Rimsko osvajanje Pirinejskog poluostrva
Rimsko osvajanje Pirinejskog poluostrva je proces koji obuhvata period od Drugog punskog rata do Agripinog pacifikovanja Hispanije 19. godine p. n. e. Pre dolaska Rimljana, Pirinejsko poluostrvo je bilo delimično pod kartaginskom vlašću, dok je većina polustrva bila pod domorodačkim plemenima Keltibera i Luzitanaca. Rimljani su počeli svoje osvajanje Pirinejskog poluostrva zahvaljujući Drugom punskom ratu, jer su tom prilikom od Kartagine preuzeli punske posede u Hispaniji.[1]
Drugi punski rat uredi
Rim je sklopio sporazum sa gradom Saguntom u nepoznatom trenutku (pretpostavlja se 226. godine p. n. e, možda nešto ranije, a možda i 223/2.).[2] Sama sadržina sporazuma je takođe sporna, ali je sigurno da je putem ovog sporazuma Rim težio da uspostavi svoje prisustvo u Hispaniji. Između Rimljana i Hazdrubala je 226. godine p. n. e. postignut sporazum, po kome je određeno da Kartaginjani neće prelaziti reku Ebro pod oružjem, čime je izvršena podela interesnih sfera. Pritom, Sagunt je bio južno od Ebra. Hanibal ga je opseo i zauzeo 219. godine p. n. e, a Rimljani su reagovali slanjem delegacije 218. godine p. n. e, koja je postavila ultimatum (predaja Hanibala ili rat), na šta je kartaginski odgovor bio rat.[2]
Tokom Drugog punskog rata, deo rimske vojske se borio u Hispaniji, pod komandom Gneja Kornelija Scipiona. Već 218. godine p. n. e, ova vojska je uspostavila rimsku kontrolu nad čitavim prostorom od reke Ebro do Pirineja. Kartaginskom vojskom na Pirinejskom poluostrvu je komandovao Hanibalov brat, Hazdrubal. Hazdrubal je 217. godine pošao u ofanzivu preko reke Ebro, ali je pobeđen. Tada je rimski senat odlučio da pošalje u Hispaniju i Gnejevog brata Publija. Njih dvojica su potom krenuli put Sagunta. Ponovo su pobedili Hazdrubala 216. godine, čime je utvrđena rimska pozicija na poluostrvu. Rimljani su Sagunt zauzeli 212. godine. Međutim, sledeće godine su braća poginula u bitkama protiv Kartaginjana i rimska pozicija je znatno pogoršana. Komandu nad rimskom vojskom u Hispaniji je 210. godine p. n. e. preuzeo Publije Kornelije Scipion mlađi. On je iduće godine zauzeo Novu Kartaginu. Odlučujuća bitka se desila 206. godine, kod Ilipa, nakon čega su Rimljani ubrzo zauzeli sve kartaginske posede u Hispaniji.[2]
Ratovi protiv domorodaca uredi
Nakon Drugog punskog rata, rimska Hispanija je organizovana u dve provincije, ovostranu i onostranu Hispaniju. Pobuna domorodaca je ugušena 199. godine p. n. e, nakon čega su legije povučene iz Hispanije. To je omogućilo da izbije nova pobuna, koja je ugušena 197. godine. Na zimu 196-195. godine u Hispaniju je poslat Marko Porcije Katon, koji je tada bio izabrani konzul. Sa sobom je poveo dve legije, tako da ih je u Hispaniji od tada bilo ukupno četiri. Radio je na umirivanju nemirnih plemena pod rimskom vlašću, a pokušao je i da zauzme Numansiju, u čemu je bio neuspešan. Od kraja decenije, Rimljani su bili suočeni i sa Luzitancima i Keltiberima. U periodu od 182. do 178. godine p. n. e, pod komandom Kvinta Fulvija Flaka i potom Tiberija Sempronija Graha, Rimljani su uspeli da pokore teritorije Keltibera. Potom su ratovali protiv Luzitanaca.[2]
Ipak, generalno je vladao mir na poluostrvu sve do 154. godine p. n. e, kada je počeo još jedan sukob sa Luzitancima i koji se proširio tako da su se pobunili i Keltiberi. Njihova pobuna je ugušena 151. godine, nakon što su Luzitanci pobeđeni prethodne godine. Luzitanci su ponovo napali 147. godine, pod vođstvom Virijata, i imali su uspeha u borbi protiv Rimljana. Kvint Fabije Maksim Emilijan je 144. godine uspeo Virijatovu vojsku da protera sa rimske teritorije. Na Virijata je 139. godine izvršen atentat. Borbe su nastavljene sa pobunjenim Keltiberima i do 134. godine je pod rimsku vlast stavljeno celo poluostrvo sa izuzetkom planinskog venca uz severnu obalu, kao i Numansije u središtu poluostrva. Numansiju je tada opseo Scipion Emilijan, pa je ona pala 133. godine.[2]
Nakon Numansije, na severu poluostrva su ostali nepokoreni Asturijci i Kantabrijci. Tek u vreme Oktavijana Avgusta će se nastaviti širenje rimske vlasti u Hispaniji. Avgust je 26. godine p. n. e. počeo rat protiv ovih nepokorenih plemena. Rat je okončan 19. godine, pod vođstvom Agripe, čime je završeno osvajanje poluostrva. Onostrana Hispanija je podeljena na Betiku i Luzitaniju, dok je od ovostrane nastala Tarakonska Hispanija.[3]
Reference uredi
- ^ Steel, C. E. W (2013). The end of the Roman Republic 146 to 44 BC : conquest and crisis. Edinburgh: Edinburgh University Press. str. 10. ISBN 978-0-7486-2902-2. OCLC 840473534.
- ^ a b v g d Edwards, I. E. S. (Iorwerth Eiddon Stephen), 1909-1996,, Gadd, C. J. (Cyril John), 1893-1969,, Hammond, N. G. L. (Nicholas Geoffrey Lemprière), 1907-2001,, Boardman, John, 1927-, Lewis, David M. (David Malcolm),, Walbank, F. W. (Frank William), 1909-2008,. The Cambridge ancient history. (3. izd.). Cambridge [England]. str. 25—26; 28, 31, 36, 39; 56—61; 121—127; 132—137. ISBN 0-521-85073-8. OCLC 121060.
- ^ Scullard, H. H (2010). From the Gracchi to Nero : a History of Rome 133 BC to AD 68. Rathbone, Dominic. Hoboken: Taylor & Francis. str. 213. ISBN 978-0-203-84478-6. OCLC 670411809.