Част (roman)

Čast (engl. Honour), nagrađivane turske književnice Elif Šafak, je njen deveti roman po redu, a četvrti koji je napisan na engleskom jeziku. Roman se bavi sudbinskim prikazima turske, odnosno kurdske manjinske zajednice u vremenima nestabilnosti i porasta rasizma u Velikoj Britaniji sedamdesetih godina 20. veka, sa posebnim akcentom na ubistvo iz časti - ubistva od strane člana porodice ili članova iz iste društvene zajednice zbog uverenja da je žrtva nanela sramotu porodici ili zajednici. Za ovaj roman, Elif Šafak je nominovana za Men Azija književnu nagradu, 2012. godine - nagradu koja se dodeljuje jednom godišnje za najbolji roman azijskog autora na engleskom jeziku ili preveden na engleski jezik i objavljen u prethodnoj godini, kao i 2013. godine za Žensku nagradu za fikciju. Tursko izdanje ovog dela nosi ime po glavnom liku - Iskanderu.

Čast
Autor	Elif Šafak
Zemlja	Ujedinjeno Kraljevstvo
Jezik	Engleski
Žanr / vrsta dela	Drama
Izdavanje
Izdavanje	2018: Laguna
Klasifikacija
ISBN ?	978-86-521-3017-7

Tok romana

Roman počinje u sadašnjosti, predstavljanjem genealoškog stabla porodice, radi lakšeg snalaženja u međusobnim rodbinskim vezama unutar široke kurdske porodice. Slično kao i u drugim romanima Elif Šafak, sam roman je podeljen po celinama sličnim stranama u dnevniku, što upućuje na veoma široku vremensku i geografsku raznolikost kroz koju se protiče naracija dela. Na početku dela upoznajemo glavnog antijunaka Iskandera koji izlazi iz zatvora 1992. godine, nakon 14 godina provedenih u istom, zbog ubistva, a jedino će ga sačekati sestra, koja živi sa mužem i decom u Londonu, gde se glavni deo romana i odvija.

Naredno poglavlje nas vraća u Tursku, 1946. godine, na samo rođenje Iskanderove majke, Pembe i njene sestre Džemile. Tu se susrećemo sa simbolikom rođenja i rađanja blizanaca i specifičnosti kurdske seoske, skoro magijske kulture u okolnostima izolovanosti i patrijarhalno-religijskom životu zajednice. Uz motiv rađanja, uvek se pridaje i čin nadevanja imena rođenoj deci, čin koji je vrlo značajan u svim delima Elif Šafak. Dalja poglavlja knjige nam daju naraciju likova i njihovih sudbina, sve dok se ne uklope u konačnu sliku. Čitav roman je napisan u trećem licu, sem delova gde je glavni narativ priče Iskander, kada je on u prvom licu.

Sudbina porodice Toprak se od početka se vidi nesklad između roditelja - Adema i Pembe, kao i unutrašnji sukobi njihove dece, i koji su imali i posve različite reakcije na događaje koje će slediti.

Konceptom kruga, Šafakova nas vraća na sam početak priče, odnosno na sam zločin koji se desio. Raznim uplitima, autorka je sprela priču o okolnostima koje su dovele do tog čina, ali ne direktno, već uvodeći nelinearnu naraciju i tehniku flešbekova.

U pretposlednjem poglavlju romana unosi se prvi put i narativno prvo lice Esme kao naratora u kojem se i zaključuje cela priča o tajni porodice o kojoj niko nije smeo da priča do poslednjeg momenta.

Likovi

Elif Šafak, turska književnica, koja piše na turskom i engleskom jeziku. Živi u Velikoj Britaniji.

Roman donosi paradu likova, što glavnih, što sporednih, koji donose ukupnoj atmosferi i naraciji ovog romana.

Iskender - Antijunak romana, najstarije dete Adema i Pembre, kroz koji se može posmatrati opšti sukob narativnog i multietničkog društva jedne zajednice u potpuno drugačijem normativu kao što je Velika Britanija sedamdesetih godina 20. veka. Iskenderova priča je dosledno kroz celo delo iskazana u prvom licu, od momenta njegovog sunećenja do samog izlaska iz zatvora. Kroz, naočito, nepovezane radnje, mogu se uvideti sve faze njegovog razvoja ličnosti i svi uticaji patrijarhalnog shvatanja uske zajednice kao što je kurdska, a kroz direktno suprostavljanje dveju kultura u kojem se našao. Zbog jačanja rasističkog odnosa prema njegovoj zajednici, u njemu nadvladava pripadnost izuzetno patrijarhalnom sistemu, kojeg će protumačiti kroz pogrešne korake i izvršiti nehotice ubistvo sopstvene tetke. U zatvoru, tokom .četrnaest godina robije, dolazi do njegovog glavnog razvoja ličnosti, u kojem će konačno privesti kraju svoj narativ krivice i priznanja istog, ali će taj sistem biti narušen saznanjima da nije ubio svoju majku,nego upravo tetku, i da je bio, za dobro čitave zajednice, zavaran do samog puštanja sa slobode.

