Корисник:Intermedichbo/лични песек 6

Glosofaringealna neuralgija podrazumijeva ponavljajuće napadaje jake boli u stražnjem dijelu grla, području u blizini tonzila, stražnjem dijelu jezika, dijelu uha i / ili području ispod stražnje strane čeljusti. Bol se javlja zbog disfunkcije 9. moždanog živca (glosofaringealni živac). Glosofaringealni živac pomaže u pomicanju mišića grla i prenosi informacije iz grla, krajnika i jezika u mozak.

Uzrok često ostaje nepoznat, ali ponekad je uzrok abnormalno pozicionirana arterija koja pritišće (komprimira) glosofaringealni živac.

Osobe imaju kratke napade jake boli, koji pogađaju jednu stranu jezika ili grla, a ponekad i uho.

Liječnici dijagnosticiraju poremećaj na temelju karakteristika boli te podatka eliminira li bol lokalna anestezija primijenjena na stražnji dio grla.

Određeni antiepileptici ili antidepresivi, baklofen ili lokalni anestetici mogu ublažiti bol, ali ponekad je potrebna operacija.

(Vidi također Pregled moždanih živaca.)

Glosofaringealna neuralgija, rijedak poremećaj, obično počinje nakon 40. godine i češće se javlja kod muškaraca.

Uzroci Često je uzrok glosofaringealne neuralgije nepoznat.

No, ponekad se glosofaringealna neuralgija javlja kad:

Abnormalno pozicionirana arterija komprimira glosofaringealni živac blizu mjesta gdje živac izlazi iz moždanog debla.

Duga, šiljasta kost u bazi lubanje (stiloidni proces) je abnormalno dugačka i komprimira živac.

Rijetko je uzrok tumor mozga ili vrata, apsces, ili izbočenje (aneurizma) arterije u vratu (karotidna arterija), ili multipla skleroza.

Simptomi U glosofaringealnoj neuralgiji, napadaji su kratki i javljaju se povremeno, ali uzrokuju nepodnošljivu bol. Mogu biti izazvani određenom radnjom, kao što je žvakanje, gutanje, razgovor, zijevanje, kašljanje ili kihanje. Bol obično počinje na stražnjem dijelu jezika, na stražnjem dijelu grla ili u području oko tonzila. Ponekad se bol širi na uho ili na područje stražnje strane čeljusti. Bol može trajati nekoliko sekundi do nekoliko minuta i obično utječe samo na jednu stranu grla i jezika.

Dijagnoza Simptomi

Test kod kojeg se koristi aplikator s pamučnim vrhom i anestetikom

Magnetska rezonancija

Ponekad kompjutorizirana tomografija

Glosofaringealna neuralgija se razlikuje od trigeminalne neuralgije (koja uzrokuje sličnu bol) na temelju lokalizacije boli ili rezultata specifičnog testa. Prilikom testa, liječnik dodiruje stražnji dio grla aplikatorom s pamučnim vrhom. Ako se pojavi bol, liječnik primjenjuje lokalni anestetik na stražnjem dijelu grla. Ako anestetik uklanja bol, vjerojatni je uzrok glosofaringealna neuralgija.

Magnetska rezonancija (MR) se provodi radi detekcije postojanja tumora. Kompjutorizirana tomografija (CT) može se učiniti kako bi se utvrdilo je li stiloidni proces abnormalno dugačak.

Liječenje Antiepileptici

Lokalni anestetik

Ponekad kirurško liječenje

Isti lijekovi koji se koriste za liječenje trigeminalne neuralgije —antiepileptici (karbamazepin, okskarbazepin, gabapentin ili fenitoin), baklofen i triciklički antidepresivi mogu pomoći.

Ako su ovi lijekovi nedjelotvorni, primjena lokalnog anestetika (kao što je lidokain) na stražnji dio grla može pružiti privremeno olakšanje (kao i potvrditi dijagnozu).

Međutim, za trajno olakšanje može biti potrebno kirurško liječenje. Glosofaringealni živac se odvaja od arterije koja ga komprimira stavljanjem male spužve između njih.

Smanjenje pritiska na živac Kada bol nastaje uslijed abnormalno pozicionirane arterije koja pritišće na moždani živac, bol se može ublažiti kirurškim zahvatom koji se naziva vaskularna dekompresija.

Postupak kod osoba s glosofaringealnom neuralgijom sličan je postupku za trigeminalni živac (prikazano dolje).

Ako je trigeminalni živac pritisnut, obrije se stražnji dio glave i napravi se rez. Kirurg izreže malu rupu u lubanji i odigne strukture kako bi razotkrio živac. Tada kirurg razdvaja arteriju od živca i postavlja malu spužvu između njih. Za postupak je potrebna opća anestezija, ali je rizik od nuspojava u postupku mali. Obično, vaskularna dekompresija ublažava bol.

Kontraindikacije

Postoje apsolutne i relativne kontraindikacije za neuraksijalnu anesteziju (spinalna i epiduralna).

Apsolutne kontraindikacije su izostanak pristanka pacijenta, povišen intrakranijalni tlak (ICP) – prvenstveno zbog intrakranijalne mase te infekcija na mjestu zahvata (rizik od meningitisa).

Relativne kontraindikacije su postojeće neurološke bolesti (npr. multipla skleroza), teška dehidracija (hipovolemija) zbog rizika od hipotenzije, trombocitopenija ili koagulopatija (osobito kod epiduralne anestezije, zbog opasnosti od epiduralnog hematoma). Ostale relativne kontraindikacije su teška mitralna i aortalna stenoza te hipertrofična opstruktivna kardiomiopatija.

Komplikacije

Potrebno je odgovarajuće procijeniti pacijenata kako bi se izbjegle uobičajene komplikacije povezane s neuraksijalnom anestezijom. Iako su mnoge komplikacije vrlo rijetke, treba imati na umu da se mogu dogoditi.

Neke uobičajenije komplikacije su:

• bol u leđima (češća kod epiduralne anestezije),
• postduralna punkcijska glavobolja (čak 25% prema nekim studijama),
• mučnina,
• povraćanje,
• hipotenzija,
• gubitak sluha niske frekvencije,
• neurološka ozljeda,
• hematom kralježnice,
• prolazni neurološki sindrom (osobito s lidokainom),
• totalna spinalna anestezija (komplikacija od koje se najviše strahuje, ali je rijetka).

Klinički značaj

Neuraksijalna anestezija nudi mnoge prednosti koje nisu dostupne kod opće anestezije. Naime, ova vrsta anestezije omogućila je izvođenje mnogih velikih zahvata na budnom pacijentu. Na primjer, carski rez se može bolje i sigurnije izvesti uz neuraksijalnu anesteziju nego s općom anestezijom, a osim toga, omogućena je trenutačna uspostava veze između majke i njezinog novorođenčeta.

Neuraksijalna anestezija pokazala se i kao koristan dodatak općoj anesteziji. Korištenje torakalne epiduralne anestezije kao modaliteta postoperativne boli kod pacijenata nakon torakotomije, pomoglo je u poboljšanju respiratornog statusa pacijenata. Ostali korisni učinci su bolja kontrola boli od intravenskih narkotika, manja potreba za sistemskom upotrebom opioida, raniji oporavak crijevne funkcije i lakše sudjelovanje u fizikalnoj terapiji.

Нови ред

Аутоимуне болести	Захваћен примарни орган/део тела	Аутоантитело	Прихваћено као аутоимуна болест	Стопа преваленције (САД)	Cit.
Акутни дисеминовани енцефаломијелтис	Централни нервни систем	Непознат	Потврђено	0,8 на 100.000
Acute motor axonal neuropathy	Периферни нервни систем	Анти-GM1	Потврђено	Део преваленције Гилан-Бареовог синдрома
Anti-NMDA receptor encephalitis	Мозак	Анти-NMDA рецептор	Потврђено	1,5 на милион
Аутоимуни енцефалитис	Мозак	Различити, у зависности од подтипа (нпр антитела на НМДА рецептор, ЛГИ1 антитела)	Потврђено	Ретко
Балова концентрична склероза	Централни нервни систем	Непознат	Probable	Ретко
Bickerstaff's encephalitis	Мозак	Анти-GQ1b	Потврђено	Ретко
Chronic inflammatory demyelinating polyneuropathy	Периферни нерви	Разне, укључујући анти-MAG	Потврђено	1-2 на 100.000
Guillain-Barré syndrome	Периферни нерви	Разне, укључујући анти-GM1, анти-GD1a	Потврђено	1-2 на 100.000
Hashimoto's encephalopathy	Мозак	AАнти-тироидни (TPO, Tg)	Вероватно	Ретко
Идиопатска инфламанторна демјелинизирајућа болест	Централни нервни систем	Варира	Вероватно	Зависи од специфичне болести
Lambert–Eaton myasthenic syndrome	Неуромускуларни спој (утиче и на ЦНС и ПНС)	Анти-VGCC	Потврђено	0,5-2 на милион
Multiple sclerosis	Централни нервни систем	Непознато, али олигоклонске траке често су присутне у ЦСФ	Потврђено	90 на 100,000
Миастенија гравис	Неуромускуларни спој (утиче на ЦНС и ПНС)	Анти-AChR, анти-MuSK	Потврђено	20 на 100.000
Оптички неуромијелитис (Девичева болест)	Оптички нерви и кичмена мождина	AQP4-IgG (NMO-IgG)	Потврђено	0,5 - 4 на 100,000
Restless legs syndrome	Централни нервни систем (укључујући и допаминергичке путеве)	Непознато	Неизвесно	5-15% (чешће код старијих особа)
Stiff-person syndrome	Централни нервни систем	Анти-GAD, анти-амфифизин	Потврђено	Ретко
Sydenham's chorea	Мозак	Анти-базалне ганглије	Потврђено	Ретко (повезано са стрептококном инфекцијом групе А)
Трансверзални мијелитис	Кичмена мождина	Различити, укључујући анти-AQP4	Вероватно	1-8 на милион

Funkcija[uredi | uredi izvor]

U ćelijskom disanju, protonske pumpe koristi energiju za transport protona iz matrica mitohondrija ka unutarmembranskom prostoru. To je aktivna pumpa, koja stvara koncentracijski gradijent protona preko unutrašnje membrane mitohondrija, jer ima više protona izvan matriksa nego unutra. Razlika u pH i električnom naboju (zanemarujući razlike buferskog kapaciteta) stvara razlike u elektrohemijskom potencijalu koje djeluju slično kao jedinice baterija ili skladišna jedinica energije za ćeliju.

Ovaj proces može se vidjeti kao analog vožnji biciklom uzbrdo ili punjenje baterija za kasniju upotrebu, jer proizvodi energetski potencijal. Protonske pumpe ne stvaraju energiju, ali prave gradijent koji čuva energiju za kasniju upotrebu.

Raznolikost[uredi | uredi izvor]

Eukarioti[uredi | uredi izvor]

U mitohondrijama, redukcijski ekvivalenti omogućavaju prijenos elektrona ili snagu fotosinteze ove translokacije protona. Naprimjer, premještanje protoni citohrom c oksidaze se snabdijevaju reducirajućim ekvivalentima koji reduciraju citohrom c. U plazma membrani, proton ATPaze i u ATPazi,  

F_oF₁ ATP sintaza mitochondrija, nasuprot tome, protone obično kanalizira iz više ka nižoj koncentraciji duž membrane, dok dolazeča energija za ovaj tok učestvuje u sinttizi ATP. Protoni se premještaju preko unutrašnje mitohondrijske membrane preko protonske struje. Ova serija konformacijskih promjena, kanališe se kroz podjedinice A i D F0 podjedinice, vodeći niz konformacijskih promjena u peteljku povezivanja F0 u F1 podjedinice. Ovaj proces efikasno sparuje translokaciju protona do mehaničkog kretanja između labavog, uskog, i otvorenog stanja F1, potrebnog za fosforilaciju ADP.

Ljudi[uredi | uredi izvor]

Osim protonske pumpe u mitohondrijama, ljudi (i vjerojatno drugih sisari) imaju želudačnu vodik kalij ATPazu ili H⁺/K⁺ ATPazu koja funkcionira kao protonska pumpa u želucu, koja je prvenstveno odgovoran za zakiseljavanje sadržaja želuca (vidi želučane kiseline).

Biljake, gljive i protisti[uredi | uredi izvor]

Osim protonske pumpe u mitohondrijama, biljke imaju protonsku ATPazu koja stvara elektrohemijske gradijent u plazma membrani biljke, gljive, protist i mnogih prokariota. Tako, protonski gradijenti se koriste za pogon procesa sekundarnog aktivnog transporta. Kao takav, on je neophodan za apsorpciju većine metabolita, kao i za reakcije biljaka na okoliš (npr kretanje lišća).

Prokarioti[uredi | uredi izvor]

U bakterija i drugih ATP-proizvodećih organela, osim mitohondrija, redukcijski ekvivalenti prenosi elektrone pod uslovom ili snafom fotosinteze u translokaciji protona.

CF₁ ATP ligaze hloroplasta odgovaraju F +_oF₁ ATP sintazi u biljkama.

Bakteriorodopsin fotosintetski pigment koriste archaea, od kojih je najuočljivija jedna halobacterija.

Struktura[uredi | uredi izvor]

Henleova petlja ima četiri dijela:

• Tanki silazni ogranak Henleove petlje

Tanki silazni nastavak ima malu propusnost za ione i ureu, dok je vrlo propusan za vodu. Petlja ima oštar zavoj bubrežne srži koji prelazi iz silaznog u uzlazni tanki .nastavak

• Tanki uzlazni ogranak Henleove petlje

Tanki uzlazni nastavak nepropusan je za vodu, ali je propusan za ione.

• Uzlazni ogranak Henleove petlje

Ioni natrija (Na⁺), kalija (K⁺) i hlorida (Cl^–) reapsorbiraju se iz urina sekundarnim aktivnim transportom Na-K-Cl kotransportera (NKCC2). Električni i gradijent koncentracije pokreću više reapsorpcije Na⁺, kao i drugih kationa, kao što su magnezij (Mg²⁺) i kalcij (Ca²⁺).

• Korteksni debeli uzlazni ogranakak.

Korin debeli uzlazni ogranakak odvodi urin u distalnu izuvijanu cijev (tubulu).

Tip tkiva petlje je jednostavan; to je pločasti epitel. Termini "debela" i "tanka" ne odnosi se na veličinu lumena, već na veličinu epitelnih ćelija. Ova petlja se ponekad označava i kao nefronska petlja.

Prokrvljavanje[uredi | uredi izvor]

Henleova petlja se napaja krvlju u nizu ravnih kapilara koje se spuštaju iz korinih eferentnih arteriola. Ove kapilare (koje se nazivaju vasa recta. Protivstrujni multiplikator je mehanizam koji sprečava ispiranje rastvorenih supstanci iz medule, čime održava njenu koncentraciju. Kako se voda osmotski tjera iz silaznog dodatka u intersticij, ona lahko ulazi u kapilare. Nizak protok krvi kroz vasa recta omogućava vrijeme za osmotsku ravnotežu i može se promijeniti izmjenom otpora eferentnih arteriola krvnih sudova.

Krv u vasa recta eakođer još uvijek ima i velike proteine i ione koji nisu filtrirani kroz glomerul. Ovim se osigurava onkotski pritisak za ulazak iona u vasa recra iz intersticija.

Glavna funkcija Henleove petlje je uspostavljanje gradijenta koncentracije.

Fiziologija[uredi | uredi izvor]

Silazna Henleova petlja prima izotoničnu (300 mOsm / L) tečnost iz proksimalne izuvijane tubule (PCT). Tečnost je izotonična, jer kako se ioni ponovo apsorbuju u sistemu vremenskog gradijentnog, tako se i voda reapsorbira, održavajući osmolarnost tečnosti u PCT. Tvari koje se resorbuju u PCT uključuju ureu, vodu, kalij, natrij, hloride, glukozu, aminokiseline, laktata, fosfate i bikarbonate. Budući da se i voda ponovo upija, zapremina tečnosti u Henleovoj petlji je manja nego u PCT, sa približno jednom trećinom prvobitne zapremine.

U bubrežnom intersticiju, povećava se osmolarnost izvana dok se Henleova petlja spušta sa 600 mOsm/L u vanjskom sržnom dijelu bubrega na 1200 mOsm / L u unutrašem dijelu medule. Silazni dio Henleove petlje izuzetno je propusan za vodu, a manje propusan za ione, pa se voda ovdje lahko resorbira, a rastvorene materije nisu lahko resorbiraju. Tečnost od 300 mOsm / L iz petlje gubi vodu do postizanja veće koncentracije izvan petlje i povećava toničnost dok ne dostigne svoj maksimum na dnu petlje. Ovo područje ima najveću koncentraciju tečnosti u nefronu, ali sabirni kanal može doseći istu toniju s maksimalnim ADH efektom.

Uzlazni dio Henleove petlje prima još nižu zapreminu tečnosti i ima različite karakteristike u odnosu na silazni nastavak. U uzlaznom dijelu petlja postaje nepropusna za vodu i njene ćelije aktivno reapsorbiraju otopljene materije iz lumenske tečnosti; stoga se voda ne resorbira i ioni se lahko reapsorbiraju. Kako ioni napuštaju lumen preko Na-K-2Cl-simportera i Na-H-antiportera, koncentracija postaje sve više i više hipotonična dok ne dostigne iznos od približno 100-150 mOsm / L. Uzlazni nastavak se naziva i razrjeđivačkim segmentom nefrona zbog njegove sposobnosti da razrijedi tekućinu u petlji od 1200 mOsm / L do 100 mOsm / L.

Protok tečnosti kroz cijelu Henleovu petlju smatra se sporim. Kako se protok povećava, smanjuje se sposobnost petlje da održi svoj osmolarni gradijent. Vasa recta (kapilarne petlje) takođe imaju spor protok. Povećani protok vasa recta ispira metabolite i uzrokuje da i medula gubi osmomolarnost. Povećanje protoka poremetit će sposobnost bubrega da stvara koncentrirani urin.

Ukupno gledajući, u normalnom bubregu, Henleova petlja reapsorbira oko 25% filtriranih iona i 20% filtrirane vode. Ti ioni uglavnom su Na⁺, Cl^–, K⁺, Ca²⁺ i HCO₃⁻. Snaga napajanja je Na / K ATPaza na bazolateralnoj membrani, koja održava koncentraciju iona unutar ćelija. Na lumenskoj membrani, natrij ulazi pasivno u ćelije, koristeći Na-K-2Cl-simporter. Tada će Na / K ATPaza ispumpati 3 Na u peritubulsku tečnost i 2 K u ćeliju na strani koja nije lumen. Ovo daje lumenskoj tečnosti u petlji pozitivan naboj u poređenju i stvara gradijent koncentracije Na, od kojih oba potiskuju više Na u ćeliju putem Na-H antiportera. Vodikov antiporterski ion dolazi od enzima karboanhidraza, koji uzima vodu i ugljik-dioksid i stvara bikarbonat i vodonikov ion. Ion vodika se zamjenjuje za Na u cijevnoj tekućini Henleove petlje.

Veza

• Hromosomske anomalije:
  • Klinefelterov sindrom (kariotip 47, XXY)
  • Turnerov sindrom (kariotip Each 45, XO)
  • Mješovita gonadna dysgeneza (kariotip 45,XO/46,XY )
  • Tetragametski himerizam (kariotip 46,XX/46,XY)
• Androgena biosintetska disfunkcija u osoba 46,XY:
  • Mutacije receptora luteinizirajućeg hormona (LH)
  • Smith–Lemli–Opitzov sindrom (združen sa intelektualnim poteškoćama)
  • Lipoidna kongenitalna nadbubrežna hiperplazija
  • Nedostatak 3β-hidroksisteroid-dehidrogenaze 2
  • Nedostatak 17α-hidroksilaze
  • Nedostatak 17,20 liaze
  • Nedostatak 17β-hidroksisteroid dehidrogenaze
  • Nedostatak 5α-reduktaze
• Višak androgena kod osoba 46, XX:
  • Nedostatak 21-hidroksilaze
  • Nedostatak 3β-hidroksisteroidne dehidrogenaze 2
  • Nedostatak oksidoreduktaze citohroma P450 (poremećaj kod majke uzrokuje 46, XX virilizacija fetusa)
  • Nedostatak 11β-hidroksilaze
  • Nedostatak aromataze
  • Mutacije glukokortikoidnih receptora
  • Virilizirajući tumor majke (npr. luteom)
  • Povećana izloženost androgenu u maternici, nije drugačije naznačeno (npr. androgeni lijekovi)
• Razvojni
  • Mayer–Rokitansky–Küster–Hauserov sindrom (kariotip 46,XX)
  • Swyerov sindrom (kariotip 46,XY)
  • Gonadna disgeneza XX (kariotip 46,XX)
  • Ageneza ili hipoplazija Leydigovih ćelija , ako nije drugačije naznačeno (kariotip 46,XY)
  • Sindrom odsutnog (nestajućeg) testisa
  • Ovotestisni DSD
  • Testisni DSD (npr. reverzija spola 46,XX)
• Teratogeni uzroci (npr. estrogeni, antiestrogeni)
• Ostali uzroci:
  • Frasierov sindrom (sa progresivnom glomerulopatijom)
  • Denys–Drashov sindrom (sa nefropatijom i Wilmsov tumor)
  • WAGR sindrom (sa Wilmsovim tumorom i aniridijom)
  • McKusick–Kaufmanov sindrom (sa postosovinskom polidaktilijom)
  • Dužičasti sindrom (sa patuljastošću)
  • Aarskog–Scottov sindrom (sa anomalijama lica )
  • Šaka-stopalo-genitalni sindrom (sa malformacijama udova)
  • Sindrom poplitealnog pterigija (povezan s opsežnim mrežama iza koljena)
  • Kallmannov sindrom (često s anosmijom)
  • Hipospadije nije drugačije naznačeno
  • Kriptorhizam nije drugačije naznačeno
  • Vaginska atrezija nije drugačije naznačeno

Sindrom parcijalne androgene neosjetljivosti (nekompletni oblik -PAIS) se razlikuje od potpunog oblika najviše u izgledu spoljnog genitala. Kod ovog oblika postoji interseksualni razvoj spoljnog genitala s hipoplastičnim penisom i uskim urogenitalnim sinusom ili muškim tipom uretre. Klinička slika može da varira od skoro potpune feminizacije do muškog izgleda s ginekomastijom. Postoji labioskrotalna fuzija, a vagina se završava na slijepo. Testisi su potpuno normalni, tako da u njima može doći do spermatogeneze. Nalaze se u ingvinalnom kanalu, visoko, niže, ili u labioskrotalnoj kesi. U pubertetu je naznačen razvoj grudi, što može da stvara psihosocijalne. Način nasljedjivanja je isti kao kod kompletnog oblika.

