Razgovor:Istorija Poljske/Arhiva 1

Arhiva 1

Arhiva 2

Prvi podnaslov

Poljska plemena su u ranom srednjem veku živela između reka Visle i Odre. Ta plemena ujedinio je knez Mieško I u 10. veku. On je bio prvi poznati vladar iz dinastije Pjastovića. Za njegova vladanja Poljaci su primili hrišćanstvo, a poljska država priznala vlast Svetog Rimskog carstva. Mieško je osnovao i prvu poljsku biskupiju u Poznanu.

Za vladanja Boleslava Hrabrog (992. – 1027.) Poljska se proširila na oblast Lužice, Češke, Moravske i Slovačke. Boleslav II (1058. – 1079.) je izuzeo Poljsku ispod vlasti Svetog Rimskog carstva i proglasio se kraljem čime je Poljska postala slobodna kraljevina.

Od vremena vladanja Boleslava III (1102. – 1138.) Poljaci su počeli da vode dugotrajne ratove protiv pripadnika Nemačkog viteškog reda (tevtonaca) koji u 12. veku otimaju Poljskoj područja Pomeranije od ušća Visle do Gdanjska. Tim je osvajanjima Poljskoj zaprečen put do Baltičkog mora. Nakon njegove smrti Poljska je u stalnim sukobima s Brandenburgom i teutoncima, a u tim je sukobima izgubila zapadno Pomorje, Veliku Poljsku, Gdanjsko primorje i jug države.

Od 12. do početka 15. veka Poljska naglo slabi, osamostaljuju se pojedine kneževine, a Nemci se šire na poljska područja. Njihovim dolaskom niču gradovi i sela i potiče se privredni razvitak. 1241. godine u Poljsku su provalili Tatari koji su poharali južne predjele Poljske koje su poljski vladari naseljavali Nemcima. Tih godina visoki staleži preuzimaju nemački jezik i običaje, a kako su se Nemci naselili i uz pogranična područja Poljske, polako Poljska dolazi pod nemački uticaj. 1300. godine poljsko plemstvo izabire češkog kralja Vaclava II za kralja Poljske kako bi se uspešnije odupreli nemačkom prodoru, ali to nije uspelo. Nakon njegove smrti 1305. godine raspala se personalna unije između Poljske i Češke.

Kazimir III

Proces za ujedinjavanje poljskih zemalja započeo je u 14. veku kralj Vladislav I. (1306. – 1333.) koji je Poljskoj ponovo pripojio Krakov i Veliku Poljsku. Jačanje Poljske nastavlja Kazimir III (1333. – 1370.) koji potiče razvitak poljskih gradova pospešivanjem razvitka trgovine i zanata. On kodifikuje poljsko pravo (Statut Wislicki), potiče kolonizaciju nenaseljenih poljskih područja, te provodi finansijske i upravne reforme. Osnovao je i Krakovsko sveučilište i utemeljio Kraljevski vrhovni sud u Krakovu. On je bio poslednji poljski vladar iz dinastije Pjastovića, a nakon njegove smrti na poljski presto dolazi kralj Ludovik I Anžujski iz dinastije Anžuvinaca koji je bio nećak Kazimira III Nakon njegove smrti na vlast dolazi njegova kći Jadviga koja se udala za litvanskog kneza Vladislava Jagela koji je vladao Poljskom kao Vladislav II (1386. – 1434.) Izborom za poljskog kralja, on je primio hrišćanstvo i uspostavio poljsko-litvansku uniju. Nakon uspostave te unije, Poljska je uz pomoć Litve uspela da spreči prodor Nemaca. 1410. godine u bitki kraj Grinvalda i Tonberga teško su porazili Teutonce. Nakon smrti Vladislava II, na vlast dolazi Vladislav III (1434. – 1444.) Poznat je i pod nazivom Vladislav Varnenčik jer je 1444. poginuo u bitki kraj Varne.

