Srpska devojačka škola u Zadru
Srpska devojačka škola u Zadru bila je prva konfesionalna ženska škola osnovana 1. marta 1854. godine, sa ciljem da se u njoj, uz pomoć iskusnih učitelja, pravoslavna ženska, i muška deca školuju iz čitanja i pisanja na Srpskom jeziku, nauke o hrišćanstvu, a ženska deca obuče u radu na pletenju, šivenju, krojenju, vezenju i vođenju domaćinstva.[1] Ova obrazovna ustanova nije bila isključivo ženska, nego su njoj nastavu pohađala i muška deca. Broj školske dece iz godine u godinu bio je na nivou od 10–12 ženske i 6–8 muške, da bi 1912. godine škola imala ukupno 27 učenica. Škola je prestala sa radom u jeku Prvog svetskog rata početkom školske 1916/17. godine.
| Srpska devojačka škola u Zadru | |
|---|---|
| Tip | Državna |
| Osnovana | 1. mart 1854. |
| Lokacija | Zadar |
| Država |  Austrougarska |
Nazivi škole uredi
Srpske devojačka škola u Zadru (1854 — 1895) — Srpska mješovita osnovna zakladna škola (1895 — 1916)
Istorijski preduslovi uredi
Kulturni preporod Srba u Dalmaciji prošao je kroz više faza koje su bile različito uspešne zavisno od stanja u samoj Monarhiji ali i u srpskom nacionalnom korpusu. Buđenje nacionalne svesti počelo je u vreme kada su se nacije oblikovale u celoj Evropi, u revoluciji 1848/9. godine. Sa Oktobarskom diplomom i stvaranjem Dalmatinskog sabora, nastupio je period „Narodnog preporoda“, odnosno političko-kulturne borbe za ponarođenje Dalmacije, koji je povezao Srbe i Hrvate u zajedničku Narodnu stranku koja je imala i svoj organ Narodni list (Narodni list/Il Nazionale). U drugoj polovini 19. veka kulturu u Dalmaciji obeležili su zajednički napori Srba i Hrvata da stvore nacionalna društva. Među njima je najvažnija Matica dalmatinska, za čije osnivanje i pokretanje je najzaslužniji Božidar Petranović. Njihov zadatak je bio „ponarođenje” školstva i uvođenje narodnog jezika u javni život Srba u Dalmaciji.
U 19. veku na prostoru Dalmacije posebno su važni za kulturni razvoj Srba bili gradovi Zadar i Šibenik u kojima su osnovane brojne srpske školske, kulturne i političke organizacije.
Novoosnovane srpske škole tokom 19. veka bila su izložena višestrukim uticajima — smeštene između viša kultura — italijanske, nemačke i slovenske i narodnosnih grupa, kojima je Dalmacija bila preplavljena.
Veoma važnu ulogu u kulturnom preporodu Srba u Dalmaciji imala je vera i delatnost Pravoslavne dalmatinske eparhije, jer je crkva u razdoblju koje je prethodilo preporodu bila jedina institucija koja je služila kao čvrst oslonac Srba na tom prostoru. Pojedine crkvene ličnosti često su bile inicijatori samog razvoja, jer su delovali kao kulturni prosvetitelji, a time su u značajnoj meri doprinele kulturnom preporodu Srba. Koliko je ovaj činilac bio važan, svedoči i podatak da je tek posle potpunog razlaza sa narodnjacima 1879/80. godine, zbog sve jačeg uticaja Katoličke crkve, došlo do samostalnog političkog i kulturnog razvoja.[1]
Značaj uredi
Najveći značaj rada ove obrazovne ustanove bio je što je u svom pedagoškom i vaspitnom radu, koji je kroz dva veka trajao više od šest decenija (1853—1916), dala značajne rezultate u sprečavanju odnarođivanja, očuvanju pravoslavne vere, ali i očuvanju srpskog jezika u Zadru, gradu Dalmacije izrazito obeleženom italijanskom kulturom.[1]
Inicijativa za osnivanje škole uredi
