Srpski visokoletač

Srpski visokoletač (engl. Serbian highflyer) je sportski golub iz rase visokoletača, vrlo cenjen među odgajivačima kod nas i u svetu.

Srpski visokoletač

Odgajivači su mnogo decenija posmatrali specifičan let golubova i ukrštali ih, trudeći se da povećaju vreme njegovog zadržavanja u vazduhu. Tako, za razliku od drugih gajenih vrsta (na primer pismonoša ili lepezana), kod visokoletača se isključivo ocenjuje let – visina i svojstvo zajedničkog kruženja u jatu, u golubarskom žargonu „vis“.

U Srbiji ima više od 20000 odgajivača srspkog visokoletača, koji je i ptica predstavljena na simbolu Golubarskog saveza Srbije (GSS).

Poreklo nastanka

O pravom poreklu srpskih visokoletača imamo samo pretpostavke. Zna se da je rasa formirana oko 1800. godine.

Zvanično, rasa je nastala u Beogradu, a poreklo vodi od domaćih golubova i turskih letača.

Poreklo golubova visokoletača, pa tako i srspkog, je mnogo starije od zvanično navedenog u naučnim radovima. Naime, poreklo svih visokoletača je veoma staro i po mišljenju istoričara datira još iz Vavilona. Tako da je svaka pretpostavka orijentalnog porekla sasvim opravdana.

U svetu preovladava mišljenje da je srpski visokoletač ravnim poreklom od ilirske rase domaćeg goluba, „Arhanđela“ koji je nastao u Dalmaciji direktnom domestifikacijom divljeg goluba (Columba livia). Zagovornici ove teze tvrde da su goluba doneli sloveni tokom svojih kretanja i trgovine (vidi u daljem tekstu). Međutim, kod nas, na osnovu usmenog predanja, preovladava mišljenje da su ga doneli turci, i to najpre na područje Pančeva.

Pančevačko-turska verzija

Turci su 1520. osvojili Pančevo, a zatim 1521. i Beograd. Pančevo pada pod tursku upravu 1552. godine. Sultan Mustafa II 1696. godine za zapovednika Pančeva postavlja Memel-pašu, koji je, navodno, bio veliki ljubitelj golubova. Prema predanju Pančevci su kod ovog Turčina po prvi put ugledali golubove sa ćubom, koje Evropa do tada nije poznavala. Memel-paša je za svoje zadovoljstvo, ali i da bi uveseljavao raju, puštao golubove da lete. Na opšte oduševljenje, ti golubovi su kružno leteli u visinu do tačke, pa bi nasedali na rep i prevrtali se. Prevrtanje je bilo toliko intenzivno da su pojedini primerci tresnuli na krovove ili do zemlje. Što bi se golubovi duže prevrtali u vazduhu to bi bili više cenjeni. Turci su se povukli iz Pančeva 1788. godine i tom prilikom po treći put spalili grad. Požar je uništio polovinu grada, ali su golubovi sačuvani.

Beogradsko-turska verzija

Veze Turske sa Srbijom su bile veoma intenzivne. Turski trgovci su na beogradskom tržištu prodavali i golubove koji su tako dolazili do beogradskih golubara. Turski golubovi, kako su ih tada nazivali, prodavani su i kupljeni u Beogradu. Turci su ih zvali „faslije“ ili „tafesi“ u značenju „golub sa krestom“.

Po oslobođenju Srbije od Turaka naši odgajivači i ljubitelji golubova donosili su izvesne primerke golubova i sa Orijenta, gde su često putovali po trgovačkim ili državničkim poslovima. Ukrštanjem od Turaka zaostalih i sa Orijenta donesenih golubova dobijen je današnji tip srpskog-beogradskog visokoletača. Pored ove rase od Turaka nam je ostala i njihova golubarska terminologija za boje golubova, što je dokaz više o autentičnosti turskog porekla tih golubova.

Druge rase koje su učestvovale u formiranju

Ima i onih koji se protive turskoj varijanti, govoreći da nisu sve u Srbiji doneli Turci. Spominju se mnoge vrste golubova koje su učestvovale u stvaranju srpskog visokoletača, kao što su gdanjski visokoletač, mađarski visokoletači, a tek onda turski golubovi koji su ukrštavani sa domaćim golubovima. Verovatno je da je današnji srpski visokoletač u stvari nastao postepenim planskim ukrštanjem, i to u relativno novije vreme.

