Firuzabad (Fars)
Firuzabad (persijski: فيروزاباد takođe romanizovan kao Fīrūzābād; srednjepersijski: Gor ili Ardašir-Hvarah, doslovno „Slava Ardašira“; takođe Šahr-e Gur شهر گور)[2] je grad i glavni grad okruga Firuzabad, provincija Fars , Iran. Na popisu stanovništva iz 2006. godine, njegovo stanovništvo je iznosilo 58.210 stanovnika, u 12.888 porodica.[3] Firuzabad se nalazi južno od Širaza. Grad je okružen zidom od blata i jarkom.
| Firuzabad فيروزآباد | |
|---|---|
 Palata Ardašir | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Iran |
| Pokrajina | Fars |
| Osnovan | u periodu antike |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — | 65,417[1] |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 28° 30′ 14″ S; 52° 20′ 29″ I / 28.5038° S; 52.3415° I |
| Aps. visina | 1,467 m |
  Firuzabad Firuzabad na karti Irana | |
Prvobitni drevni grad Gor, koji datira iz perioda Ahemenida, uništio je Aleksandar Veliki. Vekovima kasnije, Ardašir I, osnivač Sasanidskog carstva, oživeo je grad pre nego što je opustošen i razrušen tokom invazije arapskih muslimana u sedmom veku. Bujidi su ga ponovo oživeli, ali je na kraju napušten za vreme vladavine dinastije Kadžara i zamenjen je obližnjim gradom, koji je danas Firuzabad.
Klima uredi
Firuzabad ima vruću polu-suvu klimu (Kepenova klasifikacija klime: Bš).
| Klima Firuzabad | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Maksimum, °C (°F) | 13,6 (56,5) |
15,0 (59) |
19,3 (66,7) |
22,5 (72,5) |
29,6 (85,3) |
34,2 (93,6) |
36,7 (98,1) |
36,6 (97,9) |
33,9 (93) |
29,0 (84,2) |
22,4 (72,3) |
16,9 (62,4) |
25,81 (78,46) |
| Prosek, °C (°F) | 7,8 (46) |
9,0 (48,2) |
12,4 (54,3) |
15,6 (60,1) |
21,8 (71,2) |
26,0 (78,8) |
29,0 (84,2) |
28,8 (83,8) |
25,7 (78,3) |
20,8 (69,4) |
15,0 (59) |
10,7 (51,3) |
18,55 (65,38) |
| Minimum, °C (°F) | 2,0 (35,6) |
3,0 (37,4) |
5,6 (42,1) |
8,8 (47,8) |
14,1 (57,4) |
17,8 (64) |
21,4 (70,5) |
21,0 (69,8) |
17,5 (63,5) |
12,8 (55) |
7,7 (45,9) |
4,5 (40,1) |
11,35 (52,42) |
| Količina padavina, mm (in) | 72 (2,83) |
55 (2,17) |
35 (1,38) |
25 (0,98) |
1 (0,04) |
0 (0) |
1 (0,04) |
0 (0) |
0 (0) |
7 (0,28) |
24 (0,94) |
48 (1,89) |
268 (10,55) |
| Izvor: Climate-data.org | |||||||||||||
Istorija uredi
Gor potiče iz ahemenidskog doba. Bio je smešten u nižem predelu regiona, pa je, tokom svoje invazije na Persiju, Aleksandar Veliki uspeo da poplavi grad usmeravajući tok reke ka njemu. Jezero koje je stvorio ostalo je sve dok Ardašir I nije sagradio tunel za odvod. Na ovom mestu osnovao je svoj novi glavni grad.
