Spoljašnja Stambol kapija
Spoljašnja Stambol kapija jedna je od mnogobrojnih kapija na Beogradskoj tvrđavi, izgrađena u celini sa susednim fortifikacijama, odnosno kao istočna kapija ravelina (sa suprotne strane u odnosu na Karađorđevu), kroz koju se prvo prolazilo idući Carigradskim drumom prema Unutrašnjoj Stambol kapiji. Izgrađena je u periodi od 1750 do 1760. godine.[1] Nekada veza između Savskog priobalja i utvrđenog Beograda, danas, neizostavni deo turističke ponude Beograda.
| Spoljašnja Stambol kapija | |
|---|---|
 Spoljašnja Stambol kapija u Beogradskoj tvrđavi | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | 1750—1760. |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda |
| beogradskonasledje | |
Naziv
urediSpoljašnja Stambol kapija na Kalemegdanu dobila je ime po Istanbulu jer se nalazila u produžetku Istanbulskog druma. Današnja Spoljašnja Stambol kapija na Kalemegdanu, samo je naslednica imena Spoljašnje Stambol kapije, srušene pre 140 godina, koja se nalazila između današnje zgrade Narodnog pozorišta i spomenika knezu Mihailu na Trgu Republike. Nazvali su je i spoljašnja, jer je pod istim imenom postojala (i danas postoji) i Unutrašnja Stambol kapija, u samoj kalemegdanskoj tvrđavi.[2]
- Tri kapije sa istim imenom
Kako su na produžetku Carigradskog druma koji je iz pravca istoka vodio prema Beogradskoj tvrđavi, postojale tri kapije treba ih međusobno razlikovati:
- Stambol kapiju — na lokaciji današnjeg Narodnog pozorišta, srušena.
- Spoljašnju Stambol kapiju — na Kalemegdanu
- Unutrašnju Stambol kapiju — u Beogradskoj tvrđavi
-
-
Spoljašnja Stambol kapija -
Položaj
urediS jedne strane graniči se sa Unutrašnjom Stambol kapijom, a s druge s Karađorđevom kapijom. Spoljna Stambol kapija je suprotna Karađorđevoj. Eksterijer je povezan sa unutrašnjošću Carigradskim putem. Ako dolazimo iz pravca Knez Mihailove ili Uzun Mirkove, proći ćemo kroz Unutrašnje Stambolske kapije, Kraljevu kapiju i Sahat kapiju.
Istorija
urediBeogradska tvrđava podignuta je na grebenu iznad ušća Save u Dunav u razdoblju od 1. do 18. veka kao kompleks odbrambenog karaktera. Tvrđava je danas svojevrstan muzej istorije Beograda. Ovu celinu čine sama Beogradska tvrđava, podeljena na Gornji i Donji grad, i park Kalemegdan. Zbog izuzetnog strateškog značaja na ovom mestu je, krajem prvog veka naše ere, podignuto utvrđenje - rimski kastrum, kao stalni vojni logor IV Flavijeve legije, a uz utvrđenje na bregu iznad ušća Save u Dunav, nastao je antički Singidunum, a na istom mestu i slovenski Beograd.[3]
Vekovima se srednjovekovni grad razvijao na prostorima Tvrđave, tražeći sigurnost među njenim bedemima. Beogradska tvrđava često je rušena i obnavljana. Iznad rimskih zidina stoje srpski bedemi, a preko njih, turske i austrijske fortifikacije. U 12. veku vizantijski car Manojlo Komnin podigao je na rimskim ruševinama novi kastel. U prvim decenijama 14. veka ovo malo utvrđenje na bregu prošireno je do rečnih obala. U okviru bedema razvio se napredan srednjovekovni grad. Posle turskog osvajanja 1521. godine, pa sve do kraja 17. veka, Beogradska tvrđava nije značajnije dograđivana.[3]
Novo razdoblje započelo je austrijsko-turskim ratom. Kao ključno utvrđenje u središtu ratnih sukoba tokom 18. veka, Tvrđava je tri puta rekonstruisana. Porušen je stari kastel, a veliki deo srednjovekovnih bedema prekrile su nove fortifikacije. Pod austrijskom okupacijom, 1717-1739. godine, posle izgradnje novih modernih utvrđenja, Beogradska tvrđava je predstavljala jedno od najjačih vojnih uporišta u Evropi. Građena je prema projektima generala Nikole Doksata Demoreza.[3]
Do kraja 18. veka Beogradska tvrđava je dobila konačni oblik. U ratnim razaranjima tokom proteklih decenija porušeni su gotovo svi objekti u Gornjem i Donjem gradu, a bedemi znatno oštećeni.[3]
Podignuta je između 1740. i 1760. godine, ispred Sava kapije, na pravcu južnog prilaznog pravca Tvrđavi. Slično Sava kapiji i ona je građena kao prolaz kroz bastion. Sa obe strane ima prostorije za smeštaj tvrđavske straže.