Kariotip 46,XX

Osobe koje su genetski ženskog pola (kariotip 46, XX), imaju dva XX hromozoma, pa tako i dva AR gena. Muatcija, koja je na jednom, a ne na oba AR, imaće za posljedicu minimalne promjene kod fertilnih, ženskih nosioca. Najčešća promjena je slaba ili odsutna pubična i aksilarna dlakavost, kasni pubertet, nekada viši rast. Kod ženskih nosioca 50% djece će naslijediti pogođeni AR gen. Ako je pogođeno dijete genetski ženskog pola, biće takođe nosioc. Ako je pak, genetski muškog pola (kariotip 46, XY) imaće sindrom androgene neosjetljivosti (AIS). Teoretski postoji mogućnost da osobe sa genetski ženskim polom naslijede mutacije na oba AR gena, u slučaju veze fertilnog muškarca sa AIS i fertilne žene nosioca gena (ili de novo mutacije). Praktično, nema dobro dokumentovanih studija o tome. Epidemiološki podaci o učestalosti pojedinih oblika AIS su dosta nepouzdani, jer se zasnivaju na osnovu reletivno malih uzoraka oboljenja. Smatra se da jedan slučaj sa kompletnim oblikom (CAIS) dolazi na 20.400 rođenih sa kariotipom 46,XY. Na dobro dokumentovanoj širokoj nacionalnoj studiji u Holandiji, sa genetkom potvrdom dijagnoze, minioimalna incidenca CAIS je 1 na 99.000. Učestalost sindroma parcijalne androgene neosjetljivosti (PAIS) je još rjeđa (1 na 130.000). Podaci o blagom obliku androgene neosjetljivosti (MAIS) su nepouzdani.

Hemartroza se dijagnostikuje pomoću:

Fizički pregled je prvi korak, pri čemu su zglobovi pacijenta pomereni i savijeni da bi se proučio mogući gubitak funkcionisanja.

Analiza sinovijalne tečnosti je još jedan metod za dijagnozu hemartroze. To uključuje malu iglicu koja se ubacuje u zglob da bi se povukla tečnost.[6] Crvenkasta nijansa uzorka je indikacija prisustva krvi. Testovi snimanja se obično rade. Testovi obuhvataju i magnetnu rezonancu, ultrazvuk i rendgen, koji daju bolje informacije o zapaljenju zgloba.[7] Iako je MRI superioran metod za ovu procenu, SAD korišćenjem HEAD-US metode koju izvode pedijatrijski radiolozi je pouzdan alat za otkrivanje i kvantifikaciju hemofilne artropatije kod dece u poređenju sa MRI.[8]

Posle povratka Sv. Save u Srbiju, on će kao arhimandrit i iguman manastira u Studenici, tako|e 1207. godine, osnovati manastirsku bolnicu i napisati tipik za wu. Na{ najboqi poznavalac sredwovekovne medicine prof. dr Reqa Kati}, opisuju}i ovu manastirsku bolnicu isti~e: “... da je ona bila u pravom smislu re~i bolni~ka ustanova u Srbiji. U woj su se osim monaha i manastirskih radnika le~ila i svetovna lica. Bolnica je imala vi{e odeqewa, me|u kojima su porodili{te i odeqewe za du{evne bolesnike ...“ (Kati} 1969).

Gastointestinalna dekontaminacija je jedan od bitnih postupaka prilikom trovanja.  Orogastična lavaža se preporučuje kod pacijenata kod kojih se još nisu ispoljili efekti unijetog lijeka (hipotenzija, bradikardija, epileptični napadi) i kada je poznato vrijeme ingestiranog beta blokatora tako da je on još prisutan u želucu. Praktično to znači da se lavaža želuca primjenjuje u roku od sat vremena od ingestije, potencijalno smrtne doze ksenobiotika. Aktivni ugalj se preporučuje samostalno kod pacijenata sa blažim simptomima kao što su hidrosolubilni beta blokatori čiji se efekti ispoljavaju nakon jednog sata od ingestije. Forsirana laksacija primjenom polietilen glikola se može primijeniti kod onih beta blokatora koji imaju produženo dejstvo. Primjena izotoničnih ili hipertoničnih rastvora spada u nespecifičnu detoksikacionu terapiju u cilju poboljšanja hipotenzije. Najčešće primjenjivani su fiziološki rastvor i Ringer laktata. Epileptični napadi koji se javljaju kod pacijenata sa relativno normalnim vitalnim znacima se tretiraju primjenom benzodiazepina, a u slučaju da oni ne deluju indikovana je primjena barbiturata.

Specifične terapijske mere obuhvataju primjenu glukagona, kalcijuma, visokih doza insulina. Ukoliko ova terapija ne daje efekat onda se uvodi primjena kateholamina i inhibitora fosfodiesteraze. Emulzije masti se daju kod teških trovanja i cardiac arrest-a. Primjena ventrikularnog pejsinga, mehaničke životne potpore sa intraaortnom balon pumpom ili ekstrakorporalna cirkulacija se koristi kada primjena prethodno navedenih mjera nije dala efekat.

Glukagon ima pozitivno inotropno i hronotropno dejstvo. Povećanjem koncentracije cAMP-a poboljšavaju se: kontraktilnost, srčana frekvenca, krvni pritisak, kardijalni indeks, atrioventrikularno provođenje, bradisritmije, bradikardija. U kombinaciji sa inhibitorima fosfodiesteraze i kalcijumom, glukagon ostvaruje bolje efekte. Poluvrijeme eliminacije je 8-18 min. Nakon 45 minuta od primjene glukagona dolazi do iscrpljivanja glikogenskih depoa u jetri i njegovo dejstvo tada počinje da slabi. Kod pacijenata često dolazi do pojave tahifilaksije pa je potrebno povećati dozu. Neželjeni efekti su pojava mučnine, povraćanja, kada je povećana mogućnost aspiracije i hiperglikemija i blaga hipokalcemija.

Soli kalcijuma (kalcijum glukonat, kalcijum hlorid) u trovanju beta blokatorima  efektivno djeluju na hipotenziju, ali ne i na srčanu frekvencu. Pri ponovljenom davanju prati se koncentracija kalcijuma i fosfata. Neželjeni efekti iv datog Ca++ su: muka, povraćanje, flaš, konfuzija, hiperkalcemija i hipofosfatemija.

Insulin euglikemija kao antidot u trovanju beta blokatorima ima benefit u liječenju kardiogenog šoka, bradikardije, hipotenzije i depresije kontraktilne funkcije miokard. U normalnim uslovima energija za miokard se primarno obezbjeđuje metabolizmom slobodnih masnih kiselina. U stresu dolazi do promjene metaboličkog puta – primarni energetski supstrat postaju ugljeni hidrati. Kod teške kardiotoksičnosti javlja se hiperglikemija. Cilj primjene je bolja perfuzija organa, porast arterijskog krvnog pritiska, oporavak svijesti, dobra satna diureza, korekcija acidoze. U kliničkim studijama primjena visokih doza insulina sa glukozom dala je efekta na poboljšanje srčane frekvence i krvnog pritiska u trovanjima metoprololom, propranololom i nebivololom. U kombinovanom trovanju sa Ca-antagonistima ima takođe povoljan efekat. Primjena visokih doza insulina uz adekvatan monitoring glukoze i kalijuma ne zahtijeva invazivan monitoring. Neželjeni efekti su pojava hipoglikemije.

Vazopresori se primjenjuju kod pacijenata da bi poboljšali tkivnu perfuziju. Oni izazivaju vazokonstrikciju i poboljšavaju kontraktilnost miokarda. Uglavnom se koriste adrenalin, noradrenalin, dobutamin, dopamin, izoproterenol, vazopresin. Najčešće upotrebljavani su dobutamin i dopamin. Dopamin u malim dozama stimuliše D1 receptore u CNS, ali u krvnim sudovima bubrega. U velikim dozama stimuliše beta receptore u srcu djelujući pozitivno inotropno, što dovodi do rasta sistolnog i pulsnog pritiska, međutim dejstvom na alfa receptore, povećava perifernu vaskularnu rezistencu bez popravljanja kontaktilnosti što može dovesti do akutnog popuštanja srca. Poluvrijeme eliminacije je jako kratko, 2 min, a primjenjuje se u visokim dozama u kontinuiranoj infuziji oko 24h. Kontraindikacija za primjenu je feohromocitom, ventrikularne disritmije, hipertiroidizam.

Atropin se primjenjuje da bi redukovao dejstvo vagusa i ubrzava sprovođenje impulsa kroz AV čvor, djelujući kao antagonist muskarinskih receptora. U trovanjima beta blokatorima služi u kupiranju bradikardije.

Emulzije masti (intralipid) se koriste kao antidot u predoziranju liposolubilnim ljekovima (ksenobioticima). Prvi mehanizam dejstva se ostvaruje kroz fenomen ,,Lipid sink/sponge“ tj, emulzije masti upijaju liposolubilni lijek i uklanjaju ga iz tkiva gdje ostvaruje toksične efekte (liposolubilni lijek je potopljen u lipidni odjeljak koji se proširio u okviru vaskularnog odjeljka). Na taj način se smanjuje volumen distribucije lijeka. Drugi mehanizam je povećanje mitohondrijalnog energetskog metabolizma jer se masti obezbeđuju kao osnovni izvor za proizvodnju ATP-a u miokardu. To se može vidjeti kroz praktično upoređenje: 1 mol Glukoze daje 38 mol ATP dok 1 mol stearinske kiseline daje 146 mol ATP. Treći mehanizam se ostvaruje aktivacijom voltažno zavisnih kalcijumskih kanala. Četvrti mehanizam je porast produkcije NO. Kod trovanja beta blokatorima, posebno kod onih sa efektom stabilizacije membrane primjena intralipida skraćuje QRS kompleks i povećava krvni pritisak. Međutim, ono što je bitno istaći je da nemaju efekat kod trovanja beta blokatorima koji su hidrosolubilni. Indikacije za primjenu intralipida: cardiac arest, teški poremećaji ritma, hipotenzija, konvulzije, koma. Neželjeni efekti: oštećenje pluća kod ARDS-a, alergija na proteine soje i jaja, teška hiperlipidemija. Kontraindikacije: ishemija i infarkt miokarda, bubrežna insuficijencija bez dijaliznog pristupa za HD i HF.

Inhibitori fosfodiesteraze (amrinon, milrinon, enoximon). Dati antidoti svoj mehanizam dejstva ostvaruju inhibicijom enzima fosfodiesteraze tako da ne dolazi do razgradnje cAMP-a. Usljed toga dolazi do porasta cAMP-a, kalcijuma i pozitivnog inotropnog efekta. Terapija inhibitori fosfodiesteraze je često ograničena hipotenzijom koja nastaje kao posljedica periferne vazodilatacije. Pored toga ovi ljekovi su nezgodni za titraciju zbog relativno dugog poluživota.

Osim gore navedenih u eksperimentalnoj primjeni su i vazopresin, ljekovi koji povećavaju osjetljivost na kalcijum (levosimentadan, pimobendan) i fruktoza 1,6 difosfat.

Klinička slika

Simptomi i znaci koji se javljaju nakon predoziranja blokatorima Ca2+ kanala su:

• nauzeja,
• povraćanje,
• konfuzija,
• bradikardija,
• hipotenzija,
• totalni srčanosudovni kolaps (kod trovanja preparatima blokatora Ca2+-kanala sa produženim oslobađanjem) (12, 34).

Prema preporukama Američke asocijacije centara za kontrolu trovanja (AAPCC) u dowoj tabeli prikazana jer preporuka za intrahospitalnu evaluaciju pacijenata koji su uneli dozu blokatora Ca2+ kanala iznad preporučene doze

Naziv leka Doza za odrasle Doza za decu Amlodipin > 10 mg > 0,3 mg/kg Diltiazem > 120 mg formulacija sa trenutnim oslobađanjem, > 360 mg formulacija sa produženim oslobađanjem > 1 mg/kg Felodipin > 10 mg > 0,3 mg/kg Izradipin > 20 mg > 0,1 mg/kg Nikardipin > 40 mg formulacija sa trenutnim oslobađanjem, > 60 mg formulacija sa produženim oslobađanjem > 1,25 mg/kg Nifedipin > 30 mg formulacija sa trenutnim oslobađanjem, > 120 mg formulacija sa produženim oslobađanjem Svaka doza Nimodipin > 60 mg Svaka doza Nizoldipin > 30 mg Svaka doza Verapamil > 120 mg formulacija sa trenutnim oslobađanjem, > 60 mg formulacija sa produženim oslobađanjem > 2,5 mg

Terapija

Osnovna medicinska nega je prvi i najvažniji korak u tretiranju toksičnosti izazvane upotrebom blokatora Ca2+ kanala su:

• stabilizacija disanja i cirkulacije,

• korekcija acido-baznih poremećaja i disbalansa elektrolita (kao važna za optimizaciju srčane funkcije. (34)
• potpunu irigaciju gasrtointestinalnog trakta koju treba razmotriti kod primene preparata sa produženim oslobađanjem (12).

Specifični agensi koji se koriste za tretman trovanja blokatorima Ca2+-kanala su:

• fiziološki rastvor ili Ringerov rastvor. Ako volumenski ekspanderi (fiziološki rastvor ili Ringerov rastvor) ne podignu krvni pritisak do željenog nivoa, vazopresori (npr dopamin, epinefrin) mogu stimulisati kontraktilnost i izazvati vazokonstrikciju, što povećava krvni pritisak i minutni volumen.

• glukagon. Glukagon stimuliše ulazak kalcijuma u ćelije i daje se kao inicijalna iv bolus doza od 5-10 mg. Ako se ne ispolje pozitivni klinički efekti od inicijalne doze, nastavlja se sa infuzijom glukagona od 5-10 mg/h (12, 35).

• kalcijum. Kalcijum se primenjuje iv kod pacijenata sa hipotenzijom i ozbiljnim aritmijama. Davanjem visoke doze kalcijuma teoretski se stvara dovoljno veliki koncentracioni gradijent kojim se delimično prevazilazi blokada Ca2+-kanala i Ca2+ ulazi u ćeliju. Kalcijum se obično koristi kao kalcijum hlorid (npr. 1 gr kao 10% rastvor iv) i kalcijum glukonat ( do tri bolus doze iv) (12, 35).

• vazopresori,

• insulin. Razmotriti primenu insulina 10-100 ij iv sa rastvorom 50% dekstroze u obliku iv infuzije.

• lipidna emulzija (34).

Kod pacijenata sa hipotenzijom i ozbiljnim aritmijama razmotriti ugradnju pejsmejkera ili intraaortne balon pumpe (12).

Toksičnost izazvana blokatorima Ca2+-kanala javlja se nakon hiperglikemije, jer blokada Ca2+-kanala inhibira oslobađanje insulina. Izuzetno, nekim pacijentima koji su primili ovu terapiju, potrebno je još dodatne dekstroze (50–100 mL/h 10% dekstroze u obliku iv infuzije) (12, 35). Razmotriti i primenu iv lipidne emulzije (35).

Tipovi[uredi | uredi izvor]

Optički biosenzori[uredi | uredi izvor]

Mnogi optički biosenzori zasnovani su na fenomenu površinske plazmonske rezonance (SPR). Ovo koristi svojstvo i druge materijale; posebno da tanak sloj zlata na staklenoj površini s visokim indeksom prelamanja može apsorbirati lasersko svjetlo, proizvodeći elektronske talase (površinske plazmone) na površini zlata. Ovo se dešava samo pod određenim uglom i talasnom dužinom upadne svetlosti i u velikoj meri ovisi o površini zlata, tako da vezivanje mete analita za receptor na površini zlata proizvodi merljiv signal.

Senzori površinske plazmonske rezonancije rade koristeći senzorski čip koji se sastoji od plastične kasete koja podržava staklenu ploču, čija je jedna strana obložena mikroskopskim slojem zlata. Ova strana je u kontaktu sa optičkim aparatom za detekciju instrumenta. Suprotna strana je tada u kontaktu sa mikrofluidnim sistemom protoka. Kontakt sa sistemom protoka stvara kanale kroz koje se reagensi mogu proći u rastvoru. Ova strana staklenog senzorskog čipa može se modificirati na više načina, kako bi se omogućilo lahko pričvršćivanje molekula od interesa. Obično je obložen karboksimetil dekstranom ili sličnim spojem.

Indeks prelamanja na strani protoka površine čipa ima direktan uticaj na ponašanje svetlosti koja se odbija od zlatne strane. Vezivanje za protočnu stranu čipa ima uticaj na indeks refrakcije i na taj način se biološke interakcije mogu mjeriti do visokog stepena osetljivosti sa nekom vrstom energije. Indeks prelamanja medija u blizini površine mijenja se kada se biomolekule vežu za površinu, a ugao SPR varira kao funkcija ove promjene.

Svjetlost fiksne talasne dužine odbija se od zlatne strane čipa pod uglom ukupne unutrašnje refleksije i detektuje unutar instrumenta. Ugao upadne svjetlosti se mijenja kako bi se uskladila brzina širenja prolaznog talasa sa brzinom širenja površinskih plazmonskih polaritona. Ovo dovodi do toga da prolazni talas prodre kroz staklenu ploču i na određenu udaljenost u tekućinu koja teče preko površine.

Ostali optički biosenzori se uglavnom zasnivaju na promjenama u apsorpciji ili fluorescenciji odgovarajućeg indikatorskog spoja i ne trebaju potpunu unutrašnju geometriju refleksije. Naprimjer, napravljen je potpuno operativni prototip uređaja za detekciju kazeina u mlijeku. Uređaj se zasniva na otkrivanju promjena u apsorpciji zlatnog sloja. Široko korišten istraživački alat, mikročip, također se može smatrati biosenzorom.

Biološki biosenzori[uredi | uredi izvor]

Biološki biosenzori često uključuju genetički modificirani oblik prirodnog proteina ili enzima. Protein je konfiguriran da detektira određeni analit, a signal koji je uslijedio očitava se instrumentom za detekciju kao što je fluorometar ili luminometar. Primjer nedavno razvijenog biosenzora je onaj za detekciju citosolne koncentracije analita cAMP-a (ciklički adenozin-monofosfat), drugog glasnika uključenog u ćelijsku signalizaciju koju pokreću ligandi u interakciji s receptorima na ćelijskoj membrani. Slični sistemi stvoreni su za proučavanje ćelijskih odgovora na prirodne ligande ili ksenobiotike (toksine ili inhibitore malih molekula). Takve "testove" obično koriste farmaceutske i biotehnološke kompanije u razvoju otkrića lijekova. Većina cAMP testova u sadašnjoj upotrebi zahtevaju lizu ćelija prije merenja cAMP-a. Biosenzor živih ćelija za cAMP može se koristiti u neliziranim ćelijama uz dodatnu prednost višestrukog čitanja za proučavanje kinetike odgovora receptora.

Nanobiosenzori koriste imobiliziranu bioreceptorsku sondu koja je selektivna za ciljne molekule analita. Nanomaterijali su izuzetno osjetljivi hemijski i biološki senzori. Materijali nanorazmjera pokazuju jedinstvena svojstva. Njihov veliki omjer površine i volumena može postići brze i jeftine reakcije, koristeći različite dizajne.

DNK biosenzori[uredi | uredi izvor]

DNK može biti analit biosenzora, detektiran na posebne načine, ali se može koristiti i kao dio biosenzora ili, teorijski, čak i kao cijeli biosenzor. Postoje mnoge tehnike za otkrivanje DNK, što je obično sredstvo za otkrivanje organizama koji imaju tu određenu DNK. Također se mogu koristiti DNK sekvence, kao što je gore opisano. Ali postoje pristupi koji su okrenuti budućnosti, gdje se DNK može sintetizirati da zadrži enzime u biološkom, stabilnom gelu. Ostale primjene su dizajn aptamera, sekvenci DNK koje imaju specifičan oblik da vežu željenu molekulu. Najinovativniji procesi za ovo koriste DNK origami, stvarajući sekvence koje se savijaju u predvidljivu strukturu koja je korisna za detekciju.

Kreiran je i prototip senzora za detekciju DNK životinja iz usisavanog zraka, "eDNK u zraku".

Nanoantene napravljene od DNK – novi tip nano-razmjera optičkih antena mogu se pričvrstiti na proteine i proizvoditi signal putem fluorescencije kada obavljaju svoje biološke funkcije, posebno za različite konformacijske promjene.

Biosenzor na bazi grafena[uredi | uredi izvor]

Grafen je dvodimenzijska supstanca na bazi ugljika sa vrhunskim optičkim, električnim, mehaničkim, termičkim i mehaničkim svojstvima. Sposobnost apsorpcije i imobilizacije različitih proteina, posebno nekih sa strukturama ugljičnog prstena, pokazala je da je grafen odličan kandidat za biosenzorski pretvarač. Kao rezultat toga, istraženi su razni biosenzori na bazi grafena i razvijeni u novije vrijeme.

CT-fluoroskopija je uvedena u praksu 1993. godine, prednost ovog modaliteta za vodstvo TTB-a je prikaz slike u realnom vremenu, a nedostatak je izlaganje bolesnika i liječnika većoj dozi zračenja. Danas se kompjutorizirana tomografija smatra metodom izbora za vodstvo TTB-a budući da nam omogućava prikaz čitavog grudnog koša, preciznu lokalizaciju ciljne lezije, kao i njezin odnos s okolnim strukturama, poglavito vitalnim organima te velikim krvnim žilama i bronhima. Osim toga omogućava nam tijekom čitave intervencije pouzdan prikaz biopsijske igle kao i ranu detekciju eventualnih komplikacija. CT kao modalitet vodstva TTB-a prihvaćen je od većine intervencijskih radiologa unatoč tome što je doza zračenja tijekom intervencije veća nego tijekom standardnog CT pregleda grudnog koša.8 Lee SM.9 i suradnici prikazali su na 1108 bolesnika klinička iskustva s cone-beam CT-om vođene perkutane transtorakalne iglene biopsije. Istaknuli su prednosti korištenja navedene metode, prvenstveno zbog snimanja u stvarnom vremenu, pri čemu postoji veća mogućnost adekvatnog pozicioniranja igle, odnosno izbjegavanja rebara i drugih anatomskih struktura koje blokiraju put. Zaključili su da je navedena metoda vrlo precizna i sigurna tehnika za dijagnostiku plućnih lezija te da se može koristiti kao prikladna alternativa CT-u i CT-fluoroskopiji.