Ardaširov novi grad bio je poznat kao Hor Ardašir, Ardašir Hura i Gor. Imao je kružni oblik toliko precizan u merenju da je persijski istoričar Ibn Balhi napisao da je bio „osmišljen pomoću kompasa“. Bio je zaštićen rovom širine 50 metara, a prečnika 2 kilometra. Grad je imao četiri kapije; na severu su bila vrata Hormozda, na jugu vrata Ardašira, na istoku vrata Mitre i na zapadu vrata Vahrama. Vezivni materijal za izgradnju kraljevske prestonice izgrađen je u središtu kruga u radijusu od 450 m. U centru grada nalazila se uzvišena platforma ili kula, zvana Terbal. Bila je visoka 30 m i spiralnog oblika. Oblik je jedinstven u Iranu, a postoji nekoliko teorija u vezi sa svrhom njegove izgradnje.[4][5] http://www.iranicaonline.org/articles/firuzabad</ref> Smatra se da je to bio arhitektonski prethodnik Velike džamije u Samari u Iraku i njenih prepoznatljivih minareta, malvija.[6] U sasanidskom periodu skraćenica ART (u natpisnom na pahlaviju) korišćena je kao potpis kovnice koja se odnosi na Gor.[7]
Gor i Istahr su se snažno opirali invaziji arapskih muslimana 630-ih i 640-ih; osvojio ih je Abdalah ibn Amr 649–50.[4]
Grad je ponovo dobio na značaju za vreme vladavine Aduda el Daule iz dinastije Bujida, koji je grad često koristio kao svoju rezidenciju. U to vreme je staro ime grada, Gor, napušteno je u korist novog. U novopersijskom jeziku, u tadašnjem govoru, reč Gor (گور) dobila je značenje „grob“. Kralju Adudu el Davli je, kako priča kaže, bilo neukusno da boravi u „grobu“. Po njegovom uputstvu, ime grada je promenjeno u Peroz-abad, „Grad pobede“. Od tada je grad poznat po varijacijama tog imena, uključujući Firuzabad (فیروزاباد Firuzabad).[4] Međutim, postoji arapsko-sasanidski novčić iz 7. veka iz Ardašir Hvare tokom perioda Omejada u kome se kao kovnica novca spominje pjlvdž'b'd (pahlavi; Perozabad).[8][9]
Grad je na kraju napušten za vreme vladavine dinastije Kadžara, a obližnje naselje u njegovom susedstvu ostalo je naseljeno, i to je danas moderni Firuzabad koji se nalazi 3 km istočno od mesta Gor.[9] Danas su među atrakcijama Firuzabada sasanidski Galeh dohtar, palata Ardešir kao i hram vatre i obližnji Minar.
Više obrazovanje uredi
Grad ima pet univerziteta: Firuzabad Univerzitet visokog obrazovanja, Islamski univerzitet Azad, filijala Firuzabad; Univerzitet Pajame Nur Univerzitet, centar Firuzabad; ogranak Tehničkog i stručnog univerziteta; i ogranak Univerziteta primenjenih nauka i tehnologije.[10]
Vidi još uredi
- Haleh Dohtar u Firuzabadu
- Palata Ardešir u Firuzabadu
- Bišapur
- Gradovi drevnog Bliskog istoka
- Okrugli grad Bagdad, po uzoru na Firuzabad i druge okrugle gradove Parta i Sasanida
Reference uredi
- ^ https://www.amar.org.ir/english
- ^ Firuzabad (Fars) can be found at GEOnet Names Server, at this link, by opening the Advanced Search box, entering "-3063026" in the "Unique Feature Id" form, and clicking on "Search Database".
- ^ "Census of the Islamic Republic of Iran, 1385 (2006)". Islamic Republic of Iran. Archived from the original (Excel) on 2011-11-11.
- ^ a b v http://www.iranicaonline.org/articles/ardasir-korra
- ^ http://www.iranicaonline.org/articles/firuzabad
- ^ http://rch.ac.ir/article/Details?id=10224
- ^ „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 04. 04. 2016. g. Pristupljeno 18. 02. 2021.
- ^ http://numismatics.org/collection/1985.43.2
- ^ a b „Archived copy” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 2016-04-04. g. Pristupljeno 2016-03-23.
- ^ „Islamic Azad university of Firuzabad”. Arhivirano iz originala 15. 04. 2024. g. Pristupljeno 8. 4. 2020.
Izvori uredi
- Bosworth, C. E. (1986). „ARDAŠĪR-ḴORRA”. Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 4. str. 384—385.
- Daryaee, Touraj (2012). „MEHR-NARSEH”. Encyclopaedia Iranica.
- Huff, Dietrich (1999). „FĪRŪZĀBĀD”. Encyclopaedia Iranica, Vol. IX, Fasc. 6. str. 633—636.
- Miri, Negin (2009). „Historical Geography of Fars during the Sasanian Period” (PDF). Sasanika. University of Sydney. str. 1—65. Arhivirano iz originala (PDF) 2016-04-04. g. Pristupljeno 2016-03-23.
- Morony, M. (1986). „ʿARAB ii. Arab conquest of Iran”. Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 2. str. 203—210.
- Perikhanian, A. (1983). „Iranian Society and Law”. The Cambridge History of Iran: The Seleucid, Parthian, and Sasanian periods (2). Cambridge: Cambridge University Press. str. 627—681. ISBN 978-0-521-24693-4.
Spoljašnje veze uredi
- Ernst Herzfeld Papers, Series 5: Drawings and Maps, Records of Firuzabad Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. februar 2012) Collections Search Center, S.I.R.I.S., Smithsonian Institution, Washington, D.C.
- „Ardašir Khureh (Firuzabad)”. Livius.
- Fars Cultural Heritage Organization