Fontana Ribar (Borba)

Fontana Ribar (Borba) ili Zlosretni ribar smeštena na glavnoj rondeli parka Veliki Kalemegdan, rad je istaknutog vajara Simeona Roksandića. Skulptura je nastajala u Minhenu i Rimu, 1906. godine, tokom Roksandićevog jednogodišnjeg odsustva sa mesta nastavnika crtanja u Kragujevačkoj gimnaziji. Prvi put je predstavljena javnosti na LXXII Međunarodnoj umetničkoj izložbi u Rimu 1907. godine. Postavljena u prvoj i najvažnijoj izložbenoj sali, skulptura je pobrala pozitivne kritike u Italiji. Renomeu dela naročito su doprinele pohvale italijanskog kraljevskog para, prilikom njihove posete izložbi. Umetničku vrednost skulpture je prepoznala i srpska kulturna elita i ubrzo je ona postala deo srpskog kulturnog prostora. Gipsani model kompozicije, sačinjene od ljudske figure ribara i zmije, otkupio je Narodni muzej u Beogradu 1907. godine. Skulptura Ribar je kao ključni umetnički artefakt izložena u okviru Srpskog paviljona na Balkanskoj izložbi u Londonu 1907. godine.

Izgradnja i postavka skulpture uredi

Potpis vajara - Roksandić, Roma, 1906.

Figuralna kompozicija sa predstavom ribara u borbi sa zmijom je ubrzo postala amblem mlade srpske države i metafora njenog kulturnog napretka i progresivistički poimanog razvitka umetnosti. U međuvremenu je do srpske javnosti stigla pogrešna vest da je brod sa umetninama na putu za Englesku potonuo. Vest je izazvala reakciju, pa je na osnovu gipsanog modela Ribara izliven još jedan odlivak. Po povratku srpskih eksponata sa izložbe u Londonu, kada je postalo očigledno da originalni odlivak postoji, ispostavilo se da je drugi odlivak skulpture višak. Nju je, nakon treće izložbe Lade u Zagrebu 1908. godine, otkupila uprava grada Zagreba i kompozicija je postavljena na Griču (danas Jezuitski trg u Gornjem gradu Zagreba). ^[1]

Prvi odlivak Roksandić je ponudio na otkup Beogradskoj opštini, koja je ponudu prihvatila 1907. godine, sa namerom da skulpturu postavi na jedan od gradskih skverova. Uprkos prvobitnoj nameri Beogradske opštine, fontana nije postavljena na Terazijama nego na Kalemegdanu, između 1908. godine, a najkasnije do 1911. godine. Foto-ilustracija iz Nove iskre, iz 1911. godine potvrđuje da je skulptura postavljena u Kalemegdanski park, i da je već tada postala jedan od najprepoznatljivijih memorijskih gradskih simbola. Za lokaciju je izabran postojeći ovalni vodoskok sa rustičnim kamenim postamentom, u centralnoj rotondi parka Veliki Kalemegdan. ^[2] Odluka o lokaciji spomenika se može smatrati racionalnim odabirom s obzirom da se prostor Kalemegdana, od predaje ključeva grada 1867. godine do početka 20. veka razvija kao reprezentativni gradski park, čineći tako izvanredan prostorni mizanscen za postavljanje javne skulpture.

Izgled fontane Zlosretni ribar

Inicajalna ideja za parkovsko uređenje prostora potekla je od plana regulacije Emilijana Josimovića koji predviđa formiranje gradskog parka na prostoru današnjeg Kalemegdana, bivše tvrđavske glasije. Prvi do sada poznati planski dokument o uređenju parka sadržan je u planu pod nazivom kopirano iz plana Beograda iz 1870. godine, a značajno je napomenuti da je prvo arhitektonsko kompoziciono rešenje dao arhitekta Milan Kapetanović 1890. godine, čiji je originalni koncept zadržan sve do 1914. godine.^[3]Kao glavni kvalitet Kapetanovićevog rešenja izdvaja se trasiranje pravolinijske staze iz pravca Knez Mihailove ulice sa centralnom rotondom u okviru koje je postavljen Roksandićev Ribar, čineći tako vizuelnu transverzalu sa glavnom gradskom komunikacijom. Park u današnjem obliku je formiran prvenstveno krajem XIX i početkom 20. veka i nosi odlike reprezentativnog gradskog parka fine de sieclea, a parkovski koncept je izveden u maniru gradskih parkova evropskih metropola. Krajem XX veka, odnosno od 1894. godine, kada je postavljena bista Đure Daničića, započinje proces postavljanje javne skulpture u okviru parka.^[4] U ideološkom smislu vrednost odnosa javne skulpture i parkovskog uređenja ogleda se u koncipiranju prostora kao aleje velikana nacije, odnosno memorije na znamenite ličnosti i događaje iz nacionalne istorije, u okviru koga fontana Ribar predstavlja artefakt univerzalne umetničke vrednosti i reprezent nacionalne osobenosti, kako je u to vreme isticala domaća štampa, čineći je vrednom smeštanja u ovako kontekstualizovan ambijent parka Kalemegdan.

Stil uredi

U stilskom smislu skulptura je klasično delo evropskog vajarstva, nastalo kao plod umetničkog i kulturnog života Minhena, čiji je deo bio i Simeon Roksandić, diplomac tamošnje umetničke akademije. Nakon školovanja na Obrtnoj školi u Zagrebu i pohađanja nastave vajarstva na Peštanskoj akademiji, Roksandić je stupio na Akademiju (Akademie der bildenden Künste) u Minhenu 1892, u klasu profesora Sirijusa Eberlea. Studijski boravak u prestonici Bavarske trajno će uticati na karijeru umetnika. Pohađanje časova iz komponovanja i iskustvo stečeno na osnovu rada po živim modelima bez sumnje su učinili da mladi umetnik svoj rad uskladi sa normiranim akademskim pravilima. Istovremeno je Roksandićev rad na restauraciji i konzervaciji javnih skulptura u Minhenu formirao njegov razvojni put. ^[5]

Na kraju, zanimljivo je istaći Roksandićev osvrt na svog Ribara, iznesen u razgovoru sa Zvonimirom Kujundžićem, kasne 1940. godine, kojim autor sublimira svoje gledište na umetnost i život u celini. Rečima da je Ribara oblikovao iz potrebe da simbolima prikažem pobedu čoveka nad snagama prirode, vajar je definisao idejnu osnovu svoje najslavnije skulpture. Ideja o pobedi čoveka nad prirodom govori o veri da se uspon čovečanstva može potvrditi umetničkom formom.

Fontana Ribar se nalazi u okviru Beogradske tvrđave, kulturnog dobra od izuzetnog značaja (Odluka o utvrđivanju, „Sl. glasnik SRS“ br. 14/79).