Sedefli nanule

Sedefli nanule ili visoke nanule su vrsta drvene obuće sa platformom ili drvene, visoke papuče, bogato ukrašene, sa dve potpetice, neobičnog oblika, možda najviše nalik mostu. Ova izrazito orijentalna vrsta obuće neobičnog izgleda i bogate dekoracije, iako je bila karakterični deo obuće čitavog područje Osmanskog carstva, ona se smatra i delom ženskog građanskog kostima 19. veka u sredinama Balkanskog poluostrva koje su prihvatile orijentalni način života i oblaćenja.^[1] Svojim izgledom; visinom i bogatstvom ukrasa odražavale su društveni status osobe koja ih je nosila. Sačuvani primerci visokih nanula nisu stariji od 19. veka, ali se po likovnim izvorima upotreba nanula može pratiti unazad do 16. veka.

Istorija

Na tlu Evrope najstarija do sada poznata predstava nanula prikazana je na slici Pokrštavanje Selena Vitorija Karpača, naslikanoj u Veneciji, početkom 16. veka. Kako je Venecija u srednjem veku imala razvijene trgovačke veze sa Otomanskim carstvom, upravo, preko ovog grada predmeti orijentalne umetnosti, među kojima su bile i nanule širili su se Evropom, sa bliskog istoka, koji većina etnologa smatra prapostojbinom sedefli nanula.^[2]

Drvena obuća sa platformama može se videti i na nekim slikama holandskih slikara 16. veka – Pitera Artsena i Johanesa van Dutinhema. Upotreba ove vrsta drvene obuće u Holandiji je nestale u 17. veku

Nanule u hamamu, mogu se videti na likovni predstavama tek od 18. veka, kada ih prikazuje i turski umetnik Husein Fazil bin Tahir Enderuni. U tom periodu Carigrad je bio prestonica mode Istoka, i kao takav snažno uticao i na najudaljenije krajeve Otomanskog carstva. Pod tim uticajem u 19.veku, nanule su postale sastavni deo obuće, građanskog ženskog kostima, orijentalne gradska kultura, Balkanskog poluostrva,^[3] Bliskog istok, odnosono celog Otomanskog carstva.^[4]

Izgled

Nanule su osim žena nosili i muškarci i deca

Žene u turskom hamamu sa nanulama na nogama

Niš u 19. veku — u ovakvim uslovima nanula je bila od presudnog značja za zaštitu stopala od blata, vlage i različitih nečistoća, Svedočanstvo o svakodnevnom nošenju nanula u Nišu može se naći kod Dimitrija Đorđevića, koji je kao telegrafista srpske vojske, u svojim Uspomenama o prvim danima u oslobođenom Nišu, 1878. godine, opisao odeću 37 devojaka koje su sreli pri ulasku u Niš.^[5]

Svaka nanula izrađena je jednog komada drveta sa dve potpetice iste visine. Visina samih nanula varirala je, i bila je sasvim niska ili izuzetno visoka.^[a]. Visoke potpetice su omogućavale nesmetano hodanje po blatnjavim ulicama i dvorištima, ili raskvašenim podovima hamama, a da se stopala ne uprljaju ili nakvase.

Potpetice

Zadnja „prava“ potpetica — često je oponašala izgled prednje potpetice ili je imala oblike kakve i danas viđamo na ženskoj obući.

Prednja potpetica — najčešće je trapezastog oblika i postavljena je poprečno u ravni sa trakom koja drži nogu, a u zavisnosti od visine, kraci trapeza su ravni ili zakrivljeni

Ukrašavanje

Nanule iz 20. veka. Otkup od S. Čičanovića iz Leskovca, 1960. godine. Izrađene su od drveta inkrustacijom sedefa u drvo. Nanule su sa štiklom i kaišem koji je od tekstila na kome su biljni ornamenti. Ovaj kaiš nije pripadao ovim nanulama, naknadno je stavljen a prvobitni je bio od kože. Deo su zbirke primenjene umetnosti Narodnog muzeja u Leskovcu.

Nanule su najčešće bile bogato ukrašene tehnikama intarzije i inkrustacije, a sačuvani su i primerci u potpunosti oplaćeni, uključujući i kožnu traku koja drži stopalo, srebrnim limom na kome je ornamentalni ukras izveden iskucavanjem. A mogle su imati zvončiće ili tkane korice slame. ^[6] Veoma retko, nanule su ukrašavane i bojom, oslikavanjem ili bojenjem 3 čitave površine. Osim raskošne obrade svih vidljivih drvenih površina, na nanulama su često bili aplicirani i ukrasi u vidu kićanki ili trepetljika, dok je kožna traka koja drži stopalo najčešće prekrivena skupocenim tekstilom i bogato ukrašena vezom.

Nanule kao svakodnevna obuća „običnog” sveta, bile su neobičnog oblika, nešto manje visine, potpuno bez ukrasa ili sa sasvim jednostavnim i skromnim ukrasima.

