Википедија

Stan

Za jugoslovenski film pogledajte stranicu Stan (film).

Stan ili stambena jedinica je zaseban arhitektonski prostor jedne građevine, osmišljen kao prebivilašte pojedinca, porodice ili neke druge grupe ljudi. Građevina unutar koje se nalaze stanovi se naziva stambena zgrada.

Stan

Prema broju soba, stan može biti garsonjera, jednosoban, dvosoban, trosoban itd.

Prema tipu vlasništva, stan može biti u privatnom ili državnom vlasništvu. Korisnici stana, ukoliko sami nisu vlasnici, mogu biti podstanari.

Terminologija uredi

 
Stanovi okrenuti prema Central parku u centru Menhetna u Njujorku
 
Apartmani u Madridu, Španija
 
Apartmani na Rue de Monsou, u Parizu
 
Različiti tipovi stanova u Minatu, Tokio, Japan
 
Stambena zgrada u Birmingemu, Engleska

Termin apartment je favorizovan u Severnoj Americi (iako se u nekim gradovima flat koristi za jedinicu koja je deo kuće koja sadrži dve ili tri jedinice, obično jedan od spratova[1]). U Velikoj Britaniji, termin apartment je uobičajeniji u profesionalnim nekretninama i arhitektonskim krugovima gde se inače termin flat koristi uobičajeno, ali ne isključivo, za stan na jednom nivou (dakle, „ravni“ stan).

Po veličini zgrade uredi

Stambene zgrade su višespratnice u kojima su tri ili više rezidencija sadržane u jednoj strukturi. Takva zgrada se može nazvati stambenom zgradom, stambenim kompleksom, stambenim blokom, kulom, neboderom ili, povremeno, mansion block (na britanskom engleskom), posebno ako se sastoji od mnogo stanova za iznajmljivanje. Visoka stambena zgrada se obično naziva rezidenciona kula, stambena kula ili stambeni blok u Australiji.

Visoka zgrada se različito definiše svojom visinom u različitim jurisdikcijama. Može biti samo stambena, u kom slučaju se može nazvati i kulom, ili može uključivati druge funkcije kao što su hoteli, kancelarije ili prodavnice. Ne postoji jasna razlika između kule i nebodera, iako se zgrada sa pedeset i više spratova generalno smatra neboderom.[2] Visoke zgrade postale su moguće pronalaskom lifta i jeftinijim, obilnijim građevinskim materijalom. Njihov konstruktivni sistem je obično napravljen od armiranog betona i čelika.

Niske zgrade i zgrade srednje veličine uglavnom imaju manje spratova, ali granice nisu uvek jasne. Emporis definiše niskospratnice kao „zatvorenu strukturu ispod 35 metara [115 stopa] koja je podeljena na redovne spratove.“[3] Grad Toronto definiše srednjespratnicu kao zgradu između 4 i 12 spratova.[4]

Tipovi i karakteristike uredi

Garsonjera uredi

 
Garsonjera u Šerbruku, Kvebek, Kanada, sa bračnim krevetom, čajnom kuhinjom i ulazom sa kliznim vratima u ormar

Najmanji samostalni stanovi se nazivaju studio, garsonjera ili neženjački stanovi u SAD i Kanadi, ili studio stanovi u Velikoj Britaniji. Ove jedinice se obično sastoje od velike jednokrevetne glavne prostorije koja deluje kao dnevna soba, trpezarija i spavaća soba u kombinaciji i obično uključuje i kuhinjske prostore, sa odvojenim kupatilom. U Koreji, izraz „jedna soba” (vanrum) se odnosi na studio apartman.[5]

Bedsit je varijanta za jednokrevetne sobe u Velikoj Britaniji: dnevni boravak sa krevetom, uglavnom bez pribora za kuvanje, sa zajedničkim kupatilom. Bedsit nije samostalan, pa tako nije ni stan ili apartman; on je deo onoga što vlada Ujedinjenog Kraljevstva naziva višenamenska kuća.[6]

Baštenski stan (SAD) uredi

Merijam-Vebster definiše baštenski stan na američkom engleskom kao „višestambeni prizemni stan koji ima značajan travnjak ili baštenski prostor.“[7] Stambene zgrade su često raspoređene oko dvorišta koja su otvorena na jednom kraju. Takav baštenski stan deli neke karakteristike gradske kuće: svaki stan ima sopstveni ulaz u zgradu ili deli taj ulaz preko stepeništa i predvorja koji se graniči sa drugim jedinicama neposredno iznad i/ili ispod njega. Za razliku od gradske kuće, svaki stan zauzima samo jedan nivo. Takve baštenske stambene zgrade skoro nikada nisu više od tri sprata, pošto im obično nedostaju liftovi. Međutim, prve zgrade sa stanovima u vrtu u Njujorku, SAD, izgrađene početkom 1900-ih, izgrađene su na pet spratova.[8][9] Neke stambene zgrade u bašti postavljaju garažu za jedan automobil ispod svakog stana. Unutrašnji prostori su često uređeni.