Indikacije za transtorakalnu biopsiju Kliničke indikacije značajno su se promijenile zbog usavršavanja tehnike TTB-a, kao i radioloških slikovnih metoda. Isto tako postignut je značajan napredak u citološkim i histološkim tehnikama analize biopsijskih uzoraka. Bolesnici se podvrgavaju biopsiji ili rebiopsiji malignih lezija u cilju dobivanja histološkog materijala pogodnog za detekciju biološkog profila temeljem kojeg se određuje ciljana terapija. 12 Transtorakalna biopsija koristi se za verifikaciju novonastalih solitarnih ili multiplih lezija u plućima, medijastinumu, pleuri i torakalnoj stijenci. Indikacije za transtorakalnu biopsiju uključuju prvenstveno utvrđivanje prirode solitarnih nodoznih tvorbi ili infiltrata, zatim dijagnostiku multiplih nodula u bolesnika kod kojih nije poznata maligna bolest ili kod onih koji su u dužoj remisiji. Također transtorakalnoj biopsiji podvrgavaju se i kavitarne 6 lezije za koje se sa sigurnošću ne može odrediti jesu li apscesi ili kavitirani tumori. Bitne indikacije za TTB su još i infiltrati koji imaju karakteristike upale, a ne regrediraju na terapiju, potvrda dijagnoze kod benignih intratorakalnih lezija, dijagnoza difuznih plućnih bolesti, dijagnoza pleuralnih lezija te procjena proširenosti bolesti.8,12,15 Uvođenje PET/CT-a nije bitno modificiralo kliničke indikacije za TTB. PET/CT može biti koristan u dijagnozi plućnih nodula većih od 1 cm. Treba uzeti u obzir da aktivna upala (npr. tuberkuloza, histoplazmoza i reumatoidni čvorići) može dati lažno pozitivne rezultate na PET/CT skeniranju zbog visokog metabolizma glukoze. S druge strane, maligni tumori niskog stupnja (npr. karcinoid ili adenokarcinom niskog stupnja) mogu dati lažno negativne rezultate zbog niskog metabolizma glukoze. U navedenim slučajevima provodi se pažljivo praćenje CT-om za dokazivanje regresije ili nestanka nodula nakon terapije. U slučaju nastanka ili povećanja veličine nodula bolesnika se uputi na TTB.12

Kontraindikacije

1.4 Kontraindikacije transtorakalne biopsije Postoji samo jedna apsolutna kontraindikacija za izvođenje ove dijagnostičke procedure, a to je nepotpisivanje obrasca informiranog pristanka. Kontraindikacija je i nemogućnost suradnje bolesnika tijekom intervencije, ali u tom slučaju može se primijeniti opća anestezija. Nadalje, kontraindikacije su i aneurizme, arteriovenske malformacije, hidatidne ciste, medijastinalni feokromocitom i medijastinalni meningokok. Međutim, radi se o patološkim stanjima koja se vrlo pouzdano dijagnosticiraju radiološkim i/ili laboratorijskim dijagnostičkim metodama. Relativne kontraindikacije su intravaskularne metastaze, teške opstrukcijske bolesti pluća i emfizem, poglavito bulozni, plućna hipertenzija te mehanička ventilacija s pozitivnim tlakom. 7 Prije pristupanja transtorakalnoj biopsiji važno je prepoznati i korigirati povećani rizik od krvarenja, abnormalnu funkciju zgrušavanja, trombocitopeniju ili drugi uzrok hemoragijske dijateze. Uzimanje oralnih antikoagulantnih i antiagregacijskih lijekova treba biti reducirano ili zaustavljeno prije pristupanja TTB-u kako bi se postigle ciljne vrijednosti međunarodnog normaliziranog omjera (INR), aktiviranog parcijalnog tromboplastinskog vremena (APTV) te broja trombocita. Vrijednost INR-a treba biti veća od 1,5, APTV ne smije biti veći 1,5 puta od referentne vrijednosti, a preporučeni broj trombocita treba biti <50,000/μl.8,12

Komplikacije

Komplikacije transtorakalne biopsije Transtorakalna biopsija, kao svaki medicinski postupak, može rezultirati komplikacijama. Najčešće komplikacije su pneumotoraks, plućna hemoragija s ili bez hemoptize. U rjeđe, ali teže komplikacije ubrajamo hematotoraks, sistemsku zračnu emboliju, širenje tumora kroz punkcijski kanal, bilateralni pneumotoraks, torziju pluća i letalni ishod.16 Pneumotoraks je najučestalija komplikacija TTB-a, očituje se u rasponu od 4,1-47,3%. Najčešće se pojavljuje nakon biopsije pluća, ali se može pojaviti i nakon biopsije medijastinalnih, pleuralnih lezija te lezija grudne stijenke. Obično se javlja za vrijeme ili neposredno nakon zahvata, a otkrije se nakon intervencije, na kontrolnom CT-u toraksa. Pneumotoraks koji se razvije nakon zahvata najčešće je asimptomatski i ne zahtijeva liječenje. Bolesniku se savjetuje da miruje u narednih sedam dana. Ukoliko se radi o simptomatskom pneumotoraksu koji ne zahtijeva postavljanje torakalnog drena, najčešće se provodi samo terapija kisikom kroz nosnu kanilu. U slučaju velikog pneumotoraksa s kolapsom većeg dijela plućnog krila indicirano je postavljanje torakalnog drena. 8,12 Plućna hemoragija predstavlja drugu najčešću komplikaciju TTB-a s 8 incidencijom u rasponu od 2,5 % do 45,4%. Može se pojaviti s ili bez hemoptize te se lako detektira na post-biopsijskom CT-u toraksa. Najčešće se radi o manjem alveolarnom krvarenju uzduž penetracijskog puta igle koje ne zahtijeva terapiju. Povremeno se javlja veći stupanj krvarenja što može zahtijevati terapiju kisikom te prokoagulantnu terapiju. Hematotoraks je rijetka i teška komplikacija, s incidencijom manjom od 5%. Obično nastaje zbog oštećenja mamarnih i interkostalnih arterija ili manje vjerojatno zbog penetracije veće intratorakalne žile. 8,12,13 Pojava sistemske zračne embolije u sistemskoj cirkulaciji je rijetka, ali potencijalno fatalna komplikacija koja može rezultirati moždanim ili srčanim infarktom te letalnim ishodom. Učestalost navedene komplikacije je između 0,01% i 0,21%. Mehanizmi nastanka sistemske zračne embolije nisu u potpunosti razjašnjeni, a postoji više mogućih mehanizma odgovornih za nastanak navedene komplikacije tijekom biopsije. Jedan od načina je direktni ulazak zraka u slučaju da je vrh igle postavljen u plućnoj veni, a drugi mogući način je stvaranje prolazne komunikacije ili formiranje bronho-venske ili alveo-venske fistule. Čimbenici rizika za sistemsku zračnu emboliju su biopsija cističnih ili kavitarnih lezija, kašalj tijekom biopsije i mehanička ventilacija pozitivnim tlakom. 8,12 U slučaju sumnje na zračnu emboliju, bolesnika je potrebno postaviti u Trendelenburgov, horizontalni ležeći ili pak u lijevi bočni položaj. Također bitno je održavati hemodinamsku ravnotežu bolesnika intravenskom primjenom fiziološke otopine, a poželjna je i primjena 100%-tnog kisika. U liječenju korisnom se pokazala i hiperbarična terapija kisikom.17 Širenje tumora kroz punkcijski kanal vrlo je rijetka komplikacija s incidencijom između 0,012 i 0,061%.18,19 Veća učestalost ove komplikacije je uočena kod malignog mezotelioma i drugih malignih tumora pleure.20

Nazivi

Skenitis – infekcija Skeneovih žlezda Skenitis je infekcija Skeneovih žlezda, koja može da se proširi i izazove upalu i okolnih tkiva. Najčešći uzrok ove vrste infekcije je gonoreja, ali može biti uzrokovana i bilo kojom drugom urinarnom infekcijom. Zbog neposredne blizine uretre, vezana problematična stanja mogu mogu delovati uzročno – posledično. Skenitis daje neke od identičnih simptoma kao i UTI, ali može da se javi i bol u karlici, kao i bol tokom seksualnog odnosa. Ova infekcija se uglavnom leči antibioticima, a ako uznapreduje, možda će biti potrebna hirurška intervencija.

Karcinom Skeneovih žlezda Rak Skeneovih žlezda je moguć, ali se javlja izuzetno retko. Sumnja se da maligne ciste mogu da budu posledica nelečenog skenitisa. Ciste blokiraju otvor uretre, dovodeći do nemogućnosti mokrenja, odnosno zadržavanja urina. To je i najčešći razlog nakupljanja toksičnih materija u organizmu. Dodatna dijagnostika, poput magnetne rezonance (MRI) može da pomogne u potvrdi pojave kancerogenih cista Skeneovih žlezda. Obratite pažnju ako se javi beličasta tečnost nalik mleku, to može biti jedan od simptoma koji se ne sme zenamariti. Ako se otkrije na vreme, ova vrsta karcinoma može da se leči radioterapijom, ili hirurškom intervencijom. Operacija je neophodna u slučaju širenja na uretru ili bešiku.

Benigne ciste Moguće je da se razviju i ciste duž Skeneovih žlezda, koje nisu kancerozne, odnosno, koje su benigne. U takvim slučajevima, opcija lečenja je punkcija ili dreniranje. I maligne i benigne ciste Skeneovih žlezda se javljaju retko, ali se moraju lečiti kako bi se prevenirala kompleksnija zdravstvena stanja.

Anatomija i fiziologija

Skeneove žlezde nalaze se u oko područja vulve, na prednjem zidu rodnice, oko donjeg kraja mокраћнe цевi. One su žlijezde su homologne sa prostatnom žlezdom muškaraca, jer sadrže brojne mikroanatomske strukture koje su zajedničke sa prostatnom žlezdom, kao što su sekretorne ćelije. , ali same po sebi nisu eksplicitne prostati.

Dva Skeneova kanala vode od Skeneovih žlezda do mesta na površini vulve, levo i desno od otvora mокраћнe цевi, odakle su strukturno sposobni izlučivati sekret.

Porijeklo i mjesto proizvodnje ženske ejakulacije nije dokazano. Pretpostavlja se da su njen izvor Skeneove žlijezde. Zato što Skeneova žlijezda i mužjačka prostata djeluju slično u odnosu na prostata-specifični antigen (PSA), koji je ejakulatski protein, identično proizveden kod muškaraca, a u terminima prostate kiselina fosfataza, što je dovelo do trenda naziva Skeneove žlezde ženskom prostatom. Ženski ejakulat, koji može nastati tokom seksualne aktivnosti za neke žene, posebno tokom ženskog orgazma, sadrže biohemijske markere seksualne funkcije poput ljudski mokraćni protein 1 i enzim PDE5, dok su žene bez žlijezde imale nižu koncentraciju ovih proteina. Kada se pregledaju elektronskim mikroskopom, Skeneove i prostatne žlijezde pokazuju slične sekretorne strukture.

Dokazano je da se velika količina tekućine može izlučiti iz ovih žlijezda kada se stimulira unutar vagine. Neki izvještaji ukazuju da postoji sramota u vezi sa ženskom ejakulacijom i diskutirana je ideja da supstance urina mogu dovesti do namjernog suzbijanja seksualnog klimaksa i natjerati žene da potraže medicinski savjet, pa čak i podvrgnu pogrešnom operativnom zahvatu radi „zaustavljanja urina“.

Klinički značaj

Poremećaji ili veze sa Skeneovom žlezdom uključuju:

• Infekcija (skenitis)

Cista Skeneovog kanala pritišće vanjeski ureterski otvor prema desnoj strani slike

• Cista Skeneovog kanala: Obavijena je višeslojnim skvamoznim epitelom. Nastaje uslijed začepljenja Skeneovih žlijezda. Nalazi se bočno od mokraćnog kanala. Snimanje magnetnom rezonancom, tj. T2-ponderirano snimanje pokazalo bi visok signal u cisti. Cista se tretira hirurškom ekscizijom ili marsupializacijom.
• Trihomonijaza: Skeneove žlijezde (zajedno s drugim strukturama) djeluju kao rezervoar za "Trichomonas vaginalis". To je razlog zašto lokalni tretmani nisu efikasni kao oralni lijekovi.
• Upala Skeneovih žlijezda i Bartholinove žlijezde može se činiti sličnom cistokeli.

Istorija

Iako su ove žlezde prvi opisali francuski hirurg Alphonse Guérin (1816-1895), i Regnier de Graaf 1872. godine, ione nose eponim po škotskom ginekologu Aleksanderu Skeneu, koji ih je opisao u zapadnoj medicinskoj literaturi 1880. godine.

Godine 2002., Federative International Committee on Anatomical Terminology predložio je za Skenerove žlezde termin ženska prostata u spisu Terminologia Histologica. Zatim je u izdanju iz 2008. godine napomenuto da je termin uveden "zbog morfološkog i imunološkog značaja strukture", pozivajući se na izvor Zaviacic & Ablin 2000 za ostale detalje.

Uzrok nastanka

Hematom ušne školjke nastaje kao posledica dejstva tupe sile na ušnu školjku. Kod tupe povrede mogu da rupturiraju krvni sudovi perihondrijuma i da se između njega i hrskavice ili kože nakupi serozna ili sukrvičava tečnost. Viđa se kao profesijsko oboljenje kod nosača, rvača, boksera i dr.

Klinička slika

Oboljenje se klinički manifestuje pojavom manjih ili većih plavičastih, elastičnih, bezbolnih jastučića na prednjoj strani ušne školjke, koji brišu njen normalan reljef.

Zbog nepostojanja subjektivnih tegoba, bolesnik slučajno otkriva promenu ili mu neko iz okoline na to skreće pažnju. Ukoliko se hematom ne ukloni, dolazi do aseptičke nekroze (odumiranje tkiva) hrskavice i induracije (otvrdnjavanje) vezivnog tkiva, što uzrokuje veće ili manje deformacije ušne školjke. Infekcija hematoma dovodi do pojave perihondritisa i kasnijih deformiteta ušne školjke.

Dijagnoza

Postavlja se na osnovu anamneze, kliničke slike, ORL pregleda.

Lečenje

Lečenje je hirurško i podrazumeva inciziju. Inicizija se uvek vrši na najvećem udubljenju normalne konfiguracije ušne škojlke na kom se nalazi hematom, uz uklanjanje dela kože i perihondrijuma radi što bolje drenaže. Uz hirurško lečenje ordiniraju se i antibiotici.

Život i karijera

Ro­đen je 19. de­cembra 1896. go­di­ne u se­lu Pa­kle­nju, ne­da­le­ko od Ra­ške, u kome je proveo detinjstvo i za­vr­šio osnov­ne ško­le. U Be­o­gra­du je završio šest raz­re­da gim­na­zi­je. Kao učesnik Velikog rata nakon prelaska pre­ko bes­pu­ća Al­ba­ni­je, otišao je u Fran­cu­sku, gde je zajed­no sa gru­pom srpskih uče­ni­ka iz­be­glih iz Sr­bi­je za­vr­šio sed­mi i osmi raz­red gim­na­zi­je i ma­tu­ri­rao.

Od­mah na­kon po­lo­žene ma­tu započeo je studije me­di­ci­ne u Bor­dou. To­kom stu­di­ja pokazao je sklo­nost ka is­tra­ži­va­nju ljud­ske psi­he, koje je okončao odbranom dok­torske te­ze “Le co­codyla­te de sa­u­de a ha­u­te do­ses. Re­sul­tats the­ra­pe­u­ti­qu­es dans les etats de­pres­si­fes me­lan­co­li­qu­es”, na fakultetu u Bor­dou 1923. go­di­ne, nastale iz istraživanja ljudske psihe. Pro­fe­sor Pi­tr, is­tak­nu­ti psi­hi­ja­tar iz Bor­doa, pre­po­znao je Je­ki­će­vu sklo­nost i sa­ve­to­vao mu da se po­sve­ti ne­u­rop­si­hi­ja­tri­ji.

Na­kon po­vrat­ka u Srbiju Je­kić je u Op­štoj dr­žavnoj bol­ni­ci u Be­o­gra­du 1924. za­po­čeo spe­ci­ja­li­stičko usa­vr­ša­vanje u obla­sti psi­hi­ja­tri­je. Po po­lo­ženoj spe­ci­ja­li­za­ci­ji, pa sve do 1945. go­di­ne, ra­dio je u du­šev­noj bol­ni­ci u To­po­ni­ci, ne­da­le­ko od Ni­ša. U njoj je naj­pre ra­dio kao se­kun­dar­ni le­kar, po­tom kao pri­ma­ri­jus, te kao šef ode­qe­wa i naj­zad upravnik. U dve de­ce­ni­je pro­ve­de­ne u toj usta­no­vi ste­kao je uvid u usa­mlje­nost du­šev­nih bo­le­sni­ka. Sma­trao je da je boravak u pri­ro­di od su­štin­skog zna­ča­ja za ozdra­vljenjenji­ho­ve psi­he, na­ro­či­to sto­ga što jedno­lič­na bo­le­snič­ka ode­ća, si­vi­lo pro­sto­ri­ja u koji­ma oni bo­ra­ve, mo­no­to­ni­ja ži­vo­ta ko­ji su pri­nuđe­ni da vo­de, sve to sla­bi wi­ho­vo in­te­re­so­va­we za spoq­ni svet i ži­vot uop­šte. Zna­ju­ći to, dr Je­kić je ve­ro­vao da će se obo­le­li u krugu pri­ro­de osveži­ti kao što „vla­ga pre­ne su­šom po­ku­nje­ne biljke”. Že­leo je da bo­le­sni­ke do­vo­de u sta­nje od­go­va­ra­ju­ćih ljud­skih od­no­sa. U To­po­ni­ci je stvo­rio ve­li­ku ekono­mi­ju na ko­joj je pri­me­nji­vao rad­nu te­ra­pi­ju i time osmi­šlja­vao ži­vot bo­le­sni­ka. Ne­do­volj­no je reći da je dr Je­kić za obo­le­le lju­de imao raz­u­me­va­nja. Pre bi se mo­glo za­lju­či­ti da je, po­sve­tiv­ši ži­vot nji­ho­vom ozdra­vlje­nju i sta­vlja­ju­ći ka­pa­ci­te­te ce­lokup­ne lič­no­sti wi­ma u slu­žbu, s wi­ma ostva­rio topli, qud­ski, emo­tiv­ni od­nos. Ne­ko­li­ko pu­ta u to­ku Dru­gog svet­skog ra­ta oku­pato­ri i ni­ška po­li­ci­ja su hap­si­li dr Je­ki­ća. U parti­za­ni­ma 1944. go­di­ne gi­ne we­gov 16-go­di­šwi sin je­di­nac, a sep­tem­bra iste go­di­ne i on sam pri­stu­pa na­rod­no­o­slo­bo­di­lač­kom po­kre­tu. U pr­voj po­sle­ratnoj srp­skoj vla­di dr Je­kić bi­va po­sta­vqen za mi­nistra zdra­vqa, a 1949. go­di­ne po­či­we da ra­di na Neu­rop­si­hi­ja­trij­skoj kli­ni­ci Me­di­cin­skog fa­kul­teta u Be­o­gra­du. Iste go­di­ne pro­iz­ve­den je u zva­we vanred­nog pro­fe­so­ra Me­di­cin­skog fa­kul­te­ta pri Ka­tedri za ne­u­ro­lo­gi­ju i psi­hi­ja­tri­ju. Go­di­ne 1958. posta­je re­dov­ni pro­fe­sor. Po­sle smr­ti prof. dr Vu­ji­ća po­sta­vqen je za uprav­ni­ka Ne­u­rop­si­hi­ja­trij­ske kli­ni­ke, i tu funkci­ju je oba­vqao do od­la­ska u pen­zi­ju 1968. go­di­ne.

Od 1948. go­di­ne pro­fe­sor Je­kić bio je pred­sed­nik Cr­venog kr­sta Sr­bi­je, od 1949. do 1954. pred­sed­nik Srpskog le­kar­skog dru­štva, či­ji po­ča­sni pred­sed­nik po­sta­je 1955. go­di­ne. Bio je du­go­go­di­šwi pred­sednik Sud­skog od­bo­ra Me­di­cin­skog fa­kul­te­ta i predsed­nik Dru­štva za du­šev­nu hi­gi­je­nu Sr­bi­je. U Svetskoj zdrav­stve­noj or­ga­ni­za­ci­ji su ak­tiv­no­sti dr Jeki­ća pred­u­zi­ma­ne u ci­qu su­zbi­ja­wa alk­ho­li­zma i we­go­va za­la­ga­wa za hu­ma­ni­za­ci­ju bol­nič­kih psi­hi­ja­trij­skih usta­no­va bi­la iz­ra­zi­to ce­we­na. Na­pi­sao je ve­li­ki broj struč­nih i po­pu­lar­nih ra­do­va o al­koho­li­zmu i odr­žao ve­li­ki broj pre­da­va­wa na Ko­larče­vom uni­ver­zi­te­tu. Za­jed­no sa svo­jim sa­rad­ni­ci­ma je mno­go uči­nio na una­pre­đe­wu sud­skop­si­hi­ja­trijske di­sci­pli­ne i na po­ve­zi­va­wu or­ga­na pra­vo­su­đa sa psi­hi­ja­trij­skom stru­kom. Pre­mi­nuo je 1980. go­dine i sa­hra­wen u Be­o­gra­du [3, 5, 17].

Kao vojni lekar, humanista i borac za ljudska prava oduvek sam se trudio da pružim podršku osobama sa invaliditetom, nekada lečeći ih a sada kada sam u penziji pišući i javno objavljujući tekstove i podržavajući akcije iz ove oblasti na Vikipedije. Skoro 14. godina, ja tako dajem svoj skroman doprinos stvaranju zajednica koje su raznolike i prihvatljive za sve ljude.