Da u poreklu rase bude još misterioznosti, učestvuje već pomenuti golub „Arhanđel“. Ima dokaza da je srpski visokoletač poreklom (i) od ove ilirske rase goluba (Columba Illyrica), na koju telesnom građom nedvosmisleno i liči. U prilog ove teze govori da su srednjovekovni sveštenici gajili golubove kao pismonoše, te je u 13—14-om veku ilirski golub bio držan u srpskim manastirima. Čak je i carica Jelena, supruga Stefana Uroša bila zaljubljenik u ove golubove i gajila ih. Imućniji turci koji su vremenu Osmanskog carstva (16—18. vek) u Srbiji držali ove golubove, nabavljali su ih iz istog izvora, t.j. od srpskih monaha.

Karakteristike

Generalne odlike

• Visok i dug let (do visine od 1500 m)
• Kružni let (leti u krugovima prečnika od 50 do 200 m)
• Grupni let (u jatima od 5 do 14 ptica)

Boje

Javljaju se jednobojni primerci kao i primerci u mnoštvu kombinacija boja i šara. Ima ga u svim bojama, od osnovne koja liči na odomaćenog divljeg goluba (Columba livia domestica), do riđe, bele ili crne.

Bez obzira na obojenost, ovaj golub na potiljku ima specifičnu krestu od perja (golubari kažu i „kapa” ili „ćuba”).

Golubari ih razlikuju po oblicima i bojama, svaka boja i oblik imaju jedinstven naziv, na primer: bradati, lisast, Mavijan, Silber (srebrnast), Šimler, belorep, belobrad, duž, šarenorep, šarenokrili, bakarasti, mutan itd. Ako golub ima crnu boju na špicevima krila onda je „Špicler”, a ako ima samo belu glavu i bela krila onda je „Čapar”. Tamno sjajni golub je „Porcelan”. Ovi nazivi su različiti od mesta do mesta, u različitim krajevima i regijama.

Same rase takođe imaju svoje tradicionalne nazive. Starije rase su „Arapi”, a rase novijeg kova nose u imenu kombinaciju tovnog mesta i boje. Tako imamo apatinskog plavo-srcastog, novosadskog plavog i sl.

Uobičajeni su specifični nazivi boja i kombinacija boja, koji potiču još iz turskog doba. Pošto je golub i genetski poreklom sa istoka, tako su i neka imena u upotrebi poreklom iz turskog jezika (Tekir, Darcin, Karapal, itd.).

Sportske odlike

Srpski visokoletač se diže u jatima koje treba da broje najmanje pet ptica. Penje se u spirali uvek prema gore, a gledano sa zemlje leti kružno. U roku od dva sata mora da postigne propisani vis. To podrazumeva da se nađe na visini na kojoj se već ne primećuje rad krila. Od tog trenutka meri se njegovo vreme, koje mora da iznosi najmanje polovinu od ukupno provedenog u vazduhu. Znači, golub sme i da se nađe ispod propisane visine (sa vidljivim radom njegovih krila), ali mora da se opet podigne naviše i tamo ostane. Golub mora da provede u vazduhu najmanje četiri sata. Nakon toga, kada ispuni neophodne uslove, učestvuje u pravom nadmetanju. U vazduhu, srpski visokoletač mora da se kreće kružno ali u vidokrugu sudija, koje su zadužene za praćenje leta. Kad „izleti“ koliko može, golub se spušta. I tada, kao i na početku, silazi spiralno, koristeći vazdušne struje. Kada se nađe na svom golubarniku, za njega je takmičenje završeno.

Po pravilniku, postoji posebna stavka za satnicu leta u nevidljivosti (u „pogubi“). Dozvoljena je upotreba sunčanih naočara za suđenje, dok je upotreba ostalih pomagala zabranjena (dvogled i sl). Propisna visina je kada se slobodnim okom ne vidi rad krila golubova i ne mogu se izbrojati, pod uslovom da jato leti u uglu od 45 stepeni u odnosu na mesto suđenja. Propisna visina se ne može suditi ukoliko je dan maglovit (u visinama). Pravilo je da, kao i kod drugih visokoletača, jato postiže nevidljivost kada iz propisne visine, dižući se, nestane duže od dva minuta.

Vidi još

• Domaći golub
• Autohtone rase domaćih životinja
• Kragujevački golub visokoletač

Spoljašnje veze

• Forum odgajivača srpskog visokoletača Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. jun 2016)
• Diskusija na Forumu: Koja je rasa starija i od koje je koja nastala (SVL i Tipler)
• Mnogo detalja o vrsti na stranici odgajivača Jadranka Todorovića Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. jul 2016)
• Udruženje odgajivača golubova srpskih visokoletača "Carska ptica"