Fizir FP-2
Zmaj Fizir FP-2 je bio jugoslovenski školski, dvokrilni, jednomotorni, dvosedi avion, proizveden u Zmaju 1936. godine[1].
| Fizir FP-2 | ||
|---|---|---|
 Fizir FP-2 | ||
| Opšte | ||
| Namena | avion za obuku | |
| Posada | 2 | |
| Proizvođač | Zmaj Zemun | |
| Prvi let | 1933 | |
| Početak proizvodnje | 1936 | |
| Dimenzije | ||
| Dužina | 7,90 m | |
| Razmah krila | 10,80 m | |
| Visina | 2,90 m | |
| Površina krila | 28,80 m² | |
| Masa | ||
| Prazan | 740 kg | |
| Normalna poletna | 1450 kg | |
| Pogon | ||
| Klipno-elisni motor | Gnome-Rone (engl. Gnome-Rhone) K-7 zvjezdasti | |
| Snaga | 313 kW | |
| Performanse | ||
| Maks. brzina na Hopt | 200 km/h | |
| Maks. brzina na H=0 | 238 km/h | |
| Dolet | 580 km | |
| Plafon leta | 6.800 m | |
Projektovanje i razvoj
urediU pilotskim školama Jugoslovenskog kraljevskog ratnog vazduhoplovstva (JKRV) postojalo je pet nivoa obuke pilota:
- osnovna obuka,
- prelazna obuka,
- borbena obuka,
- lovačka obuka i
- završna obuka.
Za prelaznu obuku su služili avioni Srednji Brandenburg sa motorom Dajmler 136 kW, Fizir F1V-Majbah od 191 kW, Fizir F1V-Rajt od 150 do 170 kW i Fizir F1V-Loren od 294 kW. S obzirom na zastarelost ovih aviona Komanda VV je donela odluku (1933. god.) da se ovi avioni zamene savremenijim iz čega je proistekao projektni zadatak za novi avion za prelaznu obuku. Zmaj je već 1933. godine imao jedan prototip dvokrilca namenjen prelaznoj obuci vojnih pilota Fizir FP-1 ali on nije zadovoljio sve zahtene koje je postavila Komanda VV. Zbog toga se oprobani tandem konstruktora školskih aviona inženjere Rudolfa Fizir i Dušana Stankov latio zadatka da napravi novi avion namenjen ovoj potrebi. Projektanti su se opredelili za koncepciju dvokrilnog aviona iako je Komanda VV naginjala na jednokrilni niskokrilac (s obzirom na razvoj savremenih borbenih letjelica), na kraju je ipak pobedila konzervativna struje i ovakav koncept novog prelaznog školskog aviona je prihvaćen. Prototip Fizir FP-2 (Fizir Prelazni) sa motorom K-7 Gnom-Ron 308 kW, je završen krajem 1933. godine a prvi probni let je obavio fabrički pilot inž. Pavle Bauer rezervni vazduhoplovni poručnik. Probni letovi su nastavljeni i naredne 1934. godine i avion je pokazao dobre rezultate. Porudžbina nije odmah usledila pošto je postojao problem oko nabavke motora, naime u to vreme su vođeni pregovori o kupovini licence za motore pa se to odužilo. U Zmaju je izvršena modifikacija aviona FP-2 u toku 1934. godine sa motorom Valter Poluks 2. snage 235 kW, ali rezultati nisu bili zadovoljavajući pa se od toga odustalo. Kada je rešen problem snabdevanja motorima počela je serijska proizvodnja 1936. godine[2].
Avion Fizir FP-2 je bio jednomotorni dvosed, sa vazduhom hlađenim, zvezdastim motorom sa 7 cilindara K-7 Gnom-Ron 308 kW, dvokrilac sa po jednim parom upornica sa svake strane. Zakrilca ima i na gornjim i donjim krilima. Stajni trap je fiksni sa osovinom, a amortizacija je pomoću gumenog užeta (sandova). Konstrukcije trupa i krila su drvene, obložene platnom. Avion je predstavljao klasični školski avion „jugoslovenske konstruktorske škole“ - dvokrilni dvosed, robusne drvene konstrukcije i doteranog aerodinamičnog oblika, lak za letenje, stabilan i pouzdan avion koji je u velikoj meri bio neosetljiv na greške pilota. Što je bila bitna karakteristika školskih aviona[3].
Fabrika aviona Zmaj je 22. maja 1936. godine ponudila Komandi mornarice projekt prelazno hidroaviona Fizir FP-2H sa motorom Gnom Ron K-9 ali taj projekt nije prihvaćen.
