Pravo pacijenta na privatnost i ljudsko dostojanstvo
Pravo pacijenta na privatnost i ljudsko dostojanstvo u objektivnom smislu, podrazumeva skup pravnih pravila (propisa) koja uređuju medicinsku delatnost, utvrđuju svojstva lica koja tu delatnost obavljaju, njihov odnos prema korisnicima zdravstvenih usluga, kao i činjenica o zdravstvenom stanju pacijenata, medicinskom položaju, postupku lečenja, perspektivama izlečenja, porodičnim prilikama i sl. Svi ti propisi su sadržani u Ustavu i u svim oblastima prava (krivičnom, procesnom, upravnom, građanskom, radnom, socijalnom, porodičnom i međunarodnom). U širem smislu u sastav ovih prava ulaze i propisi koji se odnose na korišćenje lekova i medicinskih sredstva. Pravo pacijenta na privatnost i ljudsko dostojanstvo je, predmetno ograničena oblast prava koja se tiče jedne profesije i svih onih koji koriste njene usluge.[1][2]
U praksi, ovo pravo je često potisnuto nekim jačim pravom i „vrednijim interesom”, lekara ili nekog trećeg. Tako da je ono prinuđeno na povlačenje iz razloga koji se, najčešće, podvode pod stanje krajnje nužde. A odgovor da li to treba uvek da bude tako ili se radi o zloupotrebi odgovor treba da proceni i sankcioniše medicinsko pravo i normira medicinska etika.
Opšta razmatranja uredi
Pravo pacijenata na privatnost i dostojanstvo, koje uključuje i poverljivost medicinskih podataka predstavlja jedno od osnovnih ljudskih prava garantovanih međunarodnim i nacionalnim pravnim standardima. Inače, latinska reč privatus koja znači privatan, lični, često se meša sa sa srpskom reli „privatnost” koja je lična, intimna porodična sfera života.[3]
Polazeći od tradicionalne podele ljudskih prava,[4] pravo na privatnost i dostojanstvo spada u lična prava,[a] koja su nastala s kraja 19. veka u američkoj pravnoj doktrini. Ovim pravom štiti se privatna sfera čoveka (prostorna, duševna, informaciona, komunikacijska, i fizička privatnost) od samovoljnih aktivnosti javne vlasti, pravnih lica (kompanija, preduzetnika, poslodavaca) i pojedinaca.
U medicinskoj praksi postoji više radnji i propusta u vezi sa pružanjem zdravstvenih usluga pacijentima kojima se može naneti šteta (sa pravnim posledicama) i naušiti privatnost i ljudsko dostojanstvo. Njihova sistematizacija uglavnom je stvar pravne teorije svake pojedine zemlje i načina pravnog uređenja zdravstvene zaštite građana. Kako je pravna teorija tek u nastajanju, privatnost i ljudsko dostojanstvo se različito tumači i reguliše u različitim zemljama. U najvećem broju zemalja to pravo je regulisano kroz Zakon o zdravstvenoj zaštiti, u kome veži pravo na naknadu štete ne samo za „pružanje neodgovarajuće zdravstvene usluge, već i za narušenu privatnost i ljudsko dostojanstvo. U uporednom pravu, odnosno pravnoj teoriji, najveći broj radnji i propusta kojima se može naneti šteta pacijentu obuhvaćeni su pod nazivom; greške u tretmanu i greške u poštovanju privatnosti.
Regulativa uredi
Tajnost i poverljivost podataka o ličnosti, uključujući i podatake o zdravstvenom stanju pacijenta, kojima se štiti ne samo privatnost već i njihovo dostojanstvo regulisani su brojnim međunarodnim regionalnim i nacionalnim propisima.
- Evropa
U Evropi posebno su značajni:
- Evropska konvencija o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda iz 1950. godine (čl. 8 - pravo na poštovanje svog privatnog i porodičnog života)
- Evropska socijalna povelja iz 1961. godine (revidirana 1996. godine),
- Evropska povelja o pravima pacijenata iz 2002. godine,
- Povelja o osnovnim ljudskim pravima u Evropskoj uniji iz 2000. godine,
- Uredba EU 2016/679-GDPR iz 2016. godine (kao jedna od najvažniji obavezujući pravni dokument Evropske unije o zaštiti fizičkih lica u odnosu na obradu podataka o ličnosti i o slobodnom kretanju takvih podataka.
- Srbija
Sve naprad navedene konvencije povelje i uredbe imaju neposredno dejstvo za sve države koje posluju na zajedničkom tržištu Evropske unije, uključujući i Srbiju.
| „ | Posebno je važan član 9. koji se odnosi na obradu posebnih kategorija podataka o ličnosti (genetski, biometrijski i podaci o zdravstvenom stanju…). Prema ovom članu obrada ovih podataka je zabranjena, s tim što postoje i izuzeci koji su taksativno navedeni u stavu 2. (od a) do u), npr: obrada je neophodna za potrebe preventivne medicine ili medicine rada zbog procene radne sposobnosti zaposlenih, medicinske dijagnoze, ako postoji neophodan razlog javnog interesa itd…).[5] | ” |
Napomene uredi
- ^ Prema Ustavu Srbije iz 2006. god. reč je o zaštiti podataka o ličnosti-član 42. Radi se o kompleksnom pravu koje je regulisano i čl. 23, čl. 25, čl. 40 - čl. 41.
Izvori uredi
- ^ J. Radišić, Medicinsko pravo. Beograd: Nomos, 2008, str. 23.
- ^ H. Mujović-Zornić, "Pravo kao garant vršenja medicine", Bilten Jugoslovenskog udruženja za medicinsko pravo , 1/2001, str.13.
- ^ I. Klajn, M. Šipka, Veliki rečnik stranih reči i izraza, Novi Sad, 2016.
- ^ R. Marković, Ustavno pravo, Pravni fakultet, Beograd, 2014, 467.
- ^ Brković, Radoje. „Međunarodni i Evropski pravni okviri povreljivosti podataka s posebnim osvrtom na podatke o zdravstvenom stanju pacijenata.”. Glasnik prava (Glasnik prava/Herald of Law) / Pravni fakultet u Kragujevcu (Online), 2019. ISSN 1821-4630. Pristupljeno 29. 1. 2020.
Literatura uredi
- A. M. Connelly, Problems of Interpretation of Azticle 8 of the European Convention on Human Rights, The International ande Comparative Law Quarterly, No. 3/1986, 567-593.
- M. Rismondo, Socijalna politika Evropske Unije i ostvarivanje socijalne sigurnosti prema Uredbama 883/2004 i 987/2009 i drugim aktima Unije, Libertin naklada D.O.O., Rijeka, 2016, 287-288.
- Z. Kandić - Popović, Pravna zaštita osnovnih ljudskih vrednosti u centralnoj i istočnoj Evropi i moderna biotehnologija, Budimpešta- Prag, 1999. godine.
Spoljašnje veze uredi
- Kodeks medicinske etike Lekarske komore Srbije — ("Sl. glasnik RS", br. 104/2016)