Namena

Nošenje sedefli nanula uglavnom je bilo vezano za:

odlazak u hamam,
ukrašavanje u svečanim prilikama (kao statusni simbol žene iz visokog sloja) ili
svakodnevnu upotrebu kao simbol odevanja siromašnih slojeva.

Upotreba sedefli nanula se vezuje i za orijentalni izgled naselja sa strmim, blatnjavim i/ili kaldrmisanim ulicama, niz koje se često slivala voda. Na osnovu toga može se pretpotsvaiti da je osnovna namena nanula, bila je da zaštite stopala od vlage i različitih nečistoća.^[7]

Nanule za hamam

Najčešće su sedefli nanule korišćene za odlaske u hamam (tursko kupatilo), gde su ih nosili muškarci, žene i deca. Nanule su u hamamu svi nosili, a bile su različite visine i ne uvek podjednako ukrašene. Dok su ženske nanule bile izuzetno visoke i ukrašene, što je 19 verovatno odražavalo i društveni status vlasnice, muške su bile nešto niže i ne tako ukrašene nanule, poznate pod imenom takunja (takunya).^[8]

Nanule za svečane prilike

Ovaj oblik obuće danas je skoro sasvim izbačen iz upotrebe, a u prošlosti su ih nosile bogate muslimanke u svečanim prilikama, kao i pravoslavne žene iz bogatih porodica koje su prihvatile orijentalni način života i oblačenja.

Nanule kao svakodnevni kostim

Svakodnevnog kostima siromašnih slojeva, često su bile nanulekoje su nošene u kući i oko nje, u dvorištu kao i na ulici. Bili su to jednostavniji primerci visokih nanula, znatno nižih i često bez ili sa skromnim ukrasom. Nošenja nanula kao i mnoge turske običaje u gradskim sredinama prihvatilo je nemuslimanskog stanovništvo koje je živelo orijentalnim načinom života (kostim, kultura stanovanja).^[9]^[10]

Izrada nanula

Iako se o prvim počecima izrade nanula ne zna mnogo, ovim poslom bavile su se zanatlije, nalundžije.^[11] Ove zanatlije su pripadali esnafu sarača, čija je glavna delatnost bila proizvodnja konjske opreme,^[12] o čemu se u literaturi može naći i podatak da su se bavili izradom različitih proizvoda od kože... i da su..saračlije pravile pokrivala za nanule, odnosno kožne trake. 56 Na to ukazuje saračka radnja na sarajevskoj Baščaršiji, koja se i dans reklamira da pripada esnafu od 1822. godine, koji se bavi izradom papuča, ali u svojoj 57 ponudi ima i nanule.^[7]

Iako je sarački zanat bio jako rasprostranjen tokom 19. veka u Srbiji, nema podataka da su se srpski sarači bavili izradom nanula. Broja zanatlija i zanatskih pomoćnika po popisima za godine: 1866, 1890, 1900. godinu, samo u tabeli za 1900. godinu, navodi se nanuldžijski zanat, i u 58 okviru tri majstora i jedan pomoćnika.^[13]

Geografska rasprostranjenost

Većina etnologa nanule vezuje prvenstveno za Tursku, jer su prvobitno bile deo kostima kao i opreme za hamam u skoro svim oblastima koje je obuhvatalo Otomansko carstvo.

Geografska rasprostranjenost nanula, na osnovu sačuvanih primeraka po muzejskim kolekcijama širom sveta, kao zemlje porekla najčešće navode:

Turska,^[14]
Sirija,
Liban,
Palestina,
Izrael,
Egipat,
Tunis
Evropski deo nekadašnjeg Otomanskog carstva — Grčka, Makedonija, Srbija, Bosna i Hercegovina.^[15]

Proizvodnja

O začecima proizvodnje nanula ne zna se mnogo, izuzev da su se njihovom izradom bavile zanatlije, nalundžije, koji su pripadali esnafu sarača. Iako je osnovna delatnost sarača bila proizvodnja konjske opreme, iz sačuvanih dokumenata, saznajemo da su se saračlije bavile izradom različitih proizvoda od kože.

Da su sarači pravili kožna pokrivala za nanule, odnosno kožne trake, može se naći u tekstu Hamdije Kreševljakovića,^[16] koji navodi da Saračka radnji na sarajevskoj Baščaršiji, reklamira da pripada esnafu od 1822. godine, a danas se bavi izradom papuča, ali u svojoj ponudi ima i nanule.

Pojavom savremenih raznobojno ukrašenih plastičnih papuča, s početka 20. veka, postepeno je zamirala proizvodnja i nošenje sedefli nanule, nekada stalno nošenih u kupatilima i van kuće. Nešto duže su se sedefli nanule, održale kao deo devojačke spreme, bogato ukrašene koralima, sedefom, srebrom, komadićima stakla i vezom. Njihova izrada trajale je ponekad i mesecima, čak i do godinu dana pre venčanja.