Kada se 1841. godine sedište Dalmatinske pravoslavne eparhije preselilo iz Šibenika u Zadar među tamošnjim Srbima javila se ideja, proitsekla iz potrebe da se pored klerikalne škole za buduće sveštenike osnuje i jedna osnovna konfesionalna ženska škola. Prvi je to pitanje pokrenuo pravoslavni dalmatinski episkop Jerotej Mutibarić (1843 — 1853), koji po dolasku u Dubrovnik, prvo od prote Đorđa Nikolajevića tražio informacije, između ostaloga, i o školovanju ženske dece u tamošnjoj srpskoj školi. Nakon upoznavanja sa stanjem 1844. godine episkop Jeroteja Mutibarića je pokrenuo inicijativu za osnivanje prve ženske škole.[2]
Mutibarić je 6. decembra 1844. godine sastavio „Akt fundacionalni” za osnivanje Srpske devojačke škole u Zadru. U tu svrhu pozvao je uglednije zadarske građane pravoslavne veroispovesti sa željom da mu pomognu u toj akciji. Odziv je bio zadovoljavajući, a on sam je akciju podržao prilaganjem 100 fiorina i obavezom da će po osnivanju škole učitelju davati mesečno po jedan fiorin. U toj akciji je sakupljeno, 473 forinte za osnivanje buduće škole.[1]
Zbog raznih okolnosti akcija episkopa Mutibarić i uglednijih zadarskih građana zastala je punih devet godina, sve dok 6. decembra 1853. godine, kada je (u tom periodu novi dalmatinski episkop) Stefan Knežević (1854–1890), svestan značaja vaspitavanja ženske dece u narodnom duhu obnovio „Akt fundacionalni” škole iz 1841. godine,[3]
u kojoj će se obučavati moći djeca muška i ženska jedinstveno Serbskom čitanju, pisanju i nauki hristijanskoj, a kromje ovoga djeca ženska voosob u radu ženskom kao pletenju, šivenju, kroenju, vezenju i domostroitelstvu, i rečenu školu predati jednoj iskusnoj učiteljki.[4]
Osnivanje i rad škole do njenog zatvaranja uredi
Škola je počela da radi 1. marta 1854. godine u crkveno-parohijskoj kući, specijalno izgrađenoj za tu namenu. Školska zgrada, u kojoj je radila Srpska devojačka škola, izgrađena je po nacrtima inženjera Antonija Bačikija (Antonio Bacicchi).[5] Bila je to jedna od velelepnijih zgrada u Zadru što se tiče arhitekture, na tri sprata. Zgrada je obnovljena 1902. godine. Prema sačuvanom nacrtu tlocrt nove zgrade bio je produžen za tri prozorske ose u novoj ulici Calle del Tribunale br. 859, a visina je ostala jednaka.
Njeno ustrojstvo bilo je kao i ustrojstvo svih ostalih javnih narodnih škola u Dalmaciji.[1] Za prvu učiteljicu imenovana je Apolonija Vidović iz Šibenika sa godišnjom platom od 240 forint, koja je sa uspehom je predavala sve do 1862. godine. Za stanovanje joj je dodeljen stan na prvom spratu u crkveno-parohijskoj kući pod br. 485, u kojoj su na prvom spratu bile i školske prostorije.[6]
Ova devojačka škola nije bila strogo ženska škola, što se može videti iz popisa stanja u školskoj 1888—1889. godini. Školu su pohađala pored 30 devojaka i četiri učenika. Učiteljica je bila Milica Jelić, podučiteljka Marta Kovačević, veroučitelj Mihail Dragolović, paroh zadarski.[7]
Najveći srpski prosvetitelj Sveti Sava je svake godine svečano je proslavljan u devojačkoj školi, o čemu svedoči organ Srpske stranke u Dalmaciji. U samom činu osvećenja vodice gotovo bi redovno je učestvovao zadarski pravoslavni episkop, kao i mnogi srpski građani i predstavnici gradske vlasti.2[8]
Promena naziva škole uredi
Kako je 1890/89. godini školu pohađalo 28 ženske i 9 muške dece. promenjen joj je naziv 1895. godine u „ Srpska mješovita osnovna zakladna škola”.[1]
Učiteljice škole uredi