Njega je nasledio Kazimir IV (1447. – 1492.) iz dinastije Jagelovića koji je ograničio svoju vlast uspostavom Državnog sabora (sejm) i koji je primorao plemstvo na plaćanje poreza. Stvorio je jaku poljsku državu osvajanjem Zapadne Pruske, Moldavske i istočnog Pomorja.

U 16. veku Poljska ulazi u razdoblje unutrašnjih staleških borbi, pa je kralj bio primoran da donese Rodomsku konstituciju prema kojoj se zakoni mogu da donesu samo uz pristanak malog i srednjeg plemstva (šljahte). 1569. godine zaključen je Lublinski sporazum prema kojem šljahta bira kralja, a Poljska i Litva čine realnu uniju.

Nakon smrti Stefana Batorija (1575. – 1586.), Poljska je ponovo ojačala dolaskom na vlast Žigmunda III (1587. – 1632.) iz švedske dinastije Vasa, ali joj je moć oslabila za vladavine Jana II Kazimira koji je ratovao protiv Rusije i Švedske. Poljska u drugoj polovici 17. veka ratuje i sa Turcima i u tim ratovima gubi Podoliju i velika područja na desnoj obali Dnjepra. Ta su joj područja vraćena Mirom u Srijemskim Karlovcima, jer je Poljska pomogla u odbrani Beča od turskih napada.

Područja pod vlašću Poljsko-litvanske unije

Pobede Poljske nad Turcima nisu ojačale kraljevu vlast, a samovolja šljahte postala je sve izraženija. 1652. godine izglasan je zakon Liberum veto kojim je ozakonjena feudalna anarhija u Poljskoj. Tim je zakonom svaki član jednodomne skupštine u Poljskoj (sejm) mogao da spreči donošenje bilo kakvog zakona. U ratovima protiv Švedske i Rusije u drugoj polovici 17. veka, Poljska gubi veliki deo svojih teritorija. 1697. godine Saksonski knezovi postaju kraljevi Poljske, čime dolazi do kraja poljske neovisnosti. Potkraj 18. veka Poljska je podeljena između Rusije, Austrije i Pruske i prestaje da postoji kao država. Nakon 1815. negdašnje poljske zemlje dolaze pod rusku vlast kao Kongresna Poljska i od 1863. godine Poljska je ruska provincija i predmet intenzivne rusifikacije.

Poljska je opet uspostavljena kao neovisna država nakon Prvog svetskog rata. Godine 1939. podeljena je nadvoje između Nemačke i Sovjetskog Saveza. Nakon Drugog svetskog rata, Poljska je dobila nova područja na zapadu, ali je izgubila dvostruko veća područja na istoku.

Vikizvornik ima originalan tekst povezan sa ovim člankom: Prikaz Poljske (1933. god.)

Zemlja je bila dio komunističkog Istočnog bloka pod kontrolom Sovjetskog Saveza do 1980-ih godina, kada je krenuo pokret "Solidarnost", koji je pobedio na parlamentarnim izborima 1989. godine, te je uvedena demokratija.

Poljska je 1999. godine ušla u NATO savez, a 1. maja 2004. pridružila se Evropskoj uniji.

Komentar članka

Mislim da bi članak trebalo srediti, pa da možda dobije status dobrog/sjajnog članka. --Zoranzoki21 (razgovor) 10:29, 19. maj 2020. (CEST)

@Zoranzoki21: Ovaj je po meni puno bliži jednoj od zvezdica. A iz domaće je kuhinje, nije prevod. Ako hoćeš slobodno ga kandiduj, ja trenutno nemam vremena, hoću da završim ovaj što pišem u pesku mesecima, smučilo mi se više. --ANTI_PRO (razgovor) 10:45, 19. maj 2020. (CEST)

@Ivan VA: Hvala, kandidovaću ga. Mislim da bi trebalo i ovaj, ali tek kad se sredi tako da nema razloga da bude šablon održavanja i odeljci budu referencirani, a ne da na jedan veliki članak bude samo jedna referenca i veliki spisak literature. --Zoranzoki21 (razgovor) 10:50, 19. maj 2020. (CEST)