Napomene

^ U literaturi se spominju i primerci čija je visina prelazila 26 cm.

Izvori

^ V. Šarac-Momčilović, Obuća u Srbiji, Etnografski muzej u Beogradu, Beograd 1996, 55
^ A. Hangi, Život i običaji Muslimana u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 1906.
^ V. Šarac-Momčilović, Obuća u Srbiji, Etnografski muzej u Beogradu, Beograd 1996.
^ Đ. Petrović, Dubrovčani i turska obuća u 15. i početkom 16. veka, u: Gradske kulture na Balkanu (15–19 vek) : zbornik, knj. 2, Beograd 1988.
^ Z M. Jovanović, „Uspomene na prve dane u oslobođenom Nišu 1878“ Dimitrija Đorđevića, Peščanik, br. 3, Niš 2005.
^ Bulbul, Elma. „Nanule”. www.h.etf.unsa.ba/btp. Pristupljeno 13. 7. 2018.
^ ^a ^b Tadić, Milica. „Od kućnog dvorišta do hamama, sedefli nanule” (PDF). Pristupljeno 13. 7. 2018. UDK 904:685.24.03-035.3
^ J. Dimitrijević, Pisma iz Niša, o haremima, Niš 2003.
^ T. R.Đorđević, Iz Srbije Kneza Miloša, Beograd 1983.
^ : S. Dušanić, Svadbeni običaji u Prištini, Etnolog, br. 10–11, Ljubljana 1937–1939.
^ A. Škaljić, Turcizmi u narodnom govoru i narodnoj književnosti Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1957
^ H. Kreševljakovići, Esnafi i obrt u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 1961.
^ N. Vučo: Raspadanje esnafa u Srbiji. Knj. 2, Položaj zanatlija i zanatskih radnika, Beograd 1959.
^ MFA Boston:43.1542a-b 18th–19th century Woman's stilts (kabkabs or nalins) Turkish or Syrian,18th–19th century
^ Folk Art, Museum Nafplion (Peloponnese) 1988, 110. Kat. jed. 6 i 7:
^ H. Kreševljakovići, Esnafi i obrt u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 1961, 63.

Literatura

T. R.Đorđević, Iz Srbije Kneza Miloša, Beograd 1983, 54–55
S. Dušanić, Svadbeni običaji u Prištini, Etnolog, br. 10–11, Ljubljana 1937–1939.
D. Esemenli, Roma'dan Osmanl›'ya Hamamlar [Baths from Rome to Ottomans], Journal of Turkish Ceramics Federation, No. 11, Eylül (September) – Ekim ( October) 2005.

Spoljašnje veze

Ženska Obuća s kraja 19. i s početka 20. veka^{[mrtva veza]} - www.scribd.com

[6] U literaturi se spominju i primerci čija je visina prelazila 26 cm.

[1] V. Šarac-Momčilović, Obuća u Srbiji, Etnografski muzej u Beogradu, Beograd 1996, 55

[2] A. Hangi, Život i običaji Muslimana u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 1906.

[3] V. Šarac-Momčilović, Obuća u Srbiji, Etnografski muzej u Beogradu, Beograd 1996.

[4] Đ. Petrović, Dubrovčani i turska obuća u 15. i početkom 16. veka, u: Gradske kulture na Balkanu (15–19 vek) : zbornik, knj. 2, Beograd 1988.

[5] Z M. Jovanović, „Uspomene na prve dane u oslobođenom Nišu 1878“ Dimitrija Đorđevića, Peščanik, br. 3, Niš 2005.

[7] Bulbul, Elma. „Nanule”. www.h.etf.unsa.ba/btp. Pristupljeno 13. 7. 2018.

[Тадић-8] Tadić, Milica. „Od kućnog dvorišta do hamama, sedefli nanule” (PDF). Pristupljeno 13. 7. 2018. UDK 904:685.24.03-035.3

[9] J. Dimitrijević, Pisma iz Niša, o haremima, Niš 2003.

[10] T. R.Đorđević, Iz Srbije Kneza Miloša, Beograd 1983.

[11] : S. Dušanić, Svadbeni običaji u Prištini, Etnolog, br. 10–11, Ljubljana 1937–1939.

[12] A. Škaljić, Turcizmi u narodnom govoru i narodnoj književnosti Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1957

[13] H. Kreševljakovići, Esnafi i obrt u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 1961.

[14] N. Vučo: Raspadanje esnafa u Srbiji. Knj. 2, Položaj zanatlija i zanatskih radnika, Beograd 1959.

[15] MFA Boston:43.1542a-b 18th–19th century Woman's stilts (kabkabs or nalins) Turkish or Syrian,18th–19th century

[16] Folk Art, Museum Nafplion (Peloponnese) 1988, 110. Kat. jed. 6 i 7:

[17] H. Kreševljakovići, Esnafi i obrt u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 1961, 63.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[a]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]