Jedna milijarda ljudi, ili 15% svetske populacije, ima neki oblik invaliditeta, a dve trećine ove populacije neće potražiti stručnu medicinsku pomoć, uglavnom zbog stigme, diskriminacije i zanemarivanja. Takođe tokom pandemije, izolacija, prekid komunikacije, remećenje rutinskih postupaka i smanjena dostupnost zdravstvenih i ostalih usluga, u velikoj meri utiču na život i mentalno blagostanje osoba sa invaliditetom.

U tom smislu objavljivanje članaka na Vikipediji iz ove oblasti shavtio sam da ima poseban značaj ne samo za ovu ne tako malu grupu ljudi, već i za onu mnogo širu grupu ljudi koji trenutno žive u okruženju osoba sa invaliditetom a koje im nisu odmah uočljive, kao podsetnik na važnost uklanjanja barijera za sve ljude koji žive sa invaliditetom, bilo da je on na privi pogled vidljiv ili nevidljiv.

Pomalo razočaran odsustvom empatije i slabim odzivom pojedinih urednika Vikipedije koji rado pišu članke o drugim tetmama na shvatajuči potencijalnu opsanost invaliditeta koji u ovom unipolarnom svetu sve više rasta i preti svima nama, i predlažem im - da se okrenu budućnosti i stvaranju sveta u kome čoveka neće karakterisati njegova invalidnost, već njegove sposobnosti!

Povrede fonatornog aparata mogu biti raznog stepena. Veoma često težina povrede larinksa nije recipročna oštećenju glasa, jer oštećenje glasa, pre svega zavisi od toga koji predeli larinksa su oštećeni. Klinička slika povreda larinksa je vrlo raznolika pa je, shodno tome, i tretman glasa različit. Bitno je da pacijenti kod kojih je moguće sprovoditi vokalnu terapiju počnu što pre sa terapijom da ne bi došlo do formiranja pogrešnih automatizama.

Poremećaj  glasa  postoji  kada  jedan  ili  više  aspekata  glasa,  na  primjer  glasnoća,  visina,  kvaliteta  ili  rezonancija  odstupa  od  norme  za  dob  ili  spol  govornika. Sam poremećaj rezultira  uslijed  neispravnosti  struktura  ili  funkcije  vokalnog  trakta  odnosno  uslijed neispravnosti  u  procesima  respiracije,  fonacije  ili  rezonancije.  Svaka  negativna  promjena  u kvaliteti  glasa  naziva  se  disfonijom. Simptomi  poremećenog  to jest disfoničnog glasa su promuklost, hrapavost, šumnost, slabost, diplofonija te promjene u visini,  intenzitetu  i  kvaliteti  glasa.  Pojmovi  promuklost  i  disfonija  često  se  navode  kao sinonimi, međutim promuklost je simptom dok je disfonija dijagnoza. Poremećaj glasa može varirati od blage disfonije do potpune afonije to jest gubitka glasa.

Tradicionalna  podjela  poremećaja  glasa  dijeli  uzroke u dvije kategorije: funkcionalni i organski uzroci. Funkcionalni poremećaji glasa nastaju  pogrešnom  uporabom  ili  zlouporabom  vokalnog  mehanizma  dok  organski podrazumjevaju  organske  promjene  koje  mogu,  ali  ne  moraju,  nastati  uslijed  pogrešne uporabe  vokalnog  mehanizma.  Funkcionalne  i  organske  poremećaje  glasa  ponekad  je  teško odvojiti  jer  kao  što  organski  poremećaj  može  biti  sekundarna  pojava  funkcionalnog poremećaja,  tako  se  i  funkcionalni  poremećaj  može  pojaviti  kao  sekundarna  posljedica organskih promjena u  grkljanu. Nije uvijek jednostavno razgraničiti funkcionalni i organski poremećaj  glasa  jer  se  oni  nerijetko  isprepliću.

Identifikacija smetnji u razvoju i teškoća u funkcionisanju u različitim domenima je važan preduslov za koncipiranje nemedicinske podrške iz sistema obrazovanja ili socijalne zaštite, a koja treba da omogući obrazovnu ili širu društvenu inkluziju deteta. Smetnje u razvoju opisane kao intenzitet teškoća u funkcionisanju, omogućavaju drugim sistemima definisanje mera podrške iz svojih nadležnosti. Procena funkcionalnog statusa omogućava ostvarivanje pune participacije i razvoja dece i mladih sa smetnjama u razvoju i invaliditetom

Razvoj je dinamičan proces kojim se dete progresivno kreće od potpune zavisnosti od drugih u okruženju za sve aktivnosti prema fizičkoj, socijalnoj i psihološkoj zrelosti i nezavisnosti u adolescenciji. U ovom dinamičkom procesu funkcionisanje deteta zavisi od kontinuiranih interakcija sa porodicom ili drugim negovateljima u bliskoj, društvenoj sredini. Kod dece i mladih postoje varijacije u vremenu pojave telesnih funkcija, strukture i sticanja veština povezanih sa individualnim razlikama u rastu i razvoju. Zastoji u razvoju funkcija, struktura ili kapaciteta možda neće biti trajni, ali odražavaju odloženi razvoj odnosno smetnje u razvoju. Oni se mogu manifestovati u svakom domenu (npr. kognitivne funkcije, funkcije govora, funkcije brige o sebi, pokretljivosti/motornog razvoja i komunikacije), specifične su za određene godine i pod uticajem su fizičkih i psiholoških faktora u okruženju

Komunikacija podrazumeva svako verbalno ili neverbalno ponašanje, bez obzira na to da li je namerno ili nenamerno, a koje utiče na ponašanje, ideje ili stavove drugih osoba u okruženju. Iako su jezik, govor i komunikacija tri pojedinačna sistema određena strukturom i specifičnim razvojnim procesima, često se upotrebljavaju kao sinonimi zbog međusobne zavisnosti i komplementarnosti u svom razvoju i realizaciji. Ako u jednom domenu postoji kašnjenje ili zaostajanje, ono se može odraziti na druge domene. Za uspešnu komunikaciju neophodno je da dete uvremenjeno razvije temeljne veštine kojima će moći razmeniti određene sadržaje. Razmena može biti verbalna i neverbalna (gestikularna, pisana, itd). Poremećaji komunikacije uključuju često odsustvo govora u dečjem uzrastu, kada se pojavljuje kao jedina teškoća. Novija istraživanja pokazala su da tokom ranog detinjstva (1–4 godine) govorno-jezički razvoj nije statična kategorija i kao rezultat navedene dinamike neka deca mogu zadovoljavati/nezadovoljavati dijagnostičke kriterijume za poremećaje komunikacije, a ta se fluktuacija može nastaviti do školskog uzrasta. MKB-10 obuhvata poremećaje komunikacije kod dece i adolescenata prevashodno kroz poremećaje u govorno-jezičkom razvoju. Prema Svetskoj zdravstvenoj organizaciji, poremećaji u razvoju govora i jezika pripadaju poremećajima psihičkog razvoja (SZO, 1992). U ovu grupu poremećaja spadaju: a) Specifični razvojni poremećaj jezika (F80), koji podrazumeva poremećaje kod kojih postoji oštećenje normalnih obrazaca sticanja govora od ranih stadijuma razvoja. Ova stanja se ne mogu direktno pripisati abnormalnostima neuroloških ili govornih mehanizama, senzornim oštećenjima, duševnoj zaostalosti ili faktorima sredine; b) Specifični poremećaj govorne artikulacije (F80.0); c) Poremećaj ekspresivnog govora (F80.1); d) Poremećaj receptivnog govora (F80.2); e) Stečena afazija sa epilepsijom (F80.3); f) Drugi razvojni poremećaji govora i jezika (F80.8) i Nespecifikovan razvojni poremećaj govora i jezika (F80.9)

Funkcija artikulacije — b310, b320 Artikulacija predstavlja zajedničku delatnost govornih organa prilikom proizvođenja govornih glasova. Pravilna govorna artikulacija je usko povezana sa razvojem fonemskog sluha kod dece koji omogućava diferenciranje glasova u reči. Razvoj artikulacije sledi razvojni model i sa oko četiri godine govor bi trebalo da je razumljiv. Većina govornih glasova mora biti jasno proizvedena i većina reči bi trebalo da je izrečena tačno na uzrastu deteta od sedam godina. Artikulacioni poremećaj se može javiti kao izolovana teškoća ili može biti udružen sa nekom drugom govorno-jezičkom teškoćom (npr. fonološkim poremećajem, specifičnim jezičkim poremećajem, mucanjem). Artikulacioni poremećaj, odnosno poremećaj izgovora govornih glasova, je poremećaj motoričke proizvodnje pojedinog glasa (jednog ili više njih) koji se manifestuju u vidu: nedostatka ili nedovoljne diferenciranosti vokala (a, e, i, o, u), nedostatka realizacije nekog glasa (omisija), zamene jednog glasa drugim (supstitucija) i nepravilnog izgovaranja pojedinog glasa (distorzija u oblicima: sigmatizam — teškoće u izgovoru glasova s, z, c, š, č, ć, đ, rotacizam — teškoće u izgovoru glasa r, i lambdacizam — teškoće u izgovoru glasa l). Organski artikulacioni poremećaji su uzrokovani anatomskim promenama govornih organa kao što su: nepravilni zubi i zagriz, visoko i usko tvrdo nepce, prekratka i zadebljana podjezična resica, rascepi usne i nepca i slično. Funkcionalni poremećaji artikulacije su češća pojava i podrazumevaju nedovoljnu pokretljivost i spretnost govornih organa — motorna dizartrija kod cerebralne paralize, razvojna govorna apraksija. U funkciji artikulacije procenjuje se: kvalitet izgovorenog glasa, položaj govornih organa prilikom izgovora određenog glasa ili grupe glasova i prisustvo patološkog glasa. Procena: Procenu funkcije artikulacije neophodno je da uradi logoped. Procena se u svim uzrastima vrši na osnovu anamnestičkih podataka dobijenih od roditelja ili staratelja deteta, kao i kliničkog pregleda i opservacije uz po proceni dodatne dijagnostičke procedure (standardizovani testovi u logopediji): 1. trijažni artikulacioni test; 2. globalni artikulacioni test; 3. test za procenu artikulacionih i fonetsko-fonoloških sposobnosti (procena pokretljivosti govornih organa, ispitivanje artikulacije glasova, ispitivanje fonetsko-fonoloških sposobnosti); 4. test oralne praksije. Prisutnost umerenih teškoća (nivo 2) predstavlja umereno otežavajući činilac za razvoj i participaciju deteta u socijalnim i obrazovnim situacijama, u svim uzrastima. Nije dovoljan kao samostalan kriterijum za upis deteta u Registar, ali govori o potrebi za intervencijom u cilju pružanja pomoći detetu. Prisutnost izraženih teškoća (nivo 3 i nivo 4) negativno utiče na participaciju deteta u obrazovnim i socijalnim situacijama. Predstavlja dovoljan kriterijum za upis deteta u Registar. Mora biti praćen odgovarajućim intervencijama (npr. dodatne specijalističke procene, savetovanje roditelja, intervencije u vrtiću ili školi, prilagođavanje obrazovnog pristupa).

Gradsko kupatilo u Mostaru (Gradska banja u Mostaru) izgrađeno je 1914. godine. Na većini izvedbene dokumentacije je potpis Rudolfa Teniesa i pečat njegovog preduzeća. Na pojedinim izvedbenim nacrtima potpisan je Miroslav Loose, u to vrijeme zaposlen na funkciji upravitelja mostarskoga Vodovoda, i aktivan na polju projektovanja različitih novogradnji i prepravki ranije sagrađenih objekata u Mostaru i čitavoj Hercegovini. Iz dokumenata može se zaključiti da je Loose pratio i nadzirao izvođenje radova, ali sumnje u samostalno projektovanje ostaju otvorene pa se u literaturi Tenies navodi kao projektant.

Projektovano je u duhu secesije uz znatno korištenje dekorativnih elemenata iz islamske umjetnosti.

Koncept raspodjele unutrašnjih prostora oslanja se na lokalnu tradiciju gradnje turskih banja. U unutrašnjosti se isprepliću motivi različitoga porijekla. Rješenja bačvastih svodova u središnjoj dvorani s bazenom asociraju na arhitekturu antičkih termi, kupola je motiv koji može biti u vezi s orijentalnom inspiracijom, a na pojedinim detaljima dekoracije unutrašnjosti su utjecaji secesije.

U unutrašnjosti se isprepliću motivi različitoga porijekla. Rješenja bačvastih svodova u središnjoj dvorani s bazenom asociraju na arhitekturu antičkih termi, kupola je motiv koji može biti u vezi s orijentalnom inspiracijom, a na pojedinim detaljima dekoracije unutrašnjosti su utjecaji secesije.

Na fasadi dominira orijentalna dekoracija uz secesijske elemente. Ulazni portal uokviren je klasičnim korintskim stupovima, koji umjesto baza imaju lavove na postamentima, a nose nadstrešnicu ukrašenu floralnim motivima.  Osobito je zanimljiv detalj dimnjaka u formi minareta. Uticaj savremene arhitekture vidi se iz prostorne organizacije, funkcionalne upotrebe i korištenja savremenih materijala.

Urinoterapija

I pored nesumnjive bizarnosti, ideja leåenja urinom ima iznenaœujuñe veliki broj poklonika koji tvrde da je ljudska mokraña lek koji leåi svaku bolest. U Indiji je pronaðen dokument star oko 5000 godina, pod nazivom Podmlaðivanje pijenjem urina (Shivambu Kalpa Vidhi) koji se sastoji od 107 stihova. Sliåno su koristili i stari Grci i Rimljani, a u Japanu mnoge æene i danas veruju da za lepotu i neænost svoje koæe mogu da zahvale tome što se redovno kupaju u mokrañi. U Nemaåkoj Velikoj Enciklopediji (Johann Heinrich Zedler’s Grossen Vollstaendigen Universallexikon) iz 1747. godine autori opisuju brojne prednosti leåenja urinom. Današnji poklonici urinoterapije još su maštovitiji - oni piju urin u sveæoj i toploj ili u rashlaœenoj formi, mešaju ga sa voñnim sokovima, sluæe ga uz voñe i slatkiše a salatu zaåinjavaju dodatkom “mokraña i sirñe” (“piss and vinegar”) koji kupuju u specijalizovanim prodavnicama za alternativnu terapiju. Njihov credo je citat iz Biblije “Pij vodu iz svoga studenca i što teåe iz tvojega izvora” (Priåe Solomonove, 5.15) koji naravno tumaåe na svoj naåin, a osnovali su i svoja udruæenja i odræavaju kongrese na åijim panel - diskusijama razmenjuju iskustva. Slika 1 je sa Drugog svetskog kongresa urinoterapeuta (kome je prisustvovalo preko 1000 uåesnika), gde su se u izveštaju našli podaci o specijalno prilagoœenom toaletu (prozvanom “apoteka”, slika 2) u kome se, pored plastiånih åaša, nalazi i uputstvo: sakupite vaš urin i primenite ga na koæi, oåima ili ga prosto popijte u apoteci. Uz izveštaj je priloæena i fotografija (slika 3) na kojoj gomila korišñenih åaša svedoåi da se uputstva poštuju. Pošto javnost nije bila oduševljena ovim vidom terapije, poklonici su išli još dalje: angaæovali su eksperta Majkla Marzabala (Michel Marsabal) da dizajnira specijalnu opremu za pruæanje prve pomoñi urinoterapijom. Najavljeno je instaliranje ove opreme u umetniåkoj koloniji Nieuwe Vide u Haarlemu u Holandiji, a zasad je postavljena na plaæi u Barseloni (Španija). Na slici 4 vidimo jedan deo te opreme: stolicu koja se ne razlikuje mnogo od obiånog osmatraåkog sedišta za spasioca na plaæi (mada, da je ova fotografija snimljena u trenutku pruæanja prve pomoñi, moæda bi razlika bila primetna?) Teško je nabrojati sve bolesti za koje se tvrdi da se leåe urinom. Lakše bi bilo navesti one koje nisu na spisku, taånije - nema ih; tu su åak i kancerogene bolesti i AIDS. Neki entuzijasti, u oduševljenju, proglašavaju ovu terapiju za “boæansku manifestaciju kosmiåke inteligencije”. U åemu je njen toliki kvalitet? Urinoterapija je jeftina i uvek dostupna a urin je antiseptiåan i neotrovan (sadræi 95% vode, 2,5% supstance koja se zove urea i 2,5% minerala, hormona i enzima). Van Der Kron (Van Der Kroon) u knjizi “Zlatna fontana: kompletni vodiå za urinoterapiju” tvrdi da je mokraña manje štetna od osveæavajuñih piña i “manje neukusna od æelatina spravljenog od kostiju i æila” (ma šta to znaåilo).

Da li je sve to dovoljna preporuka da se urin koristi kao terapeutsko sredstvo? Naravno da nije. Ako nešto nije skupo ni toksiåno to ne mora da znaåi da je lekovito. Poklonici urinoterapije na svom kongresu naveli su brojne prednosti koje ona donosi: reapsorpcija i ponovna upotreba hranljivih sastojaka, hormona i enzima, zatim imunološki efekat (kad se organizam “trenira” malom koliåinom toksiånih supstanci koje se ipak nalaze u urinu kad je åovek bolestan), kao i baktericidni i virucidni efakat (jer amonijak i so imaju antiseptiåko dejstvo). Kao prednosti navode se i unošenje soli, diuretiåki efekat (kojim se ubrzava izdvajanje novog urina), ubrzavanje transmutacije (teorija koja ima veze sa sposobnošñu tela da menja molekule jedne supstance u drugu, ali po svoj prilici ne i sa unošenjem mokrañe) i, na kraju, pozitivan psihološki efekat (što je, nema sumnje, najåudniji od svih argumenata). Moæe li medicina da potvrdi vrednost bilo åega od ovoga nabrojanog? Naæalost, ne. Mokraña sluæi za to da se iz organizma izbace materije koje su nepoæeljne i nema razloga da se one ponovo unose. Omiljeni argument urinoterapeuta, da je urin na neki naåin krv jer ga je organizam iz nje izdvojio, nije uverljiv; urin je otpadak, i ako zbog oboljenja bubrega prestane izdvajanje urina iz krvi, biñe ugroæen æivot. Ako nekome zatreba transfuzija sigurno je da mu neñe pomoñi urin nego krv. Drugi argument je da se vitamin C nalazi u mokrañi, ali treba znati da ga tu ima samo kada ga u telu ima više nego što je to potrebno (jer se na taj naåin organizam oslobaœa viška). Uostalom, kome je stalo do vitamina C, bolje ñe uåiniti ako uzme pomorandæu ili jabuku. Zaista, ako bi se u urinu nalazilo bilo šta što bi moglo da doprinese boljem zdravstvenom stanju, zašto bi se organizam svakodnevno po više puta lišavao tako efikasnog leka?

Profesionalna astma

Profesionalna astma je reverzibilna opstrukcija dišnih putova koja se razvija mjesecima i godinama nakon senzibilizacije na alergene koji se susreću na radnom mjestu. Simptomi su dispneja, piskanje u plućima, kašalj a katkad simptomi alergije gornjih respiratornih putova. Dijagnoza počiva na profesionalnoj anamnezi, uključujući procjenu radnih aktivnosti, utvrđivanje alergena iz radne sredine, kao i vremensku podudarnost između radnih aktivnosti i simptoma. Kožni alergijski testovi i bronhoprovokacijski testovi na alergene s radnog mjesta mogu su uraditi samo u specijaliziranim zdravstvenim ustanovama, ako je to neophodno. Terapija podrazumijeva uklanjanje oboljele osobe iz radne sredine gdje je bila izložena dotičnim alergenima, te ako je potrebno primjenu antiastmatika (vidi str. 387).

Profesionalna astma podrazumijeva razvoj astme na radnom mjestu ili neposredno nakon rada (kasna reakcija) u radnika koji ranije nisu imali astmu. Simptomi se javljaju tijekom nekoliko mjeseci ili godina od senzibilizacije na alergene s kojima se dolazi u dodir na radnom mjestu. Jedanput senzibiliziran radnik počinje reagirati i na niže koncentracije alergena od onih na koje je prvobitno reagirao. Profesionalna astma se razlikuje od neprofesionalne astme, koja je ustvari klinička ili supklinička astma, koja se pogoršava na radnom mjestu pod utjecajem tvari koje nadražuju pluća, npr. prašina i plinovi. Astma koja se pogoršava na radnom mjesta, koja je češća nego profesionalna astma, obično se poboljšava kad se smanji ekspozicija i primjeni odgovarajuća terapija za astmu. Ona ima bolju prognozu i ne zahtjeva istu razinu kliničke obrade na specifične alergene, tj. okidače astme.

Nekoliko drugih bolesti dišnih putova uzrokovanih udisanjem alergena na radnom mjesta može se razlučiti od profesionalne astme i astme koja se pogoršava na radnom mjestu.

Kod sindroma reaktivne disfunkcije bronha (SRDB), koji je nealergijski, osobe s negativnom anamnezom na astmu razvijaju trajnu, reverzibilnu opstrukciju dišnih putova nakon akutne pretjerane ekspozicije prašini, dimu ili plinu. Upalni proces u dišnim putovima traje i nakon uklanjanja akutnog iritansa pa se ovaj sindrom ne može razlučiti od astme.

Kod reaktivnog sindroma gornjih dišnih putova (nazalni, faringealni), simptomi nadražaja sluznice se razvijaju nakon akutne ili ponovljene ekspozicije inhalacijskim iritansima.

Disfunkcija glasiljki povezana s iritansima može oponašati astmu jer dolazi do nenormalne apozicije i zatvaranja glasiljki, posebno u inspiriju, a javlja se poslije akutne inhalacije iritansa.

Kod industrijskog bronhitisa (kronični bronhitis uzrokovan iritansima), upala bronha uzrokuje kašalj nakon akutne ili kronične ekspozicije inhalacijskim iritansima.

Kod obliteracijskog bronhiolitisa, oštećenje bronhiola nastaje nakon akutne ekspozicije inhalacijskim plinovima (npr. amonijev anhidrit). Dva glavna oblika su proliferativni i konstriktivni. Konstriktivni oblik je češći a može ali i ne mora biti udružen s drugim oblicima difuznog oštećenja pluća.