Esma- srednje dete Adema i Pembre, koja će ostati večno između dve vatre svojih polarizovanih roditelja i sudbina, kao i kultura u kojima odrasta. Ostaće i dosledna svojim obećanjima i zakletvama do samog kraja, i neće odbacivati nikoga iz svoje porodice, osećajući vekovnu potrebu svog porekla da tajne porodice i njihove sudbine moraju ostati u okvirima četiri zida iste.

Junus - najmlađe od tri deteta Adema i Pembre je jedino njihovo dete koje je u potpunosti odraslo u skladu sa britanskom kulturom vremena u kojoj je i živeo od rođenja i ima potpuno drugačije poglede na svet za razliku od svojeg starijeg brata. Od malih nogu okrenut ka muzici i panku, i andregraund svetu komune pristalica radikalnih ideja, gde i upoznaje svoju prvu ljubav - Tobiko. Prikazan je kao sanjalica, filozof i pacifista. Ipak, u momentu je i glavni protagonista, i njegova odluka da poseti svog starijeg brata u zatvoru i saopšti mu istinu o tome koga je Iskender zaista ubio, smatra se prekretnicom čitavog romana.

Pembre - Majka Iskandera, Esme i Junusa, supruga Adema je kurdskog porekla, koja je rođena u sedmoj trudnoći, zajedno sa svojom sestrom Džemilom, kao sedmo žensko dete u porodici, na veliku žalost njene majke, čija će je sena pratiti ceo život. Zbog odrastanja u okruženju koju je nije sa radošću prihvatio, zbog toga što je žensko i što je njen otac hteo da se ona školuje, u sebe je unela mnoštvo sujevernih osobina, kojih se nije mogla rešiti ni prilikom prelaska u Veliku Britaniju. Njeno polako oslobađanje od majčine sudbine i generalno oslobađanje od nametnute joj sudbine i nesrećnog braka, kao i patrijarhalnosti okruženja, dovodi je do toga da stupi u vezu sa Grkom Eliasom, koji je sebe smatrao kosmopolitom, i koji je imao mnoštvo strpljenja za Pembre koja je tek tada počela sa svojim životom i pronašla se u situaciji da prvi put istinski nekog voli. Ipak, nakon ubistva svoje sestre, rešila je da zameni njeno mesto u kurdskoj zajednici iz kojeg su potekle i time upotpuni svoju sudbinu žene.

Džemila - Sestra bliznakinja Pembre, koliko god njoj fizički ista, od malih nogu je bila karakterno različita. Ostala je u zajednici kao neudata devica babica, pomagajući zajednici prilikom donošenja na svet novorođenčadi, kao sveta ličnost, skoro nedodirljiva i magična. Sudbinski je to sebi i sama odredila, zbog jedne nesrećne zaljubljenosti navodnog gubitka časti od strane rođaka, a time je htela i da sačuva to malo časti porodice kojoj pripada. Ipak, do samog kraja je ostala u vezi sa svojom sestrom i osećala svaku njenu emociju i to ju je na kraju i dovelo do Londona gde će i umreti od strane svog sestrića i zvanično na sebe prineti čitavu ultimativnu žrtvu svoje porodice.

Adem - Pembeov muž, glava porodice, koja ih je, trbuhom za kruhom i doveo u Veliku Britaniju. Iako zaljubljen u Džemilu, nije mogao da se oženi sa njom zbog njenog navodnog gubitka časti, pa se oženio njenom sestrom bliznakinjom. Uprkos tome što su imali zajedničku decu, između njih dvoje nikada nije postojala prava ljubav, i često se naglašavala ta njihova konstantna nesuglasica. Odaje se kocki i alkoholu i na kraju napušta svoju porodicu kako bi bio sa prostitutkom Roksanom iz bara u koji je često posećivao. Uprkos znanju šta je ispravno za njega, kada ga je Roksana napustila da bi otišla u Abu Dabi sa drugim čovekom, i on je otišao za njom, u potpunosti napuštajući i ideju da ponovo bude glava porodice i tu ulogu prepuštajući svom najstarijem sinu, što će dovesti i do tragičnog momenta. U Abu Dabiju dostiže svoj najveći ponor i pad, shvatajući da je doživeo sudbinu svoje majke i izvršava samoubistvo.

Motivi u romanu Čast

Kroz roman Čast se prepliću sem kulturoloških motiva kurdske zajednice u njenoj postojbini, njihovih običaja i simbolike, preplićemo i moderne teme feminizma, anarhističkog pokreta, ali i radikalne desnice u Velikoj Britaniji sedamdesetih godina dvadesetog veka. Oslobađanje žene iz strogog islamskog patrijarhata, odvajanje od porodice, rušenje tabua, sve su teme obuhvaćene kroz sudbine i odnose datih likova, ali i njihovo nesnalaženje u datim okolnostima, pa i često odbijanje promena sopstvenog "Ja" ili vrednosti kojima su naučene. Pored neprihvatanja promena, imamo i mogućnost da uvidimo i tu suprotnost potpune promene ličnosti u zadatim okolnostima, radi pokušaja da se ostvari neko bolje sutra. Ipak, glavni motiv jeste sudbina, kroz koju svi likovi su rezultat sudbina svojih predaka i da jednostavno se ne može ostvariti buduće bez ugledanja i prihvatanja prošlog.