Francusko-srpska bolnica u Sedesu
Francusko-srpska bolnica u Sedesu (danas Termi) nadomak Soluna u Grčkoj bila je jedna od privremenih ratnih ustanova vojnog saniteta na Solunskom frontu. U sastav bolnice, koja je formirana 9. maja 1916. godine, jednim delom ušla je i jedna poljska bolnice srpske Moravske divizije (koja je odmah prešla, i ubrzo je isključivo bila pod komandom Francuza).
| Francusko-srpska bolnica u Sedesu | |
 | |
| Osnovana | |
|---|---|
| Zemlja |  Kraljevina Grčka |
| Sedište | |
Prema arheološki nalazima iz današnjih Termi, grad, i sedištu opštine u prefekturi Soluna, u kome je osnovana bolnica u tadašnjoj Sedri, ukazuju i na ključne promene koje je doživeo Solun kao rezultat boravka više hiljada vojnika i predstavnika civilnih i sanitetskih misija. Dolazak saveznika i formiranje brojnih vojnih logora za potrebe Engleza, Francuza i Srba u močvarnim predelima oko Soluna bio je uzrok neminovnih promena u svakodnevnom životu, navikama, običajima, zabavi i uopšte u izgledu ovog multietničkog grada, tih završnih godina Prvog svetskog rata.
Preduslovi koji su prethodili osnivanju bolnice
uredi
Osnivanju francusko-srpska bolnica u Solunu, prethodio je sastank Britanskog ratnog saveta 21. januara 1916. na kome je učestvovao i predsednik francuske vlade Aristid Brijan, na kome je odlučeno je da se održe i ojačaju savezničke trupe na Soluskom frontu i da se Solun pretvori u ofanzivnu bazu. Tada je rešeno i pitanje gde će biti upućena srpska vojska posle oporavka i reorganizacije na Krfu.
Već sredinom aprila 1916, prve srpske trupe su iskrcane su na poluostvu Halkidiki nedaleko od Soluna kako bi se, u blizini manastira Hilandara koji je za srpske vojnike imao veliku simboličku vrednost, uvežbavale pred izlazak na prve linije fronta.[1]
U julu 1916, prve srpski tupe zauzele su svoje pozicije na Solunskom frontu između Kožufa i Lerin, pored francuskih trupa. Iako još nepotpuno naoružane i bez sopstvenih pozadinskih sanitetskih ustanova, za jedinice srpske vojske započeo je nov period.[2]
Stvaranje pozadinskih sanitetskih ustanova tokom 1916. godine
uredi
U skladu sa pariskim odlukama, saveznici će do kraja 1916. godine organizovati u pozadini solunskog fronta 33 bolničke jedinice za lečenje srpskih vojnika:
- 15 francuskih bolnica (13 u Solunu i 2 u Zejtinliku)
- 1 francusko istureno bolničko odeljenje u Ostrovu
- 2 francuske pomoćne bolnice za Srbe u Sedesu
- 6 francuskih ambulatorija (Mikra, Verija, Vertekop, Samli, Topčin, Gumendža)
- 5 engleskih bolnica (Mikra, Samli, Sorović i dve u Vertekopu)
- 1 bolnica Škotskih žena u Solunu (kasnije 3. poljska hirurška bolnica)
- 2 ruske bolnice u Solunu (Nariškin i Sveti Đorđe)
- 1 ruska bolnica u Soroviću (Srpsko ruska bolnica)
Osnivanje i rad bolnice
urediBolnica je osnovana u Sedri, danas Termi gradu i sedištu opštine u prefekturi Soluna, koji sa nalazi 15 kilometara jugoistočno od Soluna, na nadmorskoj visini od 65 metara. Pre osnivanja ove bolnice, u sklopu reorganizacije, srpskom vojnom sanitetu već je bila oduzeta jedna od najpostojanijih, najopremljenijih njenih formacija, bolnica u Sedesu. Pretekla je i povlačenje, prošla i kroz pakao ostrva Vida, uspevši da zadrži, pa i obnovi znatan deo svoje opreme, u koju je spadala i bakteriološka laboratorija. Ipak je, kao pozadinska ustanova, saobrazno Pariskom sporazumu, stavljena pod francusku upravu.
