnjim satima 28. aprila 2007. godine izbio je požar unutar zgrade. Plafon, visok nekoliko metara, potpuno je izgoreo i potpuno se urušio.

Ostaci pančevačke sinagoge nalaze se u ulici Dr Svetislava Kasapinovića 30, nekadašnja Korvinova 16. Ovi ostaci se sastoje od spaljene srušene kuće, koja je nekada služila za okupljanje jevrejske zajednice i koja se izdvaja u ovaj inače stambeni deo Pančeva zbog neobičnosti oblika. O nekadašnjoj sinagogi svedoče sačuvane fotografije iz različitih perioda postojanja, kao i projekti njene izgradnje. Sinagoga sa dvorištem zauzimala je površinu od 234m2.

Spoljašnje veze

• Istorija sinagoge (srpski)
• Stara razglednica koja prikazuje sinagogu