Salonski stan uredi

Salonski stan je pojam koji se vezuje za ekskluzivne stanove građene u sklopu višeporodičnih kuća u Beogradu i pojedinim gradovima Jugoslavije u prvim decenijama 20. veka.[10] Struktura stanova obuhvatala je centralno locirano predsoblje sa kombinovanom funkcijom trpezarije i jednog ili više salonskih prostora. Većina ovih stanova izgrađena je u Beogradu (Srbija), uz prve primere stanova popularno nazvanih 'salonski stanovi', sa konceptom prostorne i funkcionalne organizacije koji se kasnije proširio na druge veće urbane centre u Jugoslaviji.[11]

Mezoneta uredi

Mezoneta (proizašla iz reči maisonnette, na francuskom znači „mala kuća“. Fransuski način pisanja se originalno koristio i na engleskom. Ova reč je u zadnje vreme malo koristi. Mazoneta nema striktnu definiciju, ali OED predlaže „deo stambene zgrade koji je zasebno koristi, obično na više spratova i ima sopstveni spoljni ulaz." Od stana se razlikuje po tome što obično ima više od jednog sprata, sa unutrašnjim stepeništem za stan koje vodi od ulaznog sprata do gornjeg (ili, u nekim slučajevima, donjeg) drugog sprata. Ovo je veoma uobičajen aranžman u velikom broju posleratnih britanskih stanova (posebno, ali ne isključivo, u javnom stanovanju) koji služi i za smanjenje troškova smanjenjem količine prostora koji se daje pristupnim hodnicima i za oponašanje 'tradicionalne' dvospratne kuće sa terasama na koje su mnogi od stanovnika bili naviknuli. Takođe omogućava stanovima, čak i kada se pristupa kroz hodnik, da imaju prozore sa obe strane zgrade.

Mezoneta bi mogla da obuhvati tajnsajdske stanove, parove jednospratnih stanova unutar dvospratnih terasa. Njihova osobena karakteristika je što koriste dvoje odvojenih ulaznih vrata na ulicu, od kojih svaka vode u jedan stan.[12] „Mezoneta“ bi se mogala protezati i do vikendica, poznatih i kao „četiri stana u bloku“, što je stil stanovanja uobičajen u Škotskoj.

Istorijski primeri uredi

Prekolumbijska Amerika uredi

Puebloanski narodi sadašnjih jugozapadnih Sjedinjenih Država izgradili su velike stanove sa više soba, od kojih neki imaju više od 900 soba, od 10. veka.

U mezoameričkom gradu Teotihuakanu iz klasičnog perioda,[13] stanovi nisu bili samo standardno sredstvo za smeštaj gradske populacije od preko 200.000 stanovnika, već pokazuju izuzetno ravnomernu raspodelu bogatstva za ceo grad, čak i po savremenim standardima.[14] Štaviše, u stanovima je živelo opšte stanovništvo u celini,[15] za razliku od drugih predmodernih društava, gde su stanovi bili ograničeni na smeštaj pripadnika niže klase društva, kao i kod donekle savremenih rimskih insula.

Drevni Rim uredi

 
Ostaci antičkog rimskog stambenog bloka iz ranog 2. veka nove ere u Ostiji

U starom Rimu, insuli (jednina insula) su bile velike stambene zgrade u kojima su stanovali niži i srednji slojevi Rimljana. Sprat u prizemlju je korišćen za taberne, prodavnice i preduzeća, sa životnim prostorom na višim spratovima. Insule u Rimu i drugim carskim gradovima dosezale su do deset ili više spratova,[16] neke sa više od 200 stepenica.[17] Nekoliko careva, počevši od Avgusta (vladao 30. p. n. e. – 14. n.e.), pokušalo je da uspostavi granice od 20–25 m za višespratnice, ali je to naišlo na samo ograničen uspeh.[18][19] Donje spratove su obično zauzimale prodavnice ili bogate porodice, dok su gornji spratovi bili izdavani nižim slojevima.[16] Preživeli Oksirinhijski papirusi ukazuju na to da su sedmospratnice postojale čak i u provincijskim gradovima, kao što je Hermopolis iz 3. veka u rimskom Egiptu.[20]