Bolnicu je osnovo vojni sanitet francuske vojske 16. maj 1916.godine, koji je u sklopu reorganizacije srpskom vojnom sanitetu oduzeo i preuzeo u svoj sastav jednu od najpostojanijih, najopremljenijih njenih formacijajednu sa sedišetem u Sedesu. Ova srpska sanitetska jedinica iako je pretekla povlačenje, prošla i kroz pakao ostrva Vida, uspela je da zadrži, pa i obnovi znatan deo svoje opreme, u koju je spadala i bakteriološka laboratorija. Saobrazno Pariskom sporazumu, kao pozadinska ustanova, ona je morala da bude stavljena pod francusku upravu.
Tada su u rad francusko-srpske bolnice od srpskog medicinskog osoblja uključeni:
- Lekari — kapetani I klase dr Svetislav Stefanović i dr Vojislav Milovanović, lekar dobrovoljac dr Nikola Blagojević,
- Medicinari — Mihailo Karpinski, Radosav Miletić, Radmilo Jovanović, Milan Đorić i Aleksandar Đorđević
- Apotekari — Naum Konstantinović, Kosta
- Ostali — osam podoficira i 89 kaplara i redova.
Ubrzo posle osnivanja, osoblju bolnice u Sedesi, nametnuti su ozbiljni protivepidemijski problemi, među kojima je dominirala malarija. Naime došavši oporavljena sa Krfa, gde je bila zdrava klima, srpska vojska se u okolini Soluna, delti Vardara i u Moglenskoj kotlini našla u epidemiološki izuzetno nezdravoj sredini, gde je bila izložena ubitačnoj epidemiji sva tri tipa malarije, koja je za kratko vreme napravila pravu katastrofu, naročito u Šumadijskoj i Timočkoj diviziji, a jedva u nešto manjoj meri i u svim ostalim vojnim jedinicama. Na malariju su se nadovezale i druge epidemijske, posebno infektivne crevne bolesti, iako je vojska bila na Krfu uredno revakcinisana.
Malarija, koja je zahvatila deo trupe srpske vojske 1916. godine, kao epidemija trajala je za sve vreme boravka jedinica na Solunskom frontu bez obzira na mere koje je srpski vojni sanitet sprovodio. One ni u profilaksi ni u terapiji nisu prekinule epidemiju, ali su umanjile težinu ove bolesti i smrtnost od nje. Tako je npr. od 261 smrtna slučaja u 1916, taj broj smanjen na 45 u 1918. Zato je 1916. godina najznačajnija godina u pogledu organizovanja borbe protiv malarije.[3]
Ova ubitačna epidemija na solunskom frontu imala je veliki značaj za osnivanje prve mirobiološke laboratorije u vojnom sanitetu srpske vojske, pa se i začeci vojne mikrobiologije vezuju za bolnicu u Sedesu u kojoj je 1916. godine radio znameniti Ludvig Hiršfeld koji je osnovao ovu prvu bakteriološku laboratoriju u srpskoj vojsci.[4]
Izvori
uredi- ^ Ežen Gaskojn, Srpske pobede u 1916. (na francuskom), izd. Bosar, Pariz, 1919
- ^ Mihailo Petrović, Dnevnik 2, Rukopisno odeljenje SANU, Beograd, 14718-1
- ^ Izveštaj načelnika saniteta II armije o sanitetskoj službi od 1. jula do 31. decembra 1916. (Vojni arhiv Srbije – Istorijski institut JNA arhiva bivše srpske vojske br. 3, fasc. 6, list 1-11, kutija 110).
- ^ Milan Đ. Nedić, Srpska vojska i solunska ofanziva, Napredak, Beograd, 1932
Literatura
uredi- Grupa autora, Srbija 1916, Zbornik radova Istorijskog instituta, Beograd, 1987, 5
- Vladimir Stojančević, Srbija 1914—1918, S. K. Z, Beograd, 1995