Rasipno sočivo

Rasipna sočiva su dobila naziv po tome što rasipaju, odnosno šire snop paralelnih zraka koji prođe kroz njih. To su optička sočiva koja su na sredini tanja nego na krajevima (kada je indeks prelamanja sočiva veći od indeksa prelamanja sredine). Nazivaju se još i konkavna ili divergentna sočiva.

Rasipanje svetlosti kroz konkavno sočivo

Kod rasipnih sočiva produžeci prelomljenih zrakova se seku u jednoj tački - imaginarna žiža rasipnog sočiva. Svako rasipno sočivo ima dve imaginarne žiže.

Rasipna sočiva su jedna od dva osnovna tipa sočiva, u koja pored njih spadaju i sabirna sočiva.

Podela rasipnih sočiva u zavisnosti od oblika

Vrste sočiva

Rasipna sočiva se po obliku dele u zavisnosti od oblika njihovih površina. Razlikuju se tri tipa tankih rasipnih sočiva:

• bikonkavna - sočiva koja se sastoje od dve sferne, konkavne (izdubljene) površine
• plankonkavna - sočiva koja se sastoje od jedne sferne i jedne ravne površin
• konveksno-konkavna (menisk) - sočiva koja se sastoje od dve sferne površine, jedne konkavne i jedne konveksne

Nastajanje lika

Za određivanje lika predmeta nije potrebno pronaći sliku svih zraka, već je dovoljno naći samo likove krajnjih tačaka, pošto znamo da će se po jedan kraj i lika i predmeta nalaziti na glavnoj optičkoj osi.

Karakteristični zraci su zraci pomoću kojih se određuje položaj i veličina lika koja nastaje. Za rasipno sočivo karakteristični zraci su:

• zrak paralelan sa glavnom optičkom osom se prelama tako da produžetak njegovog novonastalog pravca seče glavnu optičku osu u imaginarnoj žiži
• zrak koji prolazi kroz optički centar sočiva se prelama tako da je pravac zraka pre i posle prelamanja podudaran
• zrak čiji je pravac upućen ka žiži, nakon prelamanja je paralelan sa glavnom optičkom osom

Kod rasipnih sočiva lik se uvek nalazi sa strane na kojoj je predmet, uvek je umanjen i imaginaran.

Jednačina rasipnog sočiva

Zraci prolaze kroz rasipno sočivo

Jednačina sočiva daje vezu između položaja predmeta, lika i njegove žižine daljine. Tanka sočiva su ona sočiva čija je aksijalna debljina dovoljno mala da se dvostruko prelamanje zraka na graničnim površinama sočiva može približno zameniti jednostrukim prelamanjem na ravni koja prolazi kroz centar sočiva i koja je istovremeno glavna ravan oblasti objekta i lika.

Za tanko rasipno sočivo lik je uvek imaginaran i jednačina glasi:

${\frac {1}{p}}+{\frac {1}{l}}=-{\frac {1}{f}}$

Ako je sočivo tanko (d na slici je zanemarljivo malo), indeks prelamanja sredine je n', sočivo ima indeks prelamanja n i data je žižina daljina sočiva f i poluprečnici krivina obe strane sočiva, onda formula sočiva glasi:

${\frac {n'}{f}}=(n-n')\left\{{\frac {1}{R_{1}}}-{\frac {1}{R_{2}}}\right\}.$

Veličina ${\frac {n'}{f}}$ predstavlja optičku moć sočiva.

Moć sabirnog sočiva

Moć sočiva je izražena dioptrijom. Dioptrija je jednaka recipročnoj vrednosti žižne daljine izražene u metrima. Jedinica joj je 1/m.

$D={\frac {1}{f}}$

Moć sočiva je srazmerna vredosti dioptrije.

Primena

Divergentna sočiva imaju veliku primenu u mnogim optičkim delovima instrumenata. Kratkovidim osobama za popravljanje vida su potrebna rasipna sočiva. Kod teleskopa reflektora se za objektiv najčešće koriste rasipna sočiva. Većina optičkih instrumenata koriste kombinaciju sabirnih i rasipnih sočiva.

Vidi još

• Sabirno sočivo
• Sočivo (optika)
• Optički teleskop
• Lupa
• Mikroskop
• Naočare