Drevni i srednjovekovni Egipat uredi

Tokom srednjovekovnog arapsko-islamskog perioda, u egipatskoj prestonici Fustat (Stari Kairo) bilo je mnogo stambenih zgrada visokih oko sedam spratova koje su navodno mogle da prime stotine ljudi. U 10. veku, Al-Mukadasi ih je opisao kao nalik na minarete,[21] i naveo da je većina stanovništva fustata živela u ovim višespratnim stambenim zgradama, od kojih svaka ima više od 200 ljudi.[22] U 11. veku, Naser Husrav je opisao neke od ovih stambenih zgrada koje su se uzdizale do četrnaest spratova, sa krovnim baštama na gornjem spratu zajedno sa vodenim točkovima koje su vukli volovi za navodnjavanje.[21]

Do 16. veka, sadašnji Kairo je imao i višespratnice sa stanovima, u kojima su dva donja sprata bila za komercijalne i skladišne svrhe, a više spratova iznad njih izdavani su stanarima.[23]

Reference uredi

  1. ^ „Apartment | Meaning of Apartment by Lexico”. Lexico Dictionaries | English (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 16. 01. 2022. g. Pristupljeno 2020-01-22. 
  2. ^ „skyscraper”. Encyclopædia Britannica, Inc. Pristupljeno 19. 9. 2012. 
  3. ^ „Data Standards: Structures - low-rise building”. Emporis Standards. Arhivirano iz originala 10. 07. 2011. g. Pristupljeno 10. 6. 2009. 
  4. ^ „Microsoft PowerPoint - 3-Lorna [Compatibility Mode]” (PDF). Pristupljeno 2022-03-08. 
  5. ^ „'Konglish' Not Spoken Here: Asia Society Korea Center Targets Signs and Schoolbooks”. Asia Society. 11. 10. 2012. Pristupljeno 5. 2. 2015. 
  6. ^ „Private renting: Houses in multiple occupation - GOV.UK”. www.gov.uk (na jeziku: engleski). Pristupljeno 16. 4. 2018. 
  7. ^ „Garden apartment”. Merriam-Webster Dictionary. Pristupljeno 29. 8. 2018. 
  8. ^ New York City Garden Apartments retrieved 17 October 2009
  9. ^ Hogan, Meghan. Eden in the City Preservation Magazine online, 2006-09-22. Article on preservation of early United States garden apartment buildings.
  10. ^ Alfirević Đorđe; Simonović Alfirević Sanja (2017). „'Salon' apartment in Serbia between the two world wars: Reassessing the rationale behind the term”. Arhitektura i urbanizam. Beograd (44): 7—13. doi:10.5937/a-u0-11638. 
  11. ^ Keković, A., Petrović, M. (2011) Functional zones of flats in the period of Art Moderne in Niš (1930-1941). Facta universitatis - series: Architecture and Civil Engineering, vol. 9, br. 3, str. 495-499
  12. ^ „Housing in Gateshead” (PDF). Gateshead Council. 2006. Arhivirano iz originala (PDF) 26. 05. 2012. g. Pristupljeno 23. 04. 2022. 
  13. ^ Jarus, Owen (20. 8. 2012). „Teotihuacan: Ancient City of Pyramids”. Livescience. Livescience. Pristupljeno 19. 3. 2016. 
  14. ^ Smith, Michael E. (22. 10. 2014). „Living the good life in Teotihuacan”. Pristupljeno 19. 3. 2016. 
  15. ^ „Teotihuacan”. Mexican History. Pristupljeno 19. 3. 2016. 
  16. ^ a b Gregory S. Aldrete (2004). Daily Life in the Roman City: Rome, Pompeii and Ostia. str. 79f. ISBN 978-0-313-33174-9. 
  17. ^ Martial, Epigrams, 27
  18. ^ Strabo, 5.3.7
  19. ^ Alexander G. McKay: Römische Häuser, Villen und Paläste, Feldmeilen. 1984. ISBN 3-7611-0585-1. str. 231.
  20. ^ Papyrus Oxyrhynchus 2719, in: Katja Lembke, Cäcilia Fluck, Günter Vittmann: Ägyptens späte Blüte. Die Römer am Nil, Mainz. 2004. ISBN 3-8053-3276-9. str. 29.
  21. ^ a b Behrens-Abouseif, Doris (1992), Islamic Architecture in Cairo, Brill Publishers, str. 6, ISBN 90-04-09626-4 
  22. ^ Lindsay, James E. (2005), Daily Life in the Medieval Islamic World , Greenwood Publishing Group, str. 122, ISBN 0-313-32270-8 
  23. ^ Mortada, Hisham (2003), Traditional Islamic principles of built environment, Routledge, str. viii, ISBN 0-7007-1700-5 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Стан&oldid=27555395”