Srbi u Pečuju
Prošlost uredi
Po popisu iz 1871. godine u Pečuju je bilo 23.863 stanovnika, što znači da je tada daleko brojniji od Zagreba.[1] Već 1881. godine Pečuj ima 30.000 stanovnika, a Zagreb ga stiže sa 28.000. U tako velikom gradu broj pravoslavnih Srba je međutim neprestano opadao. Bilo je 1900. godine samo 183 srpske duše, a srpska škola nije radila.
Sa osvajanjem Baranje od strane Turaka 1543. godine javljaju se Srbi u Pečuju. Bilo ih je te godine kao "martoloza" u turskoj vojsci, tu stacioniranoj.[2] Zapisano je 1557. godine u mestu 112 martologa, među kojima najviše Srba.
Prvi sveštenik u Pečuju 1690. godine bio je pop Todor Sardelić. On je bio svedok tamošnjeg prelaza Srba u uniju sa katolicima o Bogojavljeniju. Još 1691. godine episkop mohački i sigetski Jevrem, naslednik Jeftimija, napisao je u Pečuju sinđeliju, koja je sačuvana. Agresivni pečujski katolici se u crkvi jezuitskoj, zaklinju o Uskrsu 7. aprila 1692. godine, da neće u Pečuju trpeti šizmatike.[3] Kada je 1693. godine stigao u Pečuj, patrijarh srpski Arsenije, on je svojom propovedi pokvario sklopljenu uniju. Srbi su se počeli 1696. godine masovnije naseljavati po slobodnim kraljevskim varošima Budimu, Pešti, Sentandreji, Pečuju... Popisano je u Pečuju 1698. godine 637 porodica, od kojih su 372 jugosloveni, 288 katoličkih i 86 pravoslavnih. Uredbom od 3. avgusta 1700. godine kardinal Kolonić je odredio da se ne može trpeti nikakva jeres u Pečuju, i da se šizmatici (pravoslavci) za određeno vreme moraju sjediniti sa rimokatolicima, ili će biti proterani. Pravoslavci Srbi hrišćanskom trpeljivošću su podnosili mržnju i bes katoličke pastve. Pečujci su pred katoličkim sveštenicima bežali u obližnji Pečvar, gde je ostao i sačuvan pečet njihovog abadžijskog ceha. Jedan stari podatak iz 1721. godine, kaže da je tada svete usudi (2 svećnjaka - dikir i trikir) za manastir Krušedol, skovao majstor Šime Radnić u Pečuju. Te starine su bile u posedu "ćir" Maksima Gavrilovića, episkopa "pečujskog" - u stvari osečko-sečujskog, koji je "sedeo" u Osijeku i Sečuju. To je bio poslednji "sečujsko-mohački" vladika, a umro 6. januara 1732. godine u Pečuju.[4] Još 1691. godine episkop Jevrem Janković je rezidirao u Pečuju, a pretpostavlja se da je umro oko 1710. godine. Sledeći vladika bio je od 1713. godine Nikanor Melentijević. Po srpskom izvoru iz 1905. godine kaže se da je tu bilo sedište pravoslavnog vladike do 1718. godine.[5] Eparhija je zvanično ukinuta po carskom nalogu 10. oktobra 1732. godine, a njen sastav je ušao u budimsku eparhiju. Zasluge za istiskivanje pravoslavnog episkopa iz Pečuja nose tamošnji rimokatolici. Oni su uticali i da se postavi njima podoban čovek, "jedan kaluđer koji sa vremenom pokatoliči Srbe".
Bulićevu zemljopisnu knjigu na ćirilici kupio je 1824. godine pretplatom Pečujac, rimokatolik Jovan Jozefović. U Pečuju se 1846. godine javlja samo jedan čitalac prenumerant vredne knjige o istoriji srpskog naroda. Bio je to Marko Aksentijević, "praktikant".[6] Drugu srpsku knjigu koja je objavljena takođe 1846. godine kupilo je nekoliko Pečujaca. Skupljač pretplate bio je profesor i baron Josip Irnikij, a pretplatili su se: gospođa Ida Kereše "ljubiteljka čitanja Srbskie knjiga", "visokoučeni" Mladen Jocić slušatelj prava, te meštani braća Božidar i Lazar Atanacković.[7]
Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine u toj gradskoj pravoslavnoj parohiji pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1745. godine, a crkvene matične knjige se vode od 1777. godine. U parohiji "Petsvar" 1846. godine ima pravoslavna crkva, ali tu živi samo 44 pravoslavne duše, a paroh je bio Aleksa Didović, kojem pomaže kapelan Nikola Didović. Ni Škola ni učitelj se ne pominju.[8] U gradu Pečuju je o Duhovima 1891. godine, u prisustvu cara austrijskog i kralja ugarskog Franje Josifa i patrijarha srpskog Georgija Brankovića osvećena nova pravoslavna crkva.