Oprerativno korišćenje
urediDo Aprilskog rata je ukupno proizvedeno 66 aviona ovog tipa koji su u Jugoslovenskom kraljevskom ratnom vazduhoplovstvu (JKRV) služili za prelaznu obuku vojnih pilota u periodu od 1936. do 1941. godine. Prva serija ovih aviona od 20 primeraka isporučeno je VV početkom 1936. i odmah su uvedeni u sastav 1. i 2. Pilotske škole. U periodu od 1938 do 1940. godine isporučeno je još 45 aviona ovog tipa u tri serije svi avioni su bili isto opremljeni, sem pet aviona treće serije koji su bili opremljeni za slepo letenje[4]. Ti avioni su imali novu pilotsku tablu proizvedenu i zemunskom Teleoptiku (na isti način je modifikovano pet aviona Rogožarski PVT). Peta serija Fizir FP-2 (15 primeraka naručenih 1940. godine) nije završena do Aprilskog rata. Početkom 1943. godine Nemci su dozvolili da se završi započeta, peta serija aviona Fizir FP-2 za potrebe hrvatskog vazduhoplovstva ali do 22. oktobra 1944. godine (Dan oslobođenja Zemuna) je isporučeno samo 8 primeraka. Poslednjih 7 primeraka završeno je posle oslobođenja i predato je na korišćenje Vazduhoplovstvu Jugoslovenske Armije. Tako se ukupan broj proizvedenih aviona Fizir FP-2 popeo na 81 primerak.
Avioni Fizir FP-2 u Drugom svetskom ratu
urediItalijani su zaplenili 13 Fizir FP-2 aviona i zajedno sa avionima Rogožarski PVT su ih koristili od maja 1941 do juna 1943. godine protiv ustanika u Crnoj Gori i Albaniji. Nemci su zaplenili 7 FP-2 na aerodromu Butmir i predali ih svojim saveznicima Hrvatima (NDH), gde su službovali sve vreme rata. Hrvati su od 1941. godine koristili ukupno 23 primeraka aviona FP-2[5]. Dva ova aviona iz sastava HRZ su tokom 1944. i 1945. godine preletela na stranu partizana i odmah uključeni u sastav eskadrile za vezu. Svi avioni ovog tipa koji su preživeli rat uključeni su u Ratno vazduhoplovstvo Jugoslovenske Armije (RV JA) i tu leteli do 1947. godine. U posleratni registar je bilo upisano 12 aviona Fizir FP-2. Ostaci jednog od ovih aviona se čuvaju u Muzeju jugoslovenskog vazduhoplovstva.
Zemlje koje su koristile Avion Fizir FP-2
uredi
Vidi još
urediReference
uredi- ^ „Fizir FP-2[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 08. 01. 2020. g. Pristupljeno 24. 03. 2014. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ O. Petrović; Vojni aeroplani Kraljevine SHS/Jugoslavije (Deo II: 1931 – 1941), Let 3/2004. Beograd, 2004.
- ^ Š. Oštrić; Fizir prelazni FP-2, Front br.1349, 1. juna 1984., Beograd
- ^ V. Ilić; Škole vojnog vazduhoplovstva Kraljevine SHS/Jugoslavije, Let 3/2004. Beograd, 2004.
- ^ V. Mikić; Zrakoplovstvo NDH 1941 - 1945, VIIVJ, Beograd, 2000.
Literatura
uredi- Vojna enciklopedija, Beograd, 1971.
- Donald, David (1997). The Encyclopedia of World Aircraft. Prospero Books. ISBN 978-1-894102-24-7.
- D. Lučić; Osnovi praktične aerodinamike sa opisima aeroplana, Biblioteka „Vazduhoplovnog Glasnika“, Novi Sad, 1936,
- O. Petrović; Vojni aeroplani Kraljevine SHS/Jugoslavije (Deo II: 1931 – 1941), Let 3/2004. Beograd, 2004.
- Ž. Veljović; Pet decenija Zmaja, IPM Zmaj Zemun, 1972.
- V. Ilić; Škole vojnog vazduhoplovstva Kraljevine SHS/Jugoslavije, Let 3/2004. Beograd, 2004.
- Š. Oštrić; Fizir prelazni FP-2, Front br.1349, 1. juna 1984., Beograd
- V. Mikić; Zrakoplovstvo NDH 1941 - 1945, VIIVJ, Beograd, 2000.
- Janić, Čedomir; Petrović, Ognjan (2010). Vek avijacije u Srbiji 1910-2010, 225 značajnih letelica. Beograd: Aerokomunikacije. ISBN 978-86-913973-0-2.
- Đokić, Nebojša; Nadoveza, Branko (2017). Vazduhoplovna industrija Kraljevine SHS. Beograd: Metafizika. ISBN 978-86-7884-210-8.
- Micevski, Milan (1991). „Pod tuđim zastavama”. Aeromagazin (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: BB Soft. specijal: 36 — 40. ISSN 1450-6068.
- Bosnić, Petar (2003). „Domaći školski i prelazni avioni 1924-1941. godine”. Naša krila (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: Jugoslovenski Aeroklub "Naša krila". 36: 7—9. ISSN 0354-5121.
- Đokić, Nebojša; Radovanović, Radovan (2017). „STVARANjE VAZDUHOPLOVSTVA KRALjEVINE SHS I FORMIRANjE RATNE DOKTRINE”. Zapisi (na jeziku: (jezik: srpski)). Požarevac: Istorijski Arhiv Požarevca. 6: 113 — 126. ISSN 2334-7082.