Za prvu učiteljicu postavljena je Apolonija Vidović iz Šibenika, koja je sa uspehom predavala sve do 1862. godine. Za stanovanje joj je dodeljen stan na prvom spratu u crkveno-parohijskoj kući pod br. 485, u kojoj su na prvom spratu bile i školske prostorije.[1]
Nakon prve učiteljice Apolonije Vidović u ženskoj školi decu su podučavale i učiteljice:
|
|
Ostale aktivnosti škole uredi
- Dečja škola
U sklopu Srpske devojačke škole u Zadru od 1854. godine osnovana je i dečja škola (vrtić) poznata kao „detinji vrt” ili „detinje zabavište”.[a]
Vrtić, koji su pohađala deca od četvrte do šeste godine, radio je sistemu Fridrika Frebela.[10]
- Pozorište
Prva pozorišna predstava na srpskom jeziku izvedena je u Zadru u Srpskoj devojačkoj školi, koja je bila poznata po svom pozorišnom životu, to jest „Srpskom detinjem teatru” koji je otvoren kad i škola, 1854. godine, i to prevashodno za decu ove privatne pravoslavne škole.[11] O dečjoj pozorišnoj aktivnosti svedoči Gerasim Petranović koji piše:
„Postojano rečene srpske škole i revnosti neki rodoljuba imamo, što smo u ovoj opštini doživjeli ono, što se rjedko u kojoj drugoj viđa, to jest, da su srpska dječica i djevojke naše na materinjem jeziku dosad dvaput vrlo viješto predstavljali, i to prvo veselu igru: Crnkinju, a drugo: Mlade lovce, koe su baš za djecu skorene”.[12]
Prestanak rada škole uredi
Na početku Prvog svetskog rata za Srpsku devojačku školu nastale su teške prilike. Uprkos svemu, prve dve ratne godine škola je nekako opstajala, da bi političke okolnosti, ubrzo uticale na rad svih škola, a naročito onih koje su važile za srpske škole u Dalmaciji.
Škola je prestala da radi početkom školske 1916/17. godine, ne zbog nekog akta o ukidalju Srpske devojačke škole, nego zbog odbijen produžetak dozvole poučavanja jedinoj učiteljici škole Danici Bićanski, koju je ona po tadašnjim školskim zakonima svake godine trebalo da produžava, budući da je bila iz Sombora, ugarskog dela Monarhije.
Odluka o prekidu rada škole donesena je iako se kotarski školski nadzornik Balić najpovoljnije izjasnio o pomenutoj učiteljici rekavši da:
radi u patriotskom i dinastičnom smislu, te da bi je ukidanje dozvole dovelo u tešku socijalnu i materijalnu situaciju.[13]
Napomene uredi
Izvori uredi
- ^ a b v g d đ e ž Dušan Berić, Crtice iz prošlosti Srba u Dalmaciji. Srpska djevojačka škola u Zadru, Srpska riječ – organ glavnog odbora Srba u Hrvatskoj, Zagreb 1950, br. 313
- ^ Kosta Milutinović, Vojvodina i Dalmacija 1760–1914, Novi Sad 1973, str. 55.
- ^ Srbski dnevnik, 1853, br. 86
- ^ Dušan Berić, Crtice iz prošlosti Srba u Dalmaciji. Srpska djevojačka škola u Zadru, Srpska riječ – organ glavnog odbora Srba u Hrvatskoj, Zagreb 1950, br. 313. str.26-31
- ^ Marija Stagličić, „Zgrade na poluotoku”, u Š. Peričić, Zadar za austrijske uprave, Zadar (2011). str. 345).
- ^ Jovan Marčetić †1880. (Srpski list, 1880, br. 51).
- ^ Šematizam pravoslavne eparhije dalmatinsko-istrijske za 1889. godinu, Zadar (1889). str. 47.
- ^ Srpski list, 1886, br. 2.
- ^ Ante Bralić, Školstvo u Zadru za vrijeme Prvog s vjetskog rata, Zadar (2005). str. 601.
- ^ Nikolaj Mrđa (ur.), Kosovska narodna čitanka, Šibenik, (1989). str. 176.
- ^ „Srpski detinji teatar”, Zadarska revija , 1953, br. 2, str. 100–101.
- ^ „Srpska djevojačka škola u Zadru”, Srpsko-dalmatinski magazin, 1854–1859. godinu, str. 166.
- ^ Ante Bralić, Školstvo u Zadru za vrijeme Prvog svjetskog rata, Zadar (2005). str. 604.