Dvojica Srbina građana Pečujaca, Uroš Toponarski i Svetozar Grubić, preveli su na srpski jezik pripovetke starog mađarskog pisca Dragutina Bercija. Izdali su njegovu knjigu pod naslovom "Život i fantazija", koju su reklamirali 1878. godine u srpskim novinama.[9]
Po srpskom izvoru iz 1905. godine Pečuj je slobodna kraljevska varoš, od svojih 43.982 stanovnika. Ima samo 216 pravoslavnih Srba. Tu spada i 49 Srba vojnika kadrovaca. Mesto je tada parohijska filijala parohije Pečvar. Navodi se da je nekad postojala tu pravoslavna crkva.[10]
Početkom 1904. godine osnovali su Srbi u Pečuju, Prvu Srpsku zemljoradničku zadrugu sa neograničenom odgovornošću.
Jerej Svetozar Boljarić predavao je 1902—1906. godine veronauku pravoslavnim đacima u Bonjhadu, Kapošvaru i Pečuju. Bio je od eparhijske vlasti nagrađen sa 200 kruna dotacije. Stizao je na nastavu blagodareći željeznici. Odobren je 1907. godine stečaj za učiteljicu u srpskoj školi u Pečuju.[11] Održavane su 1912. godine đačke gimnastičke utakmice u Pečuju, za decu iz šireg okruženja.
Naše doba uredi
Današnja kapela, srpska pravoslavna u Pečuju, uređena je 1949. godine u građanskoj kući, bivšem crkvenom domu, posvećena Sv. Simeonu Stolpniku. U njoj se nalaze delovi ikonostasa Zbeške crkve iz Sentandreje. Godine 2014. počela je gradnja nove srpske pravoslavne crkve posvećene Sv. Androniku i Juniji[12], u dvorištu sadašnje kapele.[13]
Srpski pravoslavni hram je završen 2010. godine, a izgrađen je na inicijativu jednog mađarskog parlamentarca rođenog u Pečuju. Prva sredstva je stigla iz evropskih fondova, kao podsticaj Pečuju da postane Evropska prestonica kulture. Pomogla je zatim i AP Vojvodina i Srbija. Pečujska crkva je replika ranohrišćanske bazilike Svetih episkopa iz Poreča.[14] U Pečuju sada živi 300 pravoslavnih Srba a paroh je pop milan Erić. Uz bogomolju se nalazi muzejska galerija sa zbirkom starih ikona pokušljenih po baranjskim pravoslavnim crkvama. Godine 2019. predsednik mesne Srpske pravoslavne crkve opštine je Boris Branković, a na čelu Samouprave Srba u Pečuju su Radovan Gorjanac predsednik i članovi dr Milica Pavlov i Dušan Grošić.[15]
Znameniti Srbi u Pečuju uredi
- Petar Dobrović, rođen 1890. u Pečuju, slikar i političar
- Nikola Dobrović, arhitekta
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ "Glas naroda", Novi Sad 22. jul 1873. godine
- ^ "Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu", Novi Sad 1932.
- ^ "Srpski književni glasnik", Beograd 1923. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1907. godine
- ^ Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Dimitrije Davidović: "Istorija naroda srbskog", Beograd 1846. godine
- ^ Platon Atanacković: "Darak Srbkinji", drugi deo, Subotica 1846. godine
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ "Zastava", Novi Sad 1878. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1907. godine
- ^ "Srpske nedeljne novine", Budimpešta 2017.
- ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpešta
- ^ "Magazin Politika", Beograd 21. april 2019.
- ^ "Srpske nedeljne novine", Budimpešta 19. septembar 2019.