Kako prema Beogradskoj tvrđavi vode ulice Knez Mihailova i Uzun Mirkova. Na tom pravcu su glavne tvrđavske kapije - Stambol-kapija (unutrašnja i spoljna) i Sahat-kapija. U srednjovekovno utvrđenje ulazilo se sa:
- istočne strane (pored današnjeg Zoološkog vrta), kroz Zindan kapiju i Despotovu kapiju Gornjeg grada.
- dok se Donjem gradu prilazi iz Bulevara vojvode Bojovića, kroz Vidin kapiju i iz Karađorđeve ulice kroz Mračnu kapiju.[3]
Arhitektura
uredi
Sazidana od fino tesanog kamena u periodu 1750—1760. godine. Kapija se odlikuje veoma jednostavnom konstrukcijom i sačuvan je njen izvorni oblik, samo joj nedostaju drvene vratnice. Zasvedena je poluobličastim svodom i poseduje masivna dvokrilna vrata koja su sa svoje spoljne strane ojačana istim takvim horizontalnim pločama od kovanog gvožđa. Iznutra ima niše, kazamate i sobe sa stražu odvojene lukovima. U stvari je to prilaz usečen u grudobran, pojačan pozadinom od opeka. U dva bočna stupca sa okruglim otvorima nalazili su se topovi i puškarnice koji su braniteljima služili za odbranu prolaza i tu je bila smeštena prva linija odbrane tvrđave.[4]
Smeštena je sa suprotne strane u odnosu na Karađorđevu kapiju, a kroz nju se prolazi produžetkom Carigradskog druma ka Unutrašnjoj Stambol-kapiji, te otuda dolazi i njeno kao i ime njene „unutrašnje“ imenjakinje.
Ispred nje je prvobitno bio postavljen drveni most, koji je krajem 19. veka zamenjen zemljanim nasipom.
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ M. Popović, Beogradska tvrđava, Beograd, 2006
- ^ Milanović, Ozren. „Stambol kapija”. Politika onlajn 20. 9. 2006. Pristupljeno 5. 4. 2020.
- ^ a b v g d „Beogradska tvrđava”. Grad Beograd - Zvanična internet prezentacija | Beogradska tvrđava (na jeziku: srpski). Pristupljeno 30. 5. 2020.
- ^ „Beogradska tvrđava”.
Literatura
uredi- Rokai, P., Đere, Z., Pal, T. i Kasaš, A. (2002), Istorija Mađara, Beograd: Clio. Toy, S. (1985), Castles: Their Construction and History, Dover: Dover edition.
- Čelebija, E. (1954), Putopis I: Odlomci o jugoslovenskim zemljama, Sarajevo: Svjetlost.
- Birtašević, M. (1970), Unutrašnje srednjovekovno utvrđenje Gornjeg grada, Arheološki pregled 12 (Beograd): 160–166.
- Birtašević, M. (1968), Beogradska tvrđava, Gornji grad – srednji vek, Arheološki pregled 10 (Beograd): 194–197.
- Birtašević, M. (1967), Beogradska tvrđava, Gornji grad – srednjovekovna arhitektura, Arheološki pregled 9 (Beograd): 54–55.
- Bjelanović, S. (1897), Kroz slavenske zemlje, uspomene i bilješke s puta, Zadar: Štamparija Špire Artale.
Sponjašnje veze
uredi
Mediji vezani za članak Spoljašnja Stambol kapija na Vikimedijinoj ostavi