Rimski most 1 kod Bele Palanke
Rimski most 1 kod Bele Palanke jedan je od arheoloških lokaliteta na trasi Evropskog puta E80, koji se nalazi pored desne obale reke Nišave severno od Bele Palanke. Na ovom lolkalitetu ispitani su ostaci dva stara mosta, od kojih je prvi zidan posle Prvog svetskog rata, a arheološki ostaci drugog mosta ukazuju na to da je nastao u antičkom peridu na trasi važnog rimskog puta Remesiana – Tima cum Maius – Ratiaria, na mestu na kome je prelazio reku Nišavu.[1]
| Rimaki most 1 kod Bele Palnke | |
|---|---|
| Opšte informacije | |
| Mesto | Gladno polje Bela Palanka |
| Opština | Opština Bela Palanka |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1. vek |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš |
Datovanje uredi
Kako su otkriveni arheološki nalazi nedovoljni za pouzdano datovanje mosta arheološkom metodom, koristeći sledeće posredne podatke:
- način gradnje baze mosta (pritesan kamen i rečni obluci povezani malterom)
- ispune od oblutaka između zidova baze mosta koja liči na statum rimskog puta, Njena širina u osnovi (više od 7 m) odgovara širini rimskog puta otkrivenog kod Dimitrovgrada.
- tehnici zidanja koja se u kasnoj antici koristila u Beloj Palanci i njenoj okolini, [a]
- tehnici izgradnje grobnica na obližnjem Latinskom grobištu.[2]
arheolozi smatraju da je most nastao u prvom milenijum, odnosno da je najverovatnije most izgrađen u antičkom periodu.[2]
Položaj uredi
Prema raspoloživim vojnim topografskim kartama iz 19. i 20. veka (Đeneralštabna karta i Generalkarte von Mitteleuropa) na mestu nekadašnjeg rimskog mosta u Belopalanačkoj kotlini bio je stari most preko Nišave, na putu Bela Palanka – Svrljig, iz osmanskog doba.[3][4] Kako su Osmanlije koristile većinu puteva građenih u antičkom periodu, arheolozi pretpostavljaju da se deonica tog druma na desnoj obali reke Nišave severno od Bele Palanke, na tom mestu poklapala sa važnom antičkom saobraćajnicom Remesiana – Timacum Maius– Ratiaria,[5] u čijoj su neposrednoj blizini na obližnjem Gladnom polju, otkriveni arheološki spomenici.[6]
Rimski most 1 udaljen je od Beograda 280 km, od Niša 42 km, od Pirota 27 km i od Sofije 108 km.[7]
Materijalni ostaci uredi
Arheološki lokalitet Rimski most 1 je masivna kamena baza za most koja se nalazi neposredno pored betonskog mosta na desnoj obali Nišave. U pravcu ove kamene konstrukcije, u vodi, desetak metara od leve obale Nišave, jasno se uočava slično građen i nisko očuvan kameni stubac koji po tehnici gradnje odgovara ostacima mosta na desnoj obali.[8]
Od materijalnih ostataka na ovom lokalitetu arheolozi su otkrili bazu mosta sagrađenu od tesanika (kvadera) i pritesanog kamena različitih veličina, koji su zaliveni kvalitetnim malterom, koja je ukopana u strmu obalu reke Nišave.[1]
Istočni zid (u kome se uočavaju fuge) nepravilno je trapezaste osnove koja se širi ka severu. Na najbolje očuvanom južnom licu koje ima dužinu 5,35 m, sa apadna strane otkriven je zid u dužini od 3,97 metara.
Zapadni zid je istražen u dužini od 4,35 m i u unutrašnjosti baze pokazuju da su zidovi različitih debljina.
Južni (čeoni) zid je najkvaltetnije urađen, najvećim delom od obrađenih kamenih blokova, dok su zapadni i istočni formirani pretežno od neobrađenog ili samo pritesanog kamena. Južni zid je debeo približno 0,80 m, a istočni oko 0,60 m.
Na južnom licu zida nalaze se četiri naknadno izvedena plitka udubljenja, od kojih su prva tri postavljena na približno jednakim udaljenostima od 1,0 m. Stiče se utisak dasu služila kao oslonci za drvene grede. Četvrto udubljenje, koje se nalazi bliže istočnojivici, oblikovano je kao svod vezan betonom i malterom.[1]
Baza mosta ispu njena je nabijenom peskovitom zemljom sa dosta krečnjačke drobine i sitnog šljunka. Završni sloj ispune sastoji se od gusto nasutih krupnih rečnih.[1]
Napomene uredi
- ^ Kao npr. kod zidova kasnoantičke građevine otkrivene u Gladnom polju
Izvori uredi
- ^ a b v g M. Lazić, Lokalitet Rimski most kod Bele Palanke U: Arheološko rekognosciranje trase autoputa E80 i područja Prostornog plana infrastrukturnog koridora Niš – granica Bugarske. str. 30.
- ^ a b Lazić, M., Nikolov, V., 2011– Rimskiяt pяt kraя Caribrod – De parte via militaris Romanae inpro vincia Thracia, Most 216/217, 96–108. Niš: NIU Bratstvo.
- ^ Generalkarte von Mitteleuropa 1900 (R 1 : 20.000). Wien: K. u. k. Militärgeographisches Institut.
- ^ Đene ralštabna karta 1894 – Đene ralštabna karta Kraljevine Srbi je (R 1 : 75.000). Beograd: Topografsko odeljenje Glavnog Generalštaba
- ^ Lazić, M., Miljković, M., 2011 – Via militaris – rimski drum kod Caribroda, Glasnik Društva konzervato ra Srbije 35, 69–74
- ^ Petro vić, V., Filipo vić, V., 2009 – Locating the Timacum Maius Station on the Roman Road Lissus–Na-issus–Ratiaria: New Archaeological Research, Balcanica XXXIX, 47–58
- ^ „O Palanci | Turistička organizacija Bele Palanke” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-07-14.
- ^ „Rimski most Zaštitna arheološka iskopavanja i istraživanja na autoputu E 80 koridor 10 (Niš – Dimitrovgrad) 2010. – 2013. godina”. Pristupljeno 14. 7. 2022.