Etiologija

Profesionalnu astmu uzrokuju imuni i ne– imuni mehanizmi. U imune mehanizme spadaju hipersenzitivnost na alergene iz radne sredine posredovana sa IgE i ne–IgE. Postoje stotine profesionalnih alergena, počevši od niskomolekularnih spojeva pa do velikih proteina. Primjeri su: prašina žitarica, proteolitički enzimi za proizvodnju deterdženata, drvo crvenog cedra, izocijanati, formalin (rijetko), antibiotici (npr. ampicilin, spiramicin), epoksidne smole i čaj.

Ne–imunološki upalni mehanizmi, odgovorni za profesionalne bolesti dišnih putova, uzrokuju direktnu iritaciju respiratornog epitela i sluznice gornjih dišnih putova.

Simptomi i znakovi

Simptomi su osjećaj nedostatka zraka, stezanje u prsima, piskanje u plućima, kašalj, često sa simptomima gornjih dišnih putova kao što su: kihanje, sekrecija iz nosa i suzenje. Simptomi gornjih dišnih putova i konjunktiva mogu prethoditi tipičnim simptomima astme mjesecima ili godinama. Simptomi se mogu razviti tijekom radnog vremena i to poslije izlaganja specifičnoj prašini ili isparenju, ali simptomi obično postaju očigledni tek nakon nekoliko sati kada se napusti radno mjesto, čime je povezanost između bolesti i radnog mjesta manje upadljiva. Noćno piskanje može biti jedini simptom. Obično simptomi nestaju vikendom ili na godišnjem odmoru, iako su u slučaju dužeg ili gotovo stalnog izlaganja povremene egzacerbacije i poboljšanja manje očiti.

Dijagnoza

Dijagnoza ovisi o prepoznavanju veze između alergena s radnog mjesta i kliničke astme. Radna anamneza o izloženosti alergenima pobuđuje sumnju na dijagnozu. Podaci o alergogenim tvarima mogu poslužiti za postavljanje dijagnoze, koju potvrđuju imunološki testovi (npr. kožne probe ili testiranje krpicama) sa prethodno spravljenim suspektnim alergenima od tvari s radnog mjesta, što potvrđuje da tvari s radnog mjesta utječu na pojavu simptoma. Bronhalna hiperreaktivnost nakon izlaganju osumnjičenom antigenu također ide u prilog ovoj dijagnozi.

U teškim slučajevima, za utvrđivanje opstrukcije gornjih dišnih putova služi bronhoprovokacijski test. Ovaj se postupak vrši samo u specijaliziranim medicinskim centrima za bronhoprovokacijsko testiranje koji mogu intervenirati u slučaju ozbiljnih reakcija. Testovi plućne funkcije ili mjerenje vršnog ekspiratornog protoka zraka koji pokazuju smanjen protok zraka za vrijeme opterećenja, su dodatni dokazi uzročnog utjecaja radne sredine. Metakolinski test može poslužiti za utvrđivanje stupnja hiperreaktivnosti dišnih putova. Osjetljivost na metakolin može se smanjiti nakon što se prekine izloženost profesionalnim alergenima.

Diferencijacija od idiopatske astme počiva na simptomima, dokazivanju alergena na radnom mjestu, odnosno postojanju veze između izloženosti alergenima i pogoršanju simptoma kao i na fiziološkom pogoršanju.

Liječenje i prevencija

Terapija je ista kao i za idiopatsku astmu, uključujući inhalacijske bronhodilatatore i kortikosteroide (vidi str. 387).

Najvažnije je spriječiti udisanje alergogene prašine. Međutim, nemoguće je eliminirati sve izvore senzibilizacije i kliničku bolest. Jednom senzibilizirani, pacijenti s profesionalnom astmom mogu reagirati i na izuzetno male koncentracije alergena u zraku. Oni koji se vraćaju u istu radnu sredinu gdje postoje provokacijski alergeni, imaju lošiju prognozu, više respiratornih tegoba, više poremećaja plućne funkcije, veću potrebu za lijekovima te mnogo opasnije i češće egzacerbacije. Kadgod je moguće, osoba sa simptomima astme ne bi se smjela izlagati alergenima na radnom mjestu gdje se javljaju zdravstvene tegobe. Ako se nastavi ekspozicija, simptomi postaju trajniji. Profesionalna astma se katkad može izliječiti ako se pravovremeno prepozna, a ekspozicija prekine.

Dijagnoza Jak bol u anusu je najčešća prezentirajuća tegoba. Hodanje, kašalj ili napinjanje može da pogorša bol. Palpabilna masa se često detektuje inspekcijom perianalne oblasti ili digitalnim pregledom rektuma. Povremeno, pacijenti će se prezentirati sa groznicom, retencijom mokraće ili sepsom opasnom po život. Dijagnoza perianalnog ili ishiorektalnog apscesa se obično može postaviti samim fizičkim pregledom (bilo u ordinaciji ili u operacionoj sali). Međutim, složena ili atipična prezentacija može da zahteva vizualuzacione studije, kao što su CT i MRI, radi punog razaznavanja anatomije apscesa.

Lečenje Anorektalne apscese bi trebalo lečiti drenažom čim se postavi dijagnoza. Ako je dijagnoza pod znakom pitanja, pregled pod anestezijom je često najekspeditivniji način potvrđivanja dijagnoze i lečenja problema. Zakasnelo ili neadekvatno lečenje može ponekad da izazove ekstenzivno gnojenje opasno po život, sa masivnom nekrozom tkiva i septikemijom. Antibiotici su indikovani samo ako postoji masivan prekrivajući celulitis ili je pacijent imunokompromitovan, ima dijabetes melitus ili oboljenje srčanih zalistaka. Antibiotici sami nemaju efekta u lečenju perianalne ili perirektalne infekcije.

Perianalni apsces. Većina perianalnih apscesa se može drenirati pod lokalnom anestezijom u ordinaciji, klinici ili sobi za hitne intervencije. Veći, složeniji apscesi mogu zahtevati drenažu u operacionoj sali. Krstasti rez kože i potkožnog tkiva se izvodi preko najizraženijeg dela apscesa i ekscidiraju se “uši” kako bi se sprečilo prevremeno zatvaranje. Nije neophodno tamponiranje rane, a sedeće kupke započinju sledećeg dana.

Ishiorektalni apsces. Ishiorektalni apsces izaziva difuzni otok u ishiorektalnoj jami koji može da zahvata jednu ili obe strane, stvarajući “potkovičasti” apsces. Prosti ishiorektalni apscesi se dreniraju kroz rez na koži koja ih prekriva. Potkovičasti apscesi zahtevaju drenažu dubokog retroanalnog prostora i često zahtevaju protivrezove jednog ili oba ishiorektalna prostora.

Intersfinkterični apsces. Poznato je da je intersfinkterične apscese teško dijagnostikovati zbog toga što stvaraju malo otoka i slabe perianalne znake infekcije. Bol se tipično opisuje kao dubok i “gore unutra” u analnoj oblasti, i obično ga pogoršava kašljanje ili kijanje. Bol je tako intenzivan da obično onemogućava digitalni rektalni pregled. Dijagnoza se postavlja na osnovu visokog indeksa sumnje i obično zahteva pregled pod anestezijom. Nakon što se identifikuje, intersfinkterični apsces se može drenirati putem ograničene, obično zadnje, unutrašnje sfinkterotomije.

Supralevatorski apsces. Ovaj tip apscesa nije čest i može biti težak za dijagnostikovanje. Usled blizine peritonealne duplje, supralevatorski apscesi mogu da imitiraju intra-abdominalne uslove. Digitalni rektalni pregled može da otkrije indurisanu, ispupčenu masu iznad anorektalnog prstena. Esencijalno je identifikovati izvor supralevatorskog apscesa pre lečenja.

Ako je apsces posledica širenja naviše intersfinkteričnog apscesa, treba ga drenirati kroz rektum. Ako se drenira kroz ishiorektalnu jamu, može rezultirati složena, suprasfinkterična fistula. Ako supralevatorski apsces nastaje širenjem naviše ishiorektalnog apscesa, treba ga drenirati kroz ishiorektalnu jamu. Drenaža ovog tipa apscesa kroz rektum može da rezultira ekstrasfinkteričnom fistulom. Ako je apsces posledica intra-abdominalnog oboljenja, primarni proces zahteva lečenje i apsces se drenira najdirektnijim putem (transabdominalno, rektalno ili kroz ishiorektalnu jamu). Akutna retinalna nekroza Radi se o bolesti koju je teško anatomski smjestiti. Obično počinje kao prednji uveitis koji se proširi na dublje djelove srednje očne ovojnice, a potom i mrežnice [1]. Termin akutne retinalne nekroze (ARN) uveli su Young i Bird opisujući rijedak, razarajući sindrom od kojeg najčešće obolijevaju imunokompetetne osobe oba spola i različitih dobnih skupina [4]. Bolest je najčešće uzrokovana virusnim infekcijama, a najčešći uzročnici su varicella zoster virus (VZV), herpes simplex virusi (HSV) te Epstein-Barr virus [4–11]. 8 Klinička dijagnoza temelji se na dijagnostičkim kriterijima postavljenim od strane Američkog društva za bolesti srednje očne ovojnice (American Uveitis Society) [4], a bolest karakteriziraju: 1. prednji uveitis 2. vitreitis 3. mrljasti ili konfluirajući infiltrati bijele ili žučkaste boje koji se šire perifernim dijelovima mrežnice Atrofija mrežnice koja nastaje kao posljedica nekroze često je praćena i ablacijom retine. Okluzivni vaskulitis zahvaća krvne žile retine, ali i srednje očne ovojnice. Ishod bolesti često je nepovoljan. Bolest je izuzetno rijetka, a dostupni podaci nedostatni. Etiološka dijagnoza najčešće se postavlja dokazivanjem uzročnika u očnoj vodici [2,12]. Liječenje ovisi o dokazanom ili pretpostavljenom uzročniku bolesti.

Delo

Iako je, prema nekim istraživanjima, Habiba Rizvanbegović Stočević napisala celovit „Divan“, do danas je sačuvana samo jedna njena pesma, koja peva o ljubavi, čežnji, patnji i nesretnom životu pesnikinje.

Habiba Rizvanović Stočevićpreminula je u 45. godini života, početkom novembra 1890., u Istanbulu, gde je i sahranjena. Patofiziologija Tay-Sachsova bolest uzrokovana je nedovoljnom aktivnošću enzima heksosaminidaza A. Heksosaminidaza A je vitalni hidrolitiski enzim, koji se nalazi u lizosomima, gdje razgrađuje sfingolipide. Kada heksosaminidaza A više ne funkcionira ispravno, lipidi se akumuliraju u mozgu i ometaju normalne biološke procese. Heksosaminidaza A posebno razgrađuje derivate masnih kiselina zvane gangliozidi; oni se stvaraju i biološki razgrađuju brzo u ranom životu kako se mozak razvija.Pacijenti sa Tay-Sachsovom bolešću i nositelji mogu se identificirati jednostavnim testom krvi koji mjeri aktivnost heksosaminidaze A.[5] Hidroliza GM2-gangliozida zahtijeva tri proteina. Dva od njih su podjedinice heksosaminidaze A; treći je mali glikolipidni transportni protein, protein aktivator GM2 (GM2A), koji djeluje kao supstrat-specifičan kofaktor za enzim. Nedostatak bilo kojeg od ovih proteina dovodi do skladištenja gangliozida, prvenstveno u lizosom ima neurona. Tay–Sachsova bolest (zajedno sa AB-varijantom GM2-gangliozidoza i Sandhoffova bolest) nastaju jer mutacija naslijeđena od oba roditelja deaktivira ili inhibira ovaj proces. Većina Tay–Sachsovih mutacija vjerovatno ne utiče direktno na funkcionalne elemente proteina (npr. aktivno mjesto). Umjesto toga, oni uzrokuju pogrešno svijanje (ometaju funkciju) ili onemogućuju unutarćelijski transport.[21]

Dijagnoza Kod pacijenata sa kliničkom sumnjom na Tay-Sachsovu bolest, u bilo kojoj dobi od početka, početno testiranje uključuje enzimski test za mjerenje aktivnosti heksosaminidaze u serumu, fibroblastima ili leukocitima. Ukupna aktivnost enzima heksosaminidaze smanjena je kod osoba s Tay-Sachsovim učinkom kao i postotak heksosaminidaze A. Nakon potvrde smanjene aktivnosti enzima , može se tražiti potvrda molekulskom analizom.[22] Svi pacijenti s dojenačkim početkom Tay-Sachsove bolesti imaju "trešnja crvenu" makulu u retini, koju ljekar lahko može uočiti pomoću oftalmoskopa.[5][23] Ova crvena pjega je područje mrežnjače koje izgleda crveno zbog gangliozida u njenim okolnim ganglijskim ćelijama. Rožnjačna cirkulacija ispoljava se kroz "crvenilo" u ovoj foveinoj regiji, gdje su sve mrežnjačne ganglijske ćelije potisnute u stranu da bi se povećala oštrina vida. Dakle, ova trešnjastocrvena mrlja je jedini normalni dio mrežnjače; pojavljuje se u suprotnosti s ostatkom mrežnjače. Mikroskopska analiza neurona retine pokazuje da su oni prošireni zbog viška skladištenja gangliozida.[24] Za razliku od drugih lizosomnih bolesti skladištenja (npr. Gaucherova bolest, Niemann-Pickova bolest i Sandhoffova bolest), hepatosplenomegalija (povećanje jetre i slezene) kod Tay-a Sachsove se ne vidi.[25] _________________

List „Okovana Vojvodina“ bio je jedan od najbolje uređivanih i tehnički najbolje opremljenh ilegalnih zatvorskih listova u hortijevskoj Madarskoj, koji su pokrenuli politički zatvorenici u vojnom zatvoru u Šatoraljaujhelju, tokom Drugog svetskog rata. Motivi za pokretanje lista bili su isti kao i u drugim zatvorima, informisanje logoraša i popularizacija narodnooslobodilačkog pokreta, što se vidi i iz sadržaja lista

Opšte informacije

List je pokrenut u jesen 1943. godine, neposredno posle proslave godišnjice oktobarske revolucije, pa je uvodni članak prvog broja lista bio je posvećen oktobarskoj revoluciji.

Uredništvo

Uredništvo lista činili su:

• glavni urednik Ivan Sue
• saradnici glavnog urednika prilikom izdavanja prvog broja bili su: Antal Benja, Milan Džanić, Milenko Marinković i Milenko Vlaškalić.
• Ilustrator je bio Božidar Vučković,
• grupa omladinaca koja je prepisivala materijal tehničkim slovima, na čelu sa Aleksandrom Katićem. Grupa je toliko znalački radila na prepisivanju ovih zatvorskih novina, da su gotovo svi zatvorenici poverovali da je list negde štampan u gradu.
• povezivač svakog pojedinog broja u poluplatno obavljao je Geza Budinčević,

Materiajal za pravljenje lista nabavljen je mnogo ranije nego što je list počeo da izlazi. Hartiju, tuš, materijal za povez i ostalo, pored rodbine zatvorenika, donosili su i neki kriminalci.

Naslovna strana

Naslovna strana lista bila je nacrtana na polukartonu. Odmah na vrhu stranice stojao je tekst: „Organ Narodnog fronta zatvorenika u Šatoraljaujhelju“. Ispod ovog teksta bile su tušem nacrtane konture Jugoslavije sa crvenom petokrakom zvezdom. Granice Vojvodine su bile izvučene crvenom bojom, a preko nje nacrtana dva lanca, čije su neke karike već pucale. Ispod ovog crteža stojao je krupnim masnim slovima naslov lista „O K O V A N A V O J V O D I N A“, a ispod njega: „Zatvor Satoraljaujhelj“

Dinamika izdavanja lista

List „Okovana Vojvodina“ je nakon početnih poteškoća počela da izlazi redovno dva puta mesečno i bila je namenjena svim političkim zatvorenicima iz Jugoslavije.

Stečena iskustva preneta u druga dva lista

Nakon stečenih iskustava sa izdavanjem lista „Okovana Vojvodina“ partijsko rukovodstvo je došlo na ideju da se pokrenu jos dva lista. Bili su to:

• „Naša knjižnica“, namenjena prvenstveno širenju opšteg obrazovanja medu zatvorenicima,
• „Nas put“, koji je izlazio kao „Organ KPJ i SKOJ-a zatvorenika u Šatoraljaujhelju“, kako je bilo navedeno u podnaslovu lista.

Spoljašnje veze

FUNKCIONALNA HRANA OD ŽITARICA Za jedan broj fitojedinjenja prisutnih u hrani biljnog porekla je dokazano da imaju pozitivan efekat na zdravlje i prevenciju bolesti. Vitamin E, fenolna jedinjenja, glutation, askorbinska kiselina, β-karoten, selen i bakar su glavni antioksidanti koji sprečavaju oksidacione procese (Trujillo i sar., 2006). Među oksidacionim procesima najintenzivnija je lipidna peroksidacija uzrokovana slobodnim radikalima, koja se smatra odgovornom za različite patološke procese, posebno nastanak i razvoj ateroskleroze i dijabetesa (Kehrer, 1993). Pšenica je osnovna namirnica u ishrani velikog dela svetske populacije. Ona čini od 20% do skoro 80% ukupne potrošnje hrane u različitim regionima sveta. Osim što je bogata brojnim fitojedinjenjima, pšenica ima jedinstvenu osobinu formiranja glutena, što je čini pogodnom za proizvodnju pekarskih proizvoda. Ovas i ječam takođe imaju značajno mesto u ljudskoj, a bogati su fitojedinjenjima (Slavin, 2004). Fitojedinjenja žitarica imaju ulogu u prevenciji raka, artritisa, koronarnih oboljenja srca i osteoporoze (Wrick i sar., 1993). Funkcionalni proizvodi od žitarica snižavaju nivo holesterola u krvi i utiču na jačanje kostiju. Iako je zdravstveni efekat hrane za potrošače važna činjenica, oni teško menjaju svoje navike u ishrani čak, i kada znaju da su nezdrave (Skalbert i Vilijamson, 2000). Konzumiranje funkcionalne hrane je način da se omogući potrošaču da vodi zdraviji život bez velikih promena navika u ishrani (Jonas i Beckmann, 1998). Svakodnevno konzumiranje funkcionalne hrane od žitarica bi moglo da bude jednostavan način povećanja unosa nutrijenata.

Uticaj proizvodnog procesa na biološki aktivna jedinjenja

Sirovine iz kojih se dobijaju biološki aktivne komponente mogu da budu veoma razlićite i najčešće se koriste biljni ekstrakti, biljne namirnice, životinjske namirnice, proizvodi mikrobiološke fermentacije, mikroorganizmi, vitamini i mineralni sastojci. Postupci koji se primenjuju za dobijanje biološki aktivnih komponenti hrane identićni su postupcima koji se primenjuju za dobijanje fitohemikalija i lekovitih supstanci (sinteza, ekstrakcija, frakcionisanje, enzimska hidroliza, identifikacija...). Inkorporiranje biolo{ki aktivne komponente sa dokazanim povoljnim efektom na jednu ili više funkcija u organizmu, ćini osnovu proizvodnje funkcionalne hrane.

Funkcionalna namirnica može da nastane tako što se biološki aktivni sastojak doda tradicionalnoj namirnici, koja time proširuje svoje delovanje, ili se oblikuje sasvim novi proizvod sa specifičnim sastavom i fiziološkim delovanjem (probiotski voćni sok).

U proizvodnji funkcionalnih namirnica potrebno je posvetiti pažnju mogućim interakcijama između biološki aktivnog sastojka i ostalih satojaka namirnice. Tako, na primer, velika količina prisutnih dijetnih vlakana može znažajno da smanji iskoristljivost mineralnih sastojaka prisutnih u proizvodu. Istovremeno prisustvo više sastojaka mo`e značajno da modifikuje delovanje aktivnog sastojka. Mnoge biološki aktivne supstance su nestabilne tokom tretmana i stajanja. One podležu mnogim poznatim reakcijama, kao što su oksidacija, hidroliza, termička degradacija i Maillard-ova reakcija, koje dovode do smanjenja njihove bioaktivnosti. Sa druge strane, tretman može dovesti do nastanka novih bioaktivnih jedinjenja. Neka od novonastalih jedinjenja, posebno iz soje, belog luka, ćaja i mlečnih proizvoda su se pokazala efikasnim u prevenciji i tretmanu razli~itih oboljenja.

U svakom slučaju, povoljan efekat bioaktivnih jedinjenja direktno zavisi od primenjenog tretmana u proizvodnji namirnica. Boljim razumevanjem mehanizama i kinetike reakcija bioaktivnih jedinjenja tokom primenjenih tretmana, otvara se i mogućnost modifikovanja tretmana u smislu smanjenja njihovog nepovoljnog dejstva, kao i potenciranja pozitivnih efekata. Osim ovoga, najnovije tehnologije u proizvodnji hrane (netermički tretman) i čuvanja (modifikovana atmosfera) postaju sve raznovrsnije i usložnjenije. Rezultat njihove primene je bolje održavanje bioaktivnih supstanci nakon primenjenih tretmana. Novi literaturni podaci jasno ukazuju na vezu između primenjenih tretmana i bioaktivnih komponenti. Tako je povećanje bioiskoristljivosti likopena, karotena iz paradajza bilo među prvim otkrivenim pozitivnim efektima termičkog tretmana. Različiti tretmani imaju povoljno dejstvo na aktivnost – glukana, najproučavanijeg bioaktivnog sastojka ćitarica povećavajući njegovu bioiskoristljivost.

Investiranje u poljoprivredni sektor RS

Podsektori atraktivni za investiranje:

1. Proizvodnja i prerada voća i povrća : staklenici i plastenici za povrće i jagodičasto voće za konzum i preradu – prerađivački kapaciteti postoje, a znatne količine se uvoze; uzgoj malina i kupina te izgradnja hladnjača i sušara za voće – klimatski uslovi povoljni, postoji tržište prodaje u zemlji i inostranstvu, podizanje plantaža: oraha, lješnjaka, krušaka, višanja i jabuka- klimatski uslovi su povoljni, a velike količene za konzum i preradu se uvoze.
2. Vinogradarstvo i vinarstvo : podizanje vinograda i proizvdnja grožđa i vina prepoznatljivog geografskog porijekla.
3. Uzgoj stoke, proizvodnja i prerada mesa : podizanje farmi, reprocentara, te proizvodnja mesnih i mliječnih proizvoda viših faza obrade : tvrdi i polutvrdi sirevi, trajni i polutrajni mesni proizvodi kao što su kobasice, mesne konzerve i slično.
4. Ribarstvo : uzgoj kvalitetne ribe za izvoz i podizanje prerađivačkih kapaciteta.
5. Pčelarstvo : proizvodnja pčelinjih proizvoda prepoznatljivog geografskog porijekla za izvoz, uvođenje novih proizvoda prije svega za potrebe turizma i ugostiteljstva,
6. Proizvodnja i prerada ljekovitog bilja, pečurki i sakupljanje šumskih plodova, prije svega pečurki i puževa, uzgoj i prerada industrijskog bilja : šećerne repe i uljarica -soja i uljana repica.

Verbalno, neverbalno i fizičko

Seksualno uznemiravanje, u smislu Zakona o radu jeste svako verbalno, neverbalno ili fizičko ponašanje koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica koje traži zaposlenje, kao i zaposlenog u sferi polnog života, a koje izaziva strah ili stvara neprijateljsko, ponižavajuće ili uvredljivo okruženje. Zakonom o ravnopravnosti polova propisano je da se uznemiravanje, seksualno uznemiravanje ili seksualno ucenjivanje na radu ili u vezi sa radom koje čini zaposleni prema drugom zaposlenom smatra povredom radne obaveze koja predstavlja osnov za otkaz ugovora o radu.

Zakon o zabrani diskriminacije iz 2009. godine seksualno uznemiravanje posmatra kao oblik diskriminacije po osnovu pola, te zabranjuje uskraćivanje prava ili priznavanje pogodnosti u odnosu na pol, zabranjuje nasilje, eksploataciju, izražavanje mržnje, omalovažavanje, ucenjivanje i uznemiravanje s obzirom na pol, kao i javno zagovaranje, podržavanje i postupanje u skladu sa predrasudama, običajima i drugim društvenim obrascima ponašanja koji su zasnovani na ideji podređenosti ili nadređenosti polova, odnosno stereotipnih uloga polova.

Zakon o sprečavanju zlostavljanja

Pošto se ova regulativa u praksi pokazala kao nedovoljna, mobing je regulisan posebnim zakonom – Zakonom o sprečavanju zlostavljanja na radu koji se primenjuje od 04.09.2010. godine. Ovaj zakon definiše pojam zlostavljanja, izvršioca zlostavljanja; prava,obaveze i odgovornosti poslodavca i zaposlenih u vezi sa zlostavljanjem; interni postupak zaštite u slučaju mobinga; rokove zastarelosti; postupak za utvrđivanje odgovornosti zaposlenog; mere za sprečavanje zlostavljanja do okončanja postupka; zaštitu učesnika u postupku; sudsku zaštitu kroz pokretanje postupka,sadržinu tužbe, teret dokazivanja, privremene mere.

Zlostavljanje, u smislu Zakona o sprečavanju zlostavljanja na radu, jeste svako ponašanje prema zaposlenomili grupi zaposlenih kod poslodavca koje se ponavlja, a koje za cilj ima ili predstavlja povredu dostojanstva, ugleda, ličnog i profesionalnog integriteta, zdravlja, položaja zaposlenog i koje izaziva strah ili stvara neprijateljsko, ponižavajuće ili uvredljivo okruženje, pogoršava uslove rada ili dovodi do toga da se zaposleni izoluje ili navede da na sopstvenu inicijativu raskine radni odnos ili otkaže ugovor o radu ili drugi ugovor. Zlostavljanje je i podsticanje ili navođenje drugih na opisano ponašanje. Dakle, u pitanju su radnje koje, da bi se smatrale mobingom treba da se ponavljaju u dužem vremenskom periodu.

Jedini izuzetak je seksualno uznemiravanje, kada se kao uslov ne traži ponavljanje, odnosno kontinuitet u protivpravnom ponašanju. Dovoljno je da je jednom učinjen ovaj tip zlostavljanja da bi se pokrenuo sudski postupak i tražila naknada štete. Ovo stoga jer što se tiče samog određenja pojma seksualnog uznemiravanja, navedeni zakon se poziva na citiranu definiciju iz Zakona o radu. Odredbe Zakona o sprečavanju zlostavljanja na radu primenjuju na slučajeve seksualnog uznemiravanja u skladu sa definicijom iz zakona kojim se uređuje rad. Videli smo da se u definiciji seksualnog uznemiravanja iz Zakona o radu ne zahteva ponavljanje radnji.

Izvršilac zlostavljanja

Izvršiocem zlostavljanja smatra se poslodavac sa svojstvom fizičkog lica ili odgovorno lice kod poslodavca sa svojstvom pravnog lica, zaposleni ili grupa zaposlenih kod poslodavca, koji vrši zlostavljanje.

Zaštitu od zlostavljanja u skladu sa Zakonom o sprečavanju zlostavljanja na radu mogu da traže sva radno angažovana lica, bez obzira na to da li su u radnom odnosu (na određeno ili neodređeno vreme), ili su angažovani po osnovu ugovora o privremenim i povremenim poslovima, ugovora o delu, ili su lica na dopunskom radu, na stručnom osposobljavanju i usavršavanju kod poslodavca bez zasnivanja radnog odnosa, volonteri. Uopšte, zaštitu može da traži svako lice koje po bilo kom osnovu učestvuje u radu kod poslodavca.

Osim citiranog zakona, postoji Pravilnik o pravilima ponašanja poslodavaca i zaposlenih u vezi sa prevencijom i zaštitom od zlostavljanja na radu, koji je donelo Ministarstvo rada i socijalne politike 2010. godine. Kao što i sam naziv ovog podzakonskog akta sugeriše, njime se propisuju pravila ponašanja zaposlenih i poslodavaca u cilju prevencije zlostavljanja na radu i zloupotrebe prava na zaštitu od zlostavljanja. Osim odredbi koje imaju za cilj da obezbede zdravu radnu sredinu, ovaj propis sadrži i odredbe koje opisuju ponašanja koja bi mogla da ukažu na zlostavljanje ili sekualno uznemiravanje.

Obaveze poslodavca i zaposlenih

Poslodavac je dužan da, u cilju stvaranja uslova neophodnih za zdravu i bezbednu radnu okolinu, organizuje rad na način kojim se sprečava pojava zlostavljanja na radu i u vezi sa radom od strane poslodavca, odnosno odgovornog lica ili zaposlenih kod poslodavca. Poslodavac je dužan da zaposlenog, pre stupanja na rad, pismenim putem obavesti o zabrani vršenja zlostavljanja i pravima, obavezama i odgovornostima zaposlenog i poslodavca u vezi sa zabranom zlostavljanja.

Iz ove obaveze poslodavca da stvori radno okruženje u kojem neće doći do pojave zlostavljanja proističe i njegova odgovornost za naknadu štete žrtvi mobinga. Naime, poslodavac odgovara za štetu koju odgovorno lice ili zaposleni vršeći zlostavljanje prouzrokuje drugom zaposlenom kod istog poslodavca.

Sa druge strane, zaposleni koji vrši zlostavljanje, ili zloupotrebi pravo na zaštitu od zlostavljanja, odgovoran je za nepoštovanje radne discipline, odnosno povredu radne dužnosti.______________________________

2019. Dekada, Galerija savremene likovne umetnosti, Požarevac 2018. Fe/Au, radovi na papiru (sa M.Petkovićem), UK Parobrod, Beograd 2017. Galerija Kulturnog centra, Gornji Milanovac VicLeka (sa Vikom Godarom, VB), Galerija 46, London, Velika Britanija Pank portreti dinastije Obrenović, Galerija Kultutnog centra, Šabac Pank portreti dinastije Obrenović, Galerija Narodnog muzeja, Kragujevac Новi redovni profesori na Grafičkom odseku FLU (sa V. Veljaševićem), Galerija FLU, Galerija Izlozi, Beograd 2016. Pank portreti dinastije Obrenović, Istorijski muzej, Beograd Pank arheologija, poslednje poglavlje, Prodajna galerija, Beograd 2015. Aleksandar Mladenović i Robert Truskovski, Galerija Artist’s Proof, Kalgari, Alberta U potrazi za Limijerima, 120 godina od otkrića filma, Muzej Jugoslovenske kinoteke, Beograd

	VicLeka (sa Vikom Godarom, VB), Ozone Art Space, Beograd

e osećamo emocionalno sigurno, osećamo se opušteno iznutra, i naš štit je spušten. Slobodni smo biti autentični pred partnerom, što uključuje izražavanje naše boli, nezadovoljstva i čežnje, ne plašeći se da ćemo biti kritikovani ili osramoćeni.

Prema istraživanju Johna Gottmana na temu bračnog uspeha[1], jedan od četiri faktora koji vode u problematične veze je odbrambeni stav (zajedno sa kritikom, prezirom i osudom). Branimo se od bolnih osećaja koji bi nam mogli slomiti srce ako smo optuženi, osuđeni, osramoćeni ili odbačeni od strane voljene osobe. Održavanje ovog nevidljivog zida postaje prepreka koja ne dozvoljava našem srcu da ostane saosećajno i otvoreno.

Postoji mnogo načina da se zaštitimo kada se ne osećamo sigurno. Možemo se zaštititi isključivanjem i zadržavanjem distance. Pojedinci tada drastično smanjuju kontakt sa partnerom ili prijateljem. Ili postajemo kritični prema drugima pre nego što oni imaju priliku da nas kritikuju. („Pa ni ti nisi dobar slušalac!“ Ili „Ti uvek kasniš, a ne ja!“).

Kad se sa nekom osobom osećamo sigurno, ne treba biti defanzivan, jer ima malo toga od čega bi se u stvari branili. Kad osećamo da smo tretirani s poštovanjem i ljubaznošću, možemo se konačno opustiti sa partnerom. Dok verujemo da naš partner ima nameru i sposobnost da vidi ko smo u stvari – da nas čuje i razume, čak i ako ponekad postane napet- opuštamo se sve više i više sa njima, što jača poverenje i gradi intimnost.

2013. Monanarchiste, Galerija Presse Papier, Troa-Rivjer, Kanada 2012. Rani pank i hibridna grafika, Galerija ULUS, Beograd Galerija Srbija, Galerija savremene likovne umetnosti, Niš 2011. Novi vanredni profesori FLU (sa D. Ilić, V. Veljaševićem i A. Pantićem), Galerija FLU, Beograd Muzej umetnosti, Nacionalni Univerzitet Tajvana, Tajpej, Tajvan 2010. Univerzitet Hjustona Kliar Lejk, Kliar Lejk, Teksas, SAD Češki muzej (sa A.Keković Mladenović i K.Toralbom), Hjuston, SAD 2009. Moderna galerija Likovni susret, Subotica

Muzej Kairos u Trogiru

žili kucavici niškog kafanskog života, potezu Galija – Stara Srbija – Partizanka. Galija je bila verovatno najpoznatija niška kafana tog doba. Po njoj je ime dobio najveći niški rok bend, a pored rokera, tu su visili i ljubitelji novog talasa, metalci, hipici, dobre ribe i one druge, srednjoškolci, studenti, te raznorazni umetnici i pesnici, što ulični, što salonski. Tada su se, naime, ženske više ložile na pesnike nego na kafedžije, a slušanje novokomponovane narodne muzike bilo je nezamisliv blam. Neverovatno, ali istinito.Da nije bilo takve klijentele, Galija bi ostala samo jedna u beskrajnom nizu kafančina „u društvenoj svojini“ – lamperija impregnirana nikotinom, peć na čvrsto gorivo zajedno sa čunkom, slika druga Tite, uglavnom nadrkani konobari, progoreli stolnjaci, tanak izbor pića i odvratne aluminijske piksle, ali ovako… Leti je bivalo bolje: najprijatnija bašta u gradu, debela ‘ladovina ispod kasnije posečenih lipa i pogled na ulicu Petog kongresa, kud prolaze Turci i trgovci. Nešto slično ovome danas ispred Bisera, gde ima čak i lipa. Doduše, leti biste ostajali uskraćeni za pogled na sliku druga Tite sa iglom za kravatu, ali to se dalo nekako izdržati. Zlatno doba Galije trajalo je do pred kraj osamdesetih i vakta Anta Markovića, kada su već svi kafići radili do zore, a poroci (i laki i teški) se konzumirali u takvom kvantitetu i kvalitetu da je slutilo da neće da izadje na dobro. I nije, jer su došle devedesete, i ostali smo bez senfa na koti 613, ali to već nema veze sa ovim nostalgičnim tekstom. K’o što reče Barbara Sidni u Peronu zaborava, „Ko ne bi našao mesta u Galiji, produžavaše laganim korakom kroz parkić do Stare Srbije, gde ga očekivahu konobari u opancima-šiljkanima, brič čakširama i anterijama, i držahu poslužavnike sa odabranim narodnim jestivima, od kojih na izuzetnom glasu bejahu teleća glava i pasulj u grnetu.“ Tako je zaista i bilo, s tim što je, baš iz razloga spomenutih nacionalnih specijaliteta, Srbija slovila kao pristojna porodično-direktorska kafana, pa se u nju svraćalo uglavnom ako u Galiji i Partizanki nije bilo mesta.

Други део

Muzej Kairos nalazi se u samostanu benediktinki koji je utemeljen 1064. godine uz postojeću crkvu sv. Dujma, u koju su navraćali mornari i ribari, pa se od kraja XII. stoljeća naziva imenom sv. Nikole – zaštitnika putnika i pomoraca. Samostanski sklop sastoji se od crkve, kule tzv. Vitturi, kule sv. Nikole i više zgrada, romaničkih, gotičkih, renesansnih i baroknih stilskih obilježja. Zvonik crkve koji je potkraj XVI. stoljeća dala graditi Pelegrina Cipiko Koriolanović podigla je klesarska obitelj Bokanić sa Brača. Samostanska zbirka umjetnina sadrži niz vrijednih umjetničkih djela, među kojima se ističe grčki reljef s likom neuhvatljivog grčkog božanstva sretnog trenutka, Kairosa, iz IV.-III. stoljeća prije Krista. U zbirci umjetnina benediktinskog samostana nalazi se nekoliko vrijednih slikarskih djela: Bogorodica s Djetetom s kraja XIII. stoljeća, naknadno uklopljena u baroknu palu portatile s oltara iz 1693. godine; slikano Raspelo iz XIV. stoljeća koje se vezuje uz krug najvećeg onodobnog mletačkog slikara Paola Veneziana; Bogorodica s Djetetom, sv. Franom i sv. Katarinom Aleksandrijskom iz kruga gotičkog slikara Blaža Jurjeva Trogiranina. Zbirka posjeduje i nekoliko kretsko-mletačkih ikona od koji se posebno ističe slika Bogorodica između sv. Sebastijana i sv. Roka iz XVI. stoljeća. Posebnu skupinu čini devet ovala s portretima svetaca iz XVIII. stoljeća, djela mletačkog slikara Nicole Grassija: Sv. Agata, Sv. Lucija, Sv. Barbara, Sv. Cecilija, Sv. Blaž, Sv. Filip Neri, Sv. Josip, Sv. Pio V i Mistično vjenčanje sv. Katarine. Izložena je i bogata zbirka srebrnih predmeta iz XVII. i XVIII. stoljeća, srebrni pribor kojim su benediktinke izrađivale izložene čipke. Među predmetima se ističe drvena izrezbarena kutija gotičkih stilskih obilježja koja se datira u XV. stoljeće, te ona oslikana i izrađena u XVI. stoljeću u kojoj je izloženo bogato ukrašeno crkveno ruho. Bijaše običaj da trogirske plemkinje daruju svoje vjenčanice crkvi da bi se od toga izvezlo obredno ruho. Među muzičkim knjigama ističu se antifone iz XIV. stoljeća, koralne mise i hrvatska pjesmarica iz XVIII. stoljeća. U samostanu je pronađen Vartal Petra Lucića, najstarija antologija hrvatske poezije iz druge polovine XV. stoljeća.36

Prvotni postav umjetničke zbirke u samostanu sv. Nikole, koji je također načinio dr. Ivo Babić, obnovljen je 1990. godine.37 No, nakon završenih arheoloških istraživanja unutar ovog samostanskog sklopa otvoren je i nešto izmijenjen novi stalni postav ovog Muzeja 2010. godine.

Geografske karakteristike proizvodnog područja

Dalmatinski pršut se proizvodi na celom zemljoradničkom području Dalmacije koje obuhvata najdulji i najveći de hrvatskog primorja duž jadranskog mora. Sastoji se od otstrvskog i obalnog dela i submediteranske unutrašnjosti. Obala, otstrva i planine u zaleđu pružaju se uglavnom uporedno u smeru severozapad-jugoistok.

Reljef je u unutrašnjosti planinski sa krškim oblicima kao ponikve, uvale, pećine, ponori i kraška polja. Krško područje je pretežito građeno od krečnjaka i dolomita, sa izuzetkom velikog flišnog područja Ravnih kotara.

Na ovom podrućju klima je sredozemna sa toplim i suvim letima i blagim i vlažnim zimama. Celim područje Dalmacije veći deo godine duvaju vetrovi. Najznačajniji su bura koja duva sa kopna prema moru, zatim jugo, levant i maestral, koji duvaju jedino danju sa mora na kopno. Analizom podataka kontingencijske pojave određenog smera vetra uočava se da na području Dalmacije najčešće duvaju vetrovi koji su obično hladni i suvi. Ovakva ruža vetrova svojim pravilnim i stalnim strujanje vazduha stvorila je prirodne uslove za kvalitetno i optimalno sušenje i zrenje pršuta.

Osim strujanja vazduha za pravilno soljenje, sušenje i zrenje pršuta vrlo je značajna i temperatura vazduha i relativna vlažnost atmosfere, odnosno prostorije u kojima se odvija tehnološki proces.

Srednja zimska temperatura kreće se 3,6 do 9,0 °C, a srednja letna varira između 24.7 i 25.3 °C. Izoterme se pružaju paralelno sa obalom, odnosno temperatura pada ili raste s udaljenošću od obale.

Relativna vlažnost vazduha tokom godine varira od 56 do 76 %, tako da se u istoriji proizvodnja Dalmatinskog pršuta odnosno faza soljenja odvijala samo u zimskim mesecima (XI, XII, I i II) jer je meso bilo potrebno sačuvati od kvarenja kada su temperature vazduha niske. Danas se, zahvaljujući mogućnosti kontrolisanja mikroklimatskih uslova proizvodnim prostorima, pršuti proizvode tokom cele godine uz obvezu da se, kad god je moguće, pršute izlože uticaju spoljne atmosfere stvaranjem prirodne cirkulacije vazduha. Naime, makroklimatski uslovi proizvodnog područja utiču na procese i tok enzimatskih aktivnosti u pršutu, odnosno na formiranje poželjnih senzorskih svojstava, posebno miris i ukus pršuta

Kraj

Opis dobra Dominikanski samostan sa crkvom sv. Križa podignut je na sjevernoj obali otoka Čiova 1432. godine. Crkva je izdužena jednobrodna građevina s pravokutnom apsidom, a nadsvođena je prelomljenim svodom. Lijevo od crkve je hospicij koji je u prizemlju građen poput otvorene lođe. Arkade sa šiljatim lukom nose mramorni i kameni polustupovi. Nad prizemljem je dijelom sačuvan oslikani drveni kasetirani strop. U prizemlju s istočne strane klaustra je dvorana kapitula, a sa zapadne strane refektorij. Na stropu kapitula je vrijedan oslikani drveni gotički kasetirani tabulat. Refektorij ima drveni gotički strop. Zapadno od samostana je ograđeni vrt sa šetnicama iz kojeg se išlo u spremište za lađe. [1]

Nalazi se na stjenovitoj sjevernoj obali. Predio na kojem se nalazi zvao se Zizmana Gniviza. Na južnoj strani samostana je jednobrodna crkva pačetvorinaste apside sv. Križa odnosno posvećena Uzačašću Kristovu.

Inicijativa je potekla od trogirskog dominikanca Nikole Milinovića koji je potaknuo Trogirane neka kontaktiraju s papom radi izgradnje samostana. Papa Eugen IV. je pristao i izdao bulu. Mletački dužd Franceso Foscari dao je dopuštenje. Samostan je utemeljen je 1432. na osnovu papine bule.

Gradske vlasti u Trogiru dodijelile su dominikancima zemljište za samostan strogoga redovničkog opsluživanja. Zemljište koje su im dali bilo je neplodno i nenastanjeno. Dimenzije dodijeljenog zemljišta bilo je 15 trogirskih vretena dugo i 10 trogirskih vretena široko. Na to je trogirski biskup Toma Tommasini dao ovlaštenje ovlastio je Milinovića za gradnju samostana i pratećih objekata: crkve, zvonika, groblja, dormitorija, kuće i potrebnih radionica. 1451. je godine samostan bio najvećim dijelom izgrađen. Redovnici su se uselili, a sa sobom su doveli albanskih obitelji kao težake radi obrade zemlje. Po njima se nazvalo obližnje naselje Arbanija. Samostan ima i hospicij u vrtu. Samostanski sklop imao je crkveno pjevalište, perivoj, refektorij, kapitul. Mogao je primiti dvadesetak redovnika.

Apostolski vizitator Valier zabilježio je 1579. da je ovdje glavni je oltar bio posvećen sv. Križu, lijevi oltar Bogorodici Ružarija, a desni oltar sv. Jeleni. Osobito je bilo štovano drveno raspelo koje je izradio Juraj Petrović.

1600. se godine ovdje zbio mali epohalni događaj: iz Kristovih je rana na raspelu u ovom samostanu prokapala krv, što je za posljedicu imalo da je samostan postao jedno od najznačajnijih svetišta Dominikanske provincije Dalmacije. Dani osobita hodočašća bili su Veliki petak i Spasovo. Uz raspelo bila su ex vota, a bile su i razne relikvije koje je osnivač Nikola Milinović prikupio kad je radio na osnivanju ovog samostana: prst sv. Tome Akvinskoga, prst sv. Petra Mučenika, ruke sv. Leona biskupa, sv. Ivana Krstitelja, sv. Jone i Danijela te sv. Andrije.

Za mletačke vlasti bio je jakim mjestom redovničkog i intelektualnog formiranja mladih redovnika koji su tu bili u novicijatu ili ako su se teološki i filozofski obrazovali. Samostan je imao bogatu knjižnicu.

Napoleonova osvajanja rezultirala su osipanjem samostana, pa je spao na samo par redovnika, a 1852. ostao je bez osoblja. Iste je godine ukinut, dok je samostanska crkva u funkciji. Uoči drugog svjetskog rata samostan je oživio. Ondje su djelovale dominikanke koje su u njemu vodile Misijsku kuću antimalaričnog lječilišta za djecu. Od 1957. samostan opet oživljava, ali kao sjedište župe Žedno-Arbanija.

Velikosrbi su u rušilačkom pohodu na katoličko i hrvatsko napali i ovaj hrvatski otok. U ratu za hrvatsku neovisnost 1991.-1992. bombardirali su četiri dominikanska samostana: Gruž, Čelopeke, Dubrovnik s 27 izravnih pogodaka, a među njima i čiovski dominikanski samostan sv. Križa u mjestu Arbaniji.[2]

Zaštita Pod oznakom Z-3492 zavedeni su kao nepokretno kulturno dobro - pojedinačno, pravna statusa zaštićena kulturnog dobra, klasificirano kao "sakralno-profana graditeljska baština". Nije pod UNESCO-vom zaštitom. [1]

Нова страница

U drugoj polovini i poslednje decenije prošlog veka uvedene su nove mogućnosti u dijagnostici aritmija Najpre je ostvarena klinička primena beleženja elektrograma Hisovog snopa plasiranjem katetera sonde intrakardijalno (Scherlag BJ, 1969. god.), a potom i klinička mogućnost programirane elektrostimulacije u provociranju paroksizmalnih tahikardija i njihovog prekidanja u kardiološkoj kliničkoj laboratoriji (Wellens HJJ, 1971. god.).

Intrakardijalno elektrofiziološko ispitivanje dovelo je do potpunog razumevanja poremećaja u sprovodnom sistemu i tahikardijama. Istovremeno, intrakardijalna elektrofiziološka ispitivanja su otvorila mogućnost lokalizovanja patoanatomskog supstrata kao osnovnog elektrofiziološkog fenomena odgovornog za poremećeni srčani rad, a potom i njegovo uklanjanje primenom odgovarajuće, najčešće radiofrekventne energije preko katetera-sonde, u lokalnoj anesteziji, bez otvaranja grudnog koša sa visokim uspehom i prihvatljivim, najčešće minimalnim komplikacijama (Gallager JJ, 1982. god; Huang SK,1988. god; Wittkampf FH, 1989. god, Haissaguerre M, 1996. god, Morady F, 1999. god; Wolpert CH, 2007. god.) 7-15

Osamnaest vjekova medicine u Kotoru Sudeći prema podacima sa zvaničnih internet stranica crnogorskih bolnica, najdužu tradiciju medicine ima Kotor - čak osamnaest vjekova, od čega sedam bolničkog liječenja. Spomenik iz III vijeka koji je otkriven u Dobroti 1931. godine, svjedoči o životu prvog kotorskog ljekara Luciusa Luscusa Eukarpusa, “plemenitog nadljekara koji je vršio praksu pohađajući bolesnike”.

Desetak vjekova kasnije, 1326. godine, u srednjovjekovnom Kotoru kao ljekar ordinira Filip iz Ferma. To je, piše na sajtu kotorske bolnice, i prvi sačuvani pisani dokument o ljekarima u Kotoru.

U Kotoru je 1372. osnovano i sklonište za siromahe Svetog Križa i ono vremenom prerasta u bolnicu civilnog tipa, kao i hospital Svetog Duha koji opstaje do 18. vijeka. Sirotište - nahodište u Kotoru spominje se prvi put 1414. godine, a leprozorijum je postojao 1431. U dokumentima iz tih vremena, venecijanske vlasti pominju i dvije vojne bolnice, 1668. i 1765. godine...

Bolnica koja se nalazi na istom mjestu gdje i današnja, osnovana je pod austrougarskom vlašću u 19. vijeku. Bolnica je bila vojna, ali su pravo liječenja imali i civili.

U 1913. godini projektovana je i regionalna bolnica u Kotoru, ali nije izgrađena zbog Velikog rata. Nakon zemljotresa 1979. godine, bolnica ostaje bez glavne zgrade koja je srušena, nastavlja da radi u postojećim zgradama i neuslovnim barakama, ali održava sva odjeljenja i službe. Rekonstruisana je 1991. godine, kada su odjeljenja smještena u objekte čvrste građe, ali od tada kuburi sa dugogodišnjim problemom - nedostatkom prostora. Šest godina kasnije, kao prva u Crnoj Gori, kotorska bolnica osniva centralni hitni prijem. Po mnogo čemu prva, bolnica u Kotoru posljednja je dobila CT uređaj - 2015. Modernu polikliniku, dječju dnevnu bolnicu i laboratoriju dobija godinu kasnije, kada su rekonstruisane stare barake. Iste godine, prvi put se uvodi i rad Službe fizikalne medicine i terapije i planira hitan prijem po EU standardima.

I sve se to, piše na sajtu bolnice, u Kotoru se dešava “već 644 godine kroz dva carstva, jednu kraljevinu i četiri republike uz pomoć i uprkos nama samima i našem činjenju”.

Čelebija pominje pljevaljsku bolnicu 1664. Prvi pisani podatak o postojanju bolnice u Pljevljima nalazi se u zapisima Evlije Čelebije iz 1664. godine, a pretpostavlja se da je bilo riječ o bolnici za potrebe turske vojske. Prve zdrastvene ustanove, piše na sajtu bolnice, bile su one koje su podizale okupatorske vojske za svoje potrebe - vojna bolnica na Stražici (Astalana), podignutu oko 1.800. godine, bolnica u okviru vojne kasarne na Dolovima (Svapski spitalj), poslije aneksije Bosne i Hercegovine.

Prva organizovana zdrastvena ustanova otvorena je 5. oktobra 1928. - Dom narodnog zdravlja, kojeg je svečano otvorio načelnik tadašnjeg Ministarstva zdravlja dr Andrija Štampar.

U Domu su postojali opšta ambulanta za zaštitu zdravlja školske djece, dispanzer za tuberkulozu, ambulanta za venerične bolesti, zubna ambulanta, bakteriološki laboratorijum, narodno kupatilo i higijenska služba. Raspolagao je i kompletnom opremom za bakteriološke analize, rendgen aparatom i opremom za zubnu ordinaciju.

U Pljevljima su između dva rata postojale i privatne ljekarske ordinacije.

Dom narodnog zdravlja radio je do 1941. i ponovo je otvoren nakon Drugog svjetskog rata, 1945. godine, kada je osposobljena i zgrada na Stražici, nekadašnja turska, kasnije Narodna bolnica. Narodna bolnica imala je interno, hirurško i zarazno odjeljenje, kao i porodilište. Ukupno 100 postelja.

Ti zdravstveni objekti bili su u funkciji do kraja pedesetih godina prošlog vijeka, kada je započeta izgradnja zdravstvenih objekata na Dolovima. Prva dva paviljona završena su 1960. i u njih su useljeni hirurško, dječje i ginekološko-akušersko odjeljenje. Za nekoliko godina kompletirana je bolnička služba. Medicinski centar Pljevlja osnovan je 1963. i funkcionisao je sve do 1991. godine, kada dolazi do reorganizacije - osnovani su Dom zdravlja i Opšta bolnica Pljevlja...

Odlukom Vlade Nikšić dobio bolnicu Na razvoj zdravstvene službe u Nikšiću značajno utiču ratna dešavanja od 1875. do 1878.

Nikšićka bolnica otvorena je odlukom Vlade Knjaževine Crne Gore 11. decembra 1887. Dobila je ime “Knjeginja Zorka”, po najstarijoj kćerki knjaza Nikole.

“U izvještaju ‘Glasa Crnogorca’ kaže se njegovo veličanstvo naš uzvišeni gospodar izvolio je podignuti po novom planu tako krasnu bolnicu, da joj ne bi bilo mane ni u dosta višoj varoši”, piše na sajtu Bolnice.

Tadašnja Bolnica imala je 10 kreveta i dobro je snabdjevena. Knjaz Nikola je, kako se navodi, tako udovoljio zahtjevima građana i lokalne vlasti da se u Nikšiću otvori prva stalna bolnica. Veći dio sredstava obezbijeđen je prodajom svadbenih darova knjeginje Zorke.

Zgrada školske poliklinike, odnosno Doma zdravlja, izgrađena je 1927. Nova bolnica, gdje je današnje interno odjeljenje, gradi se 1955. Četiri godine ranije, osnovana je Specijalna bolnica za tuberkulozu u Brezoviku.

Značajniji zdravstveni objekti u gradu podignuti su od sredine sedamdesetih godina prošlog vijeka do 1990. Na mjestu drvene barake, izgrađena je današnja zgrada doma zdravlja, dograđena zgrada dječjeg dispanzera, adaptirano interno i hirurško odjeljenje, dograđen hirurški paviljon i rekonstruisana stara bolnica, sadašnje psihijatrijsko odjeljenje.

Infektivno odjeljenje postoji od 1946. godine, a vodili su ga internisti i pedijatri. Prvi specijalista infektolog i načelnik odjeljenja bio je dr Josip Fanjek iz Zagreba. Nakon njega, odjeljenje su vodili dr Darinka Vujačić i dr Duška Milatović.

Vojna bolnica u Bijelom Polju iz 1914. Začeci zdravstva u Bijelom Polju datiraju od 1913. godine, kada su radila dva ljekara - dr Refik Sahinagić i dr Pero Josif. Godinu kasnije osnovana je Vojna bolnica, na čijem je čelu bio dr Jakov Zarubica.

Bolnica u Bijelom Polju osnovana je 1923. godine, vodio je dr Mihailo Martinović koji je radio do 1942. Tri godine kasnije osnovana je bolnica stacioniranog tipa sa osnovnim sredstvima i malim kadrom.

Danas Opšta bolnica u Bijelom Polju obavlja sekundarni nivo zdravstvene zaštite za oko 70.000 stanovnika i pruža zdravstvenu zaštitu za opštine Bijelo Polje i Mojkovac. Smještena je u tri objekta na površini oko 8.500 kvadrata i ima odjeljenja interne medicine (infektivno, neurologija, dermatovenerologija, psihijatrija), hirurgije, ginekologije i akušerstva, pedijatrije, službu za urgentnu medicinsku pomoć, odjeljenje radiološke dijagnostike, fizikalne medicine i rehabilitacije, anestezije sa reanimatologijom, transfuziologije, mikrobiologije, patološke anatomije i medicinske biohemije.

Barska bolnica iz 1975. Začeci organizovane zdravstvene službe u Baru potiču iz 1923. godine, kada se osnivaju prve antimalarične stanice. U Starom Baru, na Biskupiji, 1930. izgrađena je montažna zgrada i sa radom je počela Antimalarična ambulanta sa gradskim kupatilom. Prvi Dom narodnog zdravlja sa narodnim kupatilom u Starom Baru osnovan je 1932. Ta zgrada postoji i danas, ali je van upotrebe (bivše ORL odjeljenje). Prije rata, za smještaj bolesnika korišćeni su neki hotelski prostori na Pristanu.

Nova Bolnica, uz dosta problema oko obezbjeđivanja sredstava, završena je sredinom 1975. godine, a počela je sa radom septembra iste godine. To je treća bolnica u poslijeratnom periodu i danas je u funkciji.

Tokom 60-ih godina prošlog vijeka, izgrađena je i zgrada administracije i uprave, koja je, zbog većih oštećenja, srušena nakon zemljotresa 15. aprila 1979.

Prva beranska bolnica u privatnim kućama Organizovana zdravstvena služba u beranskom kraju utemeljena je 1919. kada je formirana bolnica u Beranama. Bolnica je najprije bila smještena u privatnim kućama, a tek je 1927. godine, od sredstava dobijenih na ime reparacija za bolnicu, sagrađena je namjenska zgrada.

Dom narodnog zdravlja otvoren je 1932. a iste godine i školska poliklinika. Tokom Drugog svjetskog rata, bolnica je spaljena, pa je ljeta 1955. započeta izgradnja nove bolničke zgrade u Beranama, tadašnjem Ivangradu, koja je predata na upotrebu 1963. Godinu ranije, sve zdravstvene ustanove sa područja opštine objedinjene su u Medicinski centar Ivangrad. Centar je sa radom počeo 1. januara 1963. godine, kasnije je nosio ime “Dr Niko Labović” i radio je do septembra 1991.

Medicinski centar reorganizacijom je podijeljen na Opštu bolnicu Berane i Dom zdravlja.

Danas bolnica u Beranama ima ginekološko odjeljenje sa porodilištem, hirurško (sa urološkim), interno (sa službom za hemodijalizu), infektivno, pedijatrijsko, službe za anesteziju i reanimaciju, transfuziju, kliničko-biohemijska laboratorija, rentgen.

Klinički centar otvoren 1974. Podgorica nema opštu bolnicu, ali je na njenoj teritoriji smješten Klinički centar Crne Gore, kao dio zdravstvenog sistema koji

obezbjeđuje servis sekundarne i tercijarne zaštite.

Klinički centar je i bolnica sekundarnog nivoa za Podgoricu, Kolašin i Danilovgrad sa gravitacionim područjem koje broji oko 218.000 stanovnika.

Današnji Klinički centar useljen je 1974. godine, i od tada do danas nije bilo većih ulaganja u adaptaciju Poliklinike.

Izgradnja gradske bolnice planirana je više puta, najavljivana je još za mandata gradonačelnika Miomira Mugoše. Spekulisalo se 2014. da bi privatna klinika “Kodra” mogla postati gradska bolnica, a u strategiji razvoja Glavnog grada od 2012. do 2017. pominje se izgradnja bolnice u naselju Masline…

Skupština Glavnog grada usvojila je u februaru Strateški plan razvoja Podgorice od 2020. do 2025, prema kojem je izgradnja gradske bolnice planirana najkasnije za pet godina. Projekat bi, kako je predviđeno, trebalo da bude realizovan kroz privatno-javno partnerstvo, a procijenjeni budžet iznos između 15 i 30 miliona eura.

Odjeljenje za infektivne bolesti osnovano je pedesetih godina prošlog vijeka. Od 2000. godine odjeljenje dobija status Klinike za infektivne bolesti, gdje danas funkcionišu četiri odjeljenja - za zoonoze (bolesti koje se sa životinja prenose na ljude), osipne i respiratorne infrekcije, odjeljenje za infekcije centralnog nervnog sistema sa intezivnom jedinicom, odjeljenje za AIDS i odjeljenje za hepatitis i crijevne infekcije.

Kao glavni problem klinike godinama se pominje nedostatak adekvatnih prostornih kapaciteta.

Organizovano protiv zaraznih bolesti 1915. na Cetinju Na Cetinju je marta 1915. godine, odlukom Kraljevske Vlade, formiran Odbor za suzbijanje zaraznih bolesti. Na čelu Odbora je bio Gavrilo Cerović, ministar prosvjete i crkvenih djela, dr Stanko Matanović, upravnik bolnice “Danilo I”, dr Stevo Ognjenović, načelnik Sanitetskog odjeljenja, Uroš Marić, apotekar i Filip Jergović.

U aprilu iste godine, u cilju suzbijanja zaraznih bolesti, u Crnu Goru doputovao je dr Drueti, inspektor u Ministarstvu unutrašnjih djela Italije, sa dva pomoćnika i većom količinom dezinfekcionih sredstava i ljekovima, serumima protiv tifusa, kao i posebnim šatorima za izolaciju zaraženih bolesnika. Dr Drueti sprovodio je mjere protiv zaraznih bolesti, a predviđeno je bilo i organizovanje instruktivnog kursa u cilju obuke crnogorskog sanitetskog personala u suzbijanju zaraznih bolesti.

Crna Gora prva na Balkanu imala Crveni krst Crna Gora 17. novembra 1875. postaje 26. država članica Međunarodnog Crvenog krsta. Prvi predsjednik glavnog odbora Crvenog krsta bio je arhimandrit Visarijon Ljubiša.

Crnogorski Crveni krst prvi je Crveni krst na Balkanu, a pokrovitelj te organizacije tada je bila kneginja Milena.

Kako bi se narod upoznao sa njegovim značajem, štampana su pravila i objašnjenja, a Gavro Vuković sa francuskog je preveo i brošuru “Što je Crveni krst” autora Avgusta Moanijea, predsjednika Međunarodnog komiteta za ranjenike, piše u tekstu Srđe Martinovića koji je 2018. objavila Matica crnogorska.

O dr Aleksi SavićuJedna od najznačajnijih ličnosti zdravstvene službe u Toplici od 1904. – 1927. godine bio je dr Aleksa Savić, o kome i danas Prokupčani govore sa osobitim poštovanjem. Dr Aleksa Savić bio je jedini lekar u najvećem srezu koji je po teritoriji i naseljenosti zauzimao polovinu okruga. Sela su bila besputna, raštrkana i planinska u blizini opasne i nemirne Turske granice na kojoj su stalno izbijale čarke. Nema sela do kojeg nije došao što na kolima, što na konju, što pešice. Odazivao bi se čim bi ga pozvali, neustrašiv pred hajdučkim ili arnautskuim zasedama jer je bio brz nepogrešiv strelac, a od puške se nije razdvajao. Za vreme akutnih zaraznih bolesti išao je od kuće do kuće po zaraženom kraju nastojeći da bude što bliže bolesnima, a zdrave da što više prevencijom zaštiti. Primenjivao je dezinfekciju i izolaciju, štampao plakate sa upustvima, pozivao na saradnju učitelje, sveštenike, činovnike, građane, seljake, pokazivao je narodu, isprva nenaviklom na lečenje, neviđenu energiju lekara, humaniste i rodoljuba.U toku balkanskih i u Prvom svetskom ratu iskustva stečena u borbi protiv zaraznih bolesti primenjivao je i usavršavao kao ratni lekar i upravnik mnogih poljskih i rezervnih bolnica. .Nakon valjevske ratne drame u kojoj je učestvovao kao upravnik Pete rezervne bolnice, usledila je još veća - tromesečno povlačenje srpske vojske, ranjenika i naroda preko crnogorskih planina i Albanije. Na Krfu, rukovodio je sanitetom Prve armije, koji nakon reorganizovanja biva prebačen na Solunski front. Dr Savić će u Solunu kao član Međunarodne komisije za higijenu i zarazne bolesti ostati sve do 1919. godine, odakle odlazi u Pariz da bi specijalizirao internu medicinu.

Posle dolaska sa specijalizacije iz Francuske 1921. godine, postao je upravnik Niške okružne bolnice i šef internog odeljenja. Za njegovo vreme otvaraju se u Niškoj bolnici očno, ušno i dečije a sagrađena je i zgrada zaraznog odeljenja. Kao ugledni stručnjak i ratni veteran izabran je za predsednika lekarskog udruženja za Niš i okolne okruge, pododbora Srpskog lekarskog društva u Beogradu 1923. godine.

Prihvatanjem kandidature Topličkog okruga 1925. godine postao narodnog poslanik, a 1927. godine ministar narodnog zdravlja u jugoslovenskoj vladi.Te okolnosti iskoristio je za uticaj pri izradi opšteg zakona za celu zemlju sa jasnim tezama za što čvtršća jedinstva preventivne u kurativne medicine, za mogućnost da sve naučne institucije budu pristupačne svim lekarima i da se zdravstvena služba i zdravstvenici radni približe i najudaljenijim planinskim kolibama.

Za vreme svog ministarskog staža založio se da se za početak izrade jedinstvenih sanitarnih zakona za celu državu i da se javni sanitet reorganizuje, a pre svega da se zidaju nove i poravljaju stare bolnice na celoj teritoriji Kraljevine.Zaslugama Alekse Savića izgrađena je moderna bolnica u Prokuplju sa 80 postelja, 14 kupatila, vodovodom, kanalizacijom i električnim osvetljenjem. Zbog sagledanog značaja zdrave pijaće vode podignuta je na Borovnjaku zgrada za gradski vodovod, a on pošumljen. Nastali su brojni bunari, pumpe i česme gotovo u svim selima. Otvorena je Poljoprivredna škola u gradu i brojne škole po selima, naročito domaćičke, izgrađena parna kupatila u Blacu i Kuršumliji i preko 60 higijenskih vodenih objekata. Doktorovim ukazom pošumljena je mnoga golet u topličkom kraju. Samo na jednom posedu zasađeno je 50 000 borova, 200 lipa i 1000 jasena,a na Hisaru 40 000 četinara donetih sa Karpata.

Dr Aleksa Savić je preminuo u pedesetoj godini na sv. Savu, 27. januara. Po izričitoj želji koju je ostavio u svom testamentu, sahranjen je na brdu Hisar u Prokuplju.Tek kada se osvetli i njegov naučnoistraživački rad i pionirske zasluge za utemeljenje jugoslovenske bakteriologije, epidemiologije i higijene, kad se osvetle njegove zasluge ratnog lekara, kad se osvetli zdravstvena politika koju je sprovodio kao ministar zdravlja u jugoslovenskoj vladi između dva svetska rata, moćiće se merodavnije sagledati svetao primer i uzor lekara kakav je bio dr Aleksa Savić.

Razvoj zdravstva u Toplici

1929. godine otvorena je nova bolnica u Prokuplju sa 80 postelja. Za današnja shvatanja bila je to skromna građevina, ali je ta bolnica bila klica i temelj savremene medicine u Toplici.

Veći broj lekara, nova bolnica, savremenija organizacija zdravstvene službe, vodovodi, kupatila, higijenske česme, značili su vrlo veliki napredak u odnosu na stanje zatečeno 1877. godine kada je Prokuplje oslobođeno od Turaka.Ratne prilike pogoršavaju sve uslove života, pa su se odrazile i na zdravstvenom polju. Završetkom Drugog svetskog rata 1945. godine praktično se kreće od početka sa vrlo malim brojem lekara i teškim uslovima rada.1955. godine na teritoriji Toplice radilo je svega10 lekara. Značajniji napredak po pitanju prostora, opreme i kadrova dešava se u periodu 1955. – 1960. godine. U ovom vremenu brigu o zdravlju Topličana vodilo je 23 lekara. Obzirom na površinu teritorije regiona Toplice i broj stanovnika, ni ovaj broj lekara nije omogućavao potrebnu dostupnost zdravstvene zaštite niti neophodan kvalitet.Ključni trenutak za razvoj zdravstva u Toplici dešava se 1960. godine osivanjem Medicinskog fakulteta u Nišu, kada je omogućeno školovanje većeg broja lekara za potrebe Topličkog okruga. Ovim događajem i zdravstvo u Toplici kreće naglo da se razvija uzlaznom putanjom. Već 1972. godine zdravstvenu zaštitu u Toplici pruža 105 lekara i stomatologa. U godinama koje slede broj lekara stalno raste, te je danas samo u Prokuplju 214 doktora medicine i stomatologije, a u topličkom okrugu blizu 400. Od ukupnog broja lekara, Medicinski fakultet u Nišu završilo je 85% .Najveći broj njih radi u Opštoj bolnici, najvećoj zdravstvenoj ustanovi u Toplici i jedinoj bolnici u regionu.

Opšta bolnica u Prokuplju danas

Opšta Bolnica je regionalnog karaktera, prva prema granici Kosova, što govori o njenom značaju i odgovornosti. Bolnica je paviljonskog tipa, svojim kadrovima i prostorom, obezbeduje školovanje i praktičnu nastavu učenicima srednje medicinske škole "dr Aleksa Savić". Takođe, Bolnica je i nastavno naučna baza Medicinskog fakulteta u Nišu.

Bolnica ima sektorsku unutrašnju organizaciju. Sve službe i odeljenja grupisane su u hirurški sektor, internistički sektor, sektore polikliničke delatnosti i nemedicinskih poslova. U bolnici se u toku godine leči oko 30 000 stanovnika, korišćenjem 363 postelje. Hirurške službe za godinu dana izvrše oko 7500 operacija. Bolnica obavlja specijalističko-konsultativne usluge u godišnjem obimu od blizu 140 000 ambulantnih lekarskih pregleda, medicinskih intervencija i drugih zdravstvenih usluga.

U procesu reorganizacije i modernizacije, u periodu 2009./2010./2011.- godine, definisan je osnovni cilj, prvenstveno da se zdravstvena zaštita stanovništva stavi na prvo mesto.

Kao osnova strukturne reforme 2009. godine doneta su važna pravna akta ustanove (pravilnici: o unutrašnjoj organizaciji, organizaciji i sistematizaciji poslova, kancelarijskom i arhivskom poslovanju, stručnom usavršavanju i obrazovanju, odluka o radnom vremenu, poslovni kodeks itd.).

Oformljeno je Odeljenje urgentne medicine, formiran je bolnički sanitetski transport, izvršena je podela neuropsihijatrije na odeljenja psihijatrije i neurologije, formirana je dnevna bolnica na pedijatriji, krenula je reciklaža medicinskog otpada... Na podizanje kvaliteta pružanja zdravstvenih usluga naročito je uticala rekonstrukcija odeljenja koja su bila u vrlo lošem stanju: infektivno, urologija, ortopedija, ginekologija, i pedijatrija. U planu je rekonstrukcija i ostalih odeljenja u Bolnici. Uporedo sa reorganizacijom i sređivanjem bolnice veliki napori uloženi su i na zanavljanje medicinske opreme (novi operacioni sto za ortopediju, hirurški instrumentarijum star 30 godina je kompletno zamenjen, nabavljen je 4D ultrazvuk, EMG i EEG aparat, aparat za fizikalnu medicinu, agregometar... )

Bitna etapa u razvoju prokupačkog zdravstva predstavlja uvođenje novih metoda:transopturatorni sling za operaciju stres inkontinencije fibrinolitička terapija kod ishemijskog moždanog udara, agregometrija, osteosinteza distalnog radijusa, bronhoskopija, operativno lečenje glaukoma.

Istorijski događaj u Bolnici i Prokuplju je svakako rešavanje gorućeg problema -hemodijalize. Prostor od 50 m2 za dijaliziranje bubrežnih bolesnika, koji je godinama diktirao rad u četiri smene sa kapicetom od svega 8 aparata, zamenjen je novim adaptiranim prostorom od 600 m2 koji je omogućio dijaliziranje u 2 smene, odnosno proširenje kapacitea na 17 aparata.

Značajni napredak zdravstvene zaštite predstavlja formiranje odeljenja za produženo lečenje i negu starih lica sa jedinicom za palijativno zbrinjavanje.

Februara 2012. godine, Upravni odbor doneo je odluku da na osnovu glasanja naroda Toplice Bolnici u Prokuplju da naziv njenog osnivača, odnosno doktora Alekse Savića. _________________ Оdlikovane žene lekari učesnice ratova za oslobođenje Srbije od 1876. do 1878. i od 1912. do 1918. godine

1. Dr. Draginja Babić, Order of St. Sava*, 4th class, in 1913, and Cross of Mercy in 1914 5, 6
2. Dr. Boginja Barjaktarević, Cross of Mercy† in 1914 6
3. Dr. Božana Bartoš Mihailović, Order of St. Sava, 5th class, in 1913, and 4th class in 1915 7–9.
4. Dr. Ana Brkiü Milijanović, Order of St. Sava, 5th and 4th class. 5
5. Dr. Zorka Brkiü Popović, Order of St. Sava, 5th class in 1913, Cross of Mercy in 1913, and Order of St. Sava, 4th class in 1914 6, 7, 9.
6. Dr. Ljubica Brkić, Ɉrder of Red Cross‡ in 1914 10.
7. Dr. Ljubica Djurić Goüevac, Order of St. Sava, 5th class in 1910 11.
8. Dr. Marija Zibold, The Order of the Cross of Takovo§ 5th class, Order of White Eagle**, Order of St. Sava, Ɉrder of Red Cross and Order for Honor 5.
9. Dr. Andjela Jakšić, Order of St. Sava 5th class in 1913, Order of Red Cross, French Gold Medal War Merit 7, 9, 12.
10. . Dr. Katarina Jakšić Radulaški, Order of St. Sava, 4th class 5.
11. Dr. Neda Jovanović, Order of St. Sava, 4th class in 1915 8.
12. Dr. Darinka Krstić, Order of St. Sava, 5th and 4th class 5, Cross of Mercy in 1914 5, 6.
13. Dr. Sofija Lješević, Silver Medal for Diligent Service* in 1914, Order of Red Cross, and Order of St. Sava, 5th class 13–15.
14. Dr. Draga Ljoþiü Milošević, Order of St. Sava, 4th class, in 1904, and Gold Medal for Diligent Service in 1913 7, 9, 16.
15. Dr. Pravda Ɇɚrković, Cross of Mercy in 1914 17.
16. Dr. Radmila Miloševiü Lazareviü, Gold Medal for Diligent Service in 1914, and Order of St. Sava, 4th class, in 1915 8, 18.
17. Dr. Slavka Mihajlović Klisić, Cross of Mercy in 1914, Order of St. Sava, 5th class, in 1914, and 4th class in 1915 8, 9, 19.
18. Dr. Natalija Nikolajević Davidović, Order of St. Sava, 5th class in 1913, ɚnd 4th class in 1914, Silver Medal for Diligent Service in 1914, Czechoslovak Order of the White Lion 5, 7–9, 13.
19. Dr. Marija Pavloviüeva, Order of St. Sava, 5th class, in 1913, and Cross of Mercy in 1914 7, 9, 19.
20. Dr. Jelena Popadić, Order of St. Sava, 5th class, in 1913, and 4th class in 1915, Cross of Mercy in 1914, and the Gold Medal of the French 5, 7–9, 17.
21. Dr. Marija Prita Vuþetiü, Order of St. Sava, 4th class, in 1913, and Cross of Mercy in 1914 9, 17.
22. Dr. Nadežda Stanojević, Order of St. Sava, 5th and 4th class 5, 8, 9.
23. Dr. Stanislava Stefanoviü Jovoviü, Order of St. Sava, 5th and 4th class 5.
24. Dr. Desanka Stoiljković, Order of St. Sava, 5th and 4th class, Medal for diligent service, and Cross of Mercy 5, 6, 18.
25. Dr. Eva Haljecka, Order of St. Sava, 5th class, in 1913, Cross of Mercy in 1914, and Order of St. Sava, 4th class, in 1915 6–9.
26. Dr. Staka ýubrilović, Order of St. Sava, 4th class 5 .

Život i karijera

Rođen je 22. juli 1915. godine u Miklovu gradu u Poljskoj u Vojvodstvu Šleskom u Povjatu mikolovskom, u porodici koja je pripadala Augsburgškoj evangelističkoj crkvi. Sa šest godina prerano je ostao bez oba roditelaj. Otac, za koga se malo zna, osim da je bio slikar poreklom iz porodice pokrštenih jevreja nestao je u jednom od ustanaka u Galiciji oko 1919. godine, a majke mu je umrla 1921.godine sa 25 godina. Imao je dva brata (Gerhard i Engelbert) i sestru (Hildegard Marie), o kojima je posle smrti roditelja brinula baka Tereza (Therese Podkowa).

Gimnaziju je uavrđio u Katovicama 1932. godine u kojoj je kao dobar đak preskakao razrede. Diplomirao je slikarstvo na Akademiji likovnih umetnosti u Krakovu 1937. godine. U vreme okupacije Poljske u Drugom svetskom ratu iz zarobljeničkoga logora primqen je u nemačku vojsku, iz koje je 1943. godine prešao partizane u okolini Donjeg Lapca, i postao jedan od 13 umetnika - pripadnika likovne umetnosti Hrvatskog antifašističkog pokreta.

Tokom 1944. godine učestvovao je na izložbi umetnika partizana u Topuskom zajedno sa grupom „Trinestorica slikara i vajara” koju su činili: Detoni, Radauš, Šimaga, Rukljač, Prica, Mraz, Ćaće, Čermak, Krupa, Murtić, Agbaba, Rajković i Čerić, Na ovoj izložbi izloženo je preko 270 radova.

On (prisilni radnik broj 69406 u Leuna Werke-Merseburg) i njegova sestra Hildegard Marie (koja je nakon dvije godine mučenja u ženskom koncentracionom logoru Ravensbruck , živa bačena u peć krematorija koncentracionog logora Auschwitz-Birkenau 1.2.1944.mjesec dana ranije navršivši 25 godina) registrirane su žrtve nacističkog progona u arhivima ITS - Bad Arolsen, Njemačka (dokument Ref.no T/D -2 271 761). Anton Cetin, hrvatski umjetnik koji više od 50 godina živi i stvara u Kanadi,

Pročitajte više na: https://lokalni.vecernji.hr/zupanije/akademski-slikar-anton-cetin-gradu-cazmi-daruje-jos-20-umjetnina-16939 - lokalni.vecernji.hr

Anton Cetín rođen je 1936. u Bojani. Od 1954. do 1959. pohađao je Školu primijenjene umjetnosti, Odjel za slikarstvo, u Zagrebu gdje je i diplomirao. Od 1959. do 1964. studirao je grafiku na Akademiji likovnih umjetnosti u Zagrebu, gdje je diplomirao. Tijekom pohađanja Škole i Akademije, radio je kao ilustrator u raznim zagrebačkim izdavačkim kućama. Od 1966. do 1968. živio je i radio u Parizu kao slikar i grafičar te kao ilustrator J. M. Rabec i izdavačke kuće Larousse (Planètes et Satellites: mondes de l’espace). Od 1968. živi i radi u Torontu u Kanadi kao samostalni umjetnik. Održao je 160 samostalnih izložbi i sudjelovao na više od 200 skupnih izložbi u cijelom svijetu.

Objavio je svoju prvu zbirku grafika Eva i Mjesec; 1987. godine objavljeni su njegovi crteži Zloglasne ptice s pjesmom Vinka Grubišića Bitarion; a 1988. objavio je zbirku grafika Amerika Croatan America, s pjesmom hrvatskog pisca Stjepana Šešelja. Za svoj je rad primio nekoliko nagrada i priznanja. U Gradu Čazmi otvorena je i Galerija Anton Cetín, sa stalnim postavom njegovih djela. Njegovi radovi nalaze se muzejima, galerijama i privatnim zbirkama u mnogim zemljama svijeta.

Rodio se u selu Bojani kod Čazme. U Zagrebu je išao u srednju školu, gdje je maturirao na Školi primijenjenih umjetnosti. Potom je 1964. godine išao na Akademiju likovnih umjetnosti, gdje je diplomirao u klasi prof. Marijana Detonija. Na njegovo rano stvaralaštvo utjecao je slikar i grafičar Albert Kinert.

U Hrvatskoj je radio je kao ilustrator i dizajner do odlaska u Pariz 1966., gdje je boravio do 1968. godine. Ondje je radio za poznatog ilustratora J. M. Rabeca i izdavačku kuću Larousse. U tom razdoblju nacrtao je više od 300 radova u raznim tehnikama.

Potom je otišao u Kanadu, koja je i danas ostala njegovim trajnim odredištem. Ondje je radio kao profesionalni slikar i grafičar.

U Hrvatsku se prvi put vratio 1986. godine i tom je prigodom objavljena monografija o njemu, a u zagrebačkom Muzeju za umjetnost i obrt organizirana je prva velika izložba njegovih djela.

Jedan od njegovih značajnijih i poznatijih radova je pjesničko-grafička mapa Amerika Croatom America, koju je objavio zajedno s hrvatskim književnikom Stjepanom Šešeljem, a koju su darovali papi Ivanu Pavlu II. 1989., prigodom primanja u Vatikanu.

Sudjelovao je na preko 200 samostalnih i skupnih izložaba. Djela mu se nalaze u mnogim svjetskim muzejima, galerijama i kolekcijama.

Njegov rad nije prošao nezapažen ni u inozemstvu, pa su o njemu snimljeni dokumentarni filmovi, 1990. u Njemačkoj u Passauu i u Torontu 1993..

Galerija Anton Cetin sa stalnom postavom slika, crteža i grafika je utemeljena 2001. i sadržavala je u početku 19 radova, a kasnije je zbirka nadopunjena sa još 6 radova.

Djela Eva i mjesec (1975.) grafička mapa Serija o Evi (1977.) grafička mapa Amerika–Croatan–America (Zagreb—Toronto 1988.) pjesničko-grafička mapa (sa pjesnikom Stjepanom Šešeljem) Nagrade Umjetnik godine (Artist of The Year), prema izboru Kanadsko-hrvatske umjetničke udruge (Canadian Croatian Artist Society) (1986.) Red Danice hrvatske s likom Marka Marulića (1995.) Red hrvatskog pletera (1995.)

Pročitajte više na: https://lokalni.vecernji.hr/zupanije/akademski-slikar-anton-cetin-gradu-cazmi-daruje-jos-20-umjetnina-16939 - lokalni.vecernji.hr

Pročitajte više na: https://lokalni.vecernji.hr/zupanije/akademski-slikar-anton-cetin-gradu-cazmi-daruje-jos-20-umjetnina-16939 - lokalni.vecernji.hr

Proizvodnja ovčijeg mleka je sezonskog karaktera. Tradicionalno muža počinje maja i traje do augusta a ponekad i do septembra.

Prvi zapisi o siru na Sjeničko-pešterskoj visoravani potiču iz predrimskog doba kada su opisana Srednjobalkanska plemena po imenu Dardanci (stočari-polunomadi) koji su pravila čuveni dardinski sir. Kod Dubrovčana je bio poznat kao „vlaški“ ili „morovlаški“ kao stаri slаni sir, stаri vlаški sir. Bio je jedan od glavnih izvoznih artikala a koliko je bio cenjen kao namirnica vidi se po tome što je bio skuplji od ovnujskog mesа. Na prelazu između XIX u XX vek, Sjenica je bila središte stočаrstvа i stočne trgovine. Godišnje se iz Sjenice izvozilo zа Solun oko 3000 metričkih centi sirа. Nа većoj ceni bili su sirevi koji su se proizvodili predhodnog letа i jeseni, а mogli su dugo dа stoje.

Autohtoni sjenički sir proizvodi se od sirovog ovčijeg mleka i prepoznat je kao jedan od najcenjenijih ovčijih sireva karakteristične arome, pikantnog i izraženog ukusa, izrazito bele boje i specifične teksture. Tražen je kao delikates u restoranima i na zelenim pijacama gde se najčešće još uvek prodaje iz drvenih kačica.

Na prirodnim pašnjacima zastupljene su biljne vrste dobrog i srednjeg kvaliteta sa aspekta ishrane domaćih životinja: žuti zvezdan, crvena detelina, grahorice, ježevica, razne vrste vijuka, mačji repak...

SIR IZ BAČIJA Sjenički sir proizvodi se od sirovog ovčijeg mleka kome se dodaje jedino sirilo prirodnog porekla i kuhinjska so. Način prerade i uslovi proizvodnje sira prilagođeni su sezonskom (letnjem) radu na planini i u seoskim domaćinstvima, a tehnologija se ogleda u jednostavnosti procesa izrade. Zrenje sira se vrši u sopstvenoj slanoj surutki koja se povremeno nadoleva (opet slanom ovčijom surutkom). Period zrenja mora biti najmanje 60 dana. U kaci, testo sira je zbijeno, a površina sira treba da je uvek prekrivena surutkom.

CENJENA AROMA Senzorne osobine Sjeničkog ovčijeg sira se razlikuju od drugih sličnih sireva zbog klimatskih i florističkih posebnosti, te autentične tehnologije izrade. Briga za kvalitet sira počinje od ishrane ovaca a postiže se zahvaljujući kvalitetu sirovog mleka poreklom od sjeničke ovce koja se gaji na Sjeničko-pešterskoj visoravni, kao i složenim biohemijskim reakcijama uslovljenim delovanjem autohtone kulture mikroorganizama i prirodnih fermenata mleka i sirila: Sve ovo čini da se ovde dobija sir visokog kvaliteta.

LOZICA, Ivan (Ivo), kipar (Lumbarda, 10. VI. 1910 — Lumbarda, 27. III. 1943). Brat arhitekta Ante i kipara Luje. Prve pouke u klesarskoj vještini dobio u očevim kamenolomima na otocima Vrniku i Pelegrinu. U Korčuli je 1923–25. polazio kamenoklesarsku školu, gdje ga je uočio F. Kršinić te ga uputio na ALU u Zagrebu. Ondje je 1926–30. studirao kiparstvo (R. Valdec i R. Frangeš Mihanović) i 1933. završio specijalku u I. Meštrovića. Kao stipendist francuske vlade 1933–34. polazi École des beaux-arts u Parizu. Od 1935. živi u Splitu, od 1938. na ALU u Zagrebu Kršinićev je asistent te od 1941. učitelj vježbalnik. God. 1942. odlazi u Split pa u Lumbardu, gdje je zbog sudjelovanja u partizanskom pokretu strijeljan. Kao student surađivao je 1930-ih u izgradnji crkve Presvetoga Otkupitelja (grobnica obitelji Meštrović) u Petrovu polju kraj Otavica; prema Meštrovićevim gipsanim predlošcima s A. Augustinčićem, V. Radaušem, G. Antuncem, D. Orlandinijem i M. Matijevićem kleše reljefe u kamenu (1931. s Augustinčićem prenosi u segetski kamen oltarni reljef Vječno razapeti, a 1933. izvodi Rođenje Isusovo). Potom s Antuncem, D. Penićem i Š. Dujmovićem 1935–36. u Meštrovićevu splitskom atelijeru kleše njegove granitne karijatide za Spomenik neznanom junaku na Avali. U njegovim početnim radovima vidljiv je Meštrovićev utjecaj, osobito u grafizmu (Žena s amforom, 1935) i stilizaciji drvenih reljefa (Raspelo s anđelima, 1936), dok se u portretnoj plastici odmiče od uzora te radi profinjene portrete u kamenu (Ženski portret, 1935) i gipsu (Portret gospođe B., 1937, u Gliptoteci HAZU odljev u bronci), zapažene na prvim izložbama. Potom se sve više bavi aktom; stvara kompozicije širokih ploha i napete površine, bliske Kršiniću, a njihov ritam i pokret odaju utjecaje A. Maillola, A. Rodina i A. Bourdellea. Na tim temeljima, u mnogobrojnim ženskim aktovima 1937–40. razvija vlastiti kiparski izraz (Odmaranje, 1937, Poslije kupanja, 1938, Umjetnička galerija Dubrovnik), koji se očituje u sublimaciji poetske figuracije, obla volumena zaglađene površine i meka prijelaza svjetla u sjenu. Na poč. 1940-ih u vlastitu, netom sagrađenu atelijeru na zagrebačkoj Trešnjevci stvara galeriju likova s pastoralnim motivima (Žetelica i Dizanje bremena, 1941; Dalmatinka s mijehom i Pržinar, 1942, MG; Galijot, 1942, Gliptoteka HAZU) u kojima je vidljiv pomak od lirsko-meditativnih motiva k realizmu, povezivanje socijalne tematike i neusiljene figuracije izražajno modeliranih masa. Istom izražajnošću izvodi i Skicu za spomenik Anti Starčeviću, kojom sudjeluje 1941. na natječaju za spomenik u Zagrebu. Istodobno stvara djela pojednostavljene, sažete forme u kamenu (Proljeće, 1942), terakoti, gipsu (Portret brata Luje, 1942, MG, Portret sestre, 1943) i drvu (Žena čiha vunu, Mali akt i Raspelo, sve 1943) te vrhunac opusa – mramorni Torzo (1942) – koji je autonomijom oblika, akumulacijom energije, lapidarnošću geste i čistoćom izraza ostvario snažan utjecaj na razvoj hrvatskoga kiparstva. Radio je i crteže u sepiji, tušu i ugljenu. U početku pod Meštrovićevim utjecajem (Žena s harfom, 1935) volumen postiže sjenčanjem, dok se poslije oslanja na dinamičnu obrisnu liniju kojom izražava ritam i pokret. Često crta skicozne bilješke, ideje za skulpturalne kompozicije (Dizanje bremena i Pržinar, 1942), no neki crteži izraz su isključivo crtačkoga poriva (Par u zagrljaju, 1938–42). Uglavnom je radio ženske aktove, no nacrtao je i Portret kipara Branka Ružića u profilu (1942, Gliptoteka HAZU). Djela su mu izlagana na samostalnim izložbama u Zagrebu (1954, 2002, 2010), Dubrovniku (1961, 2010), Korčuli (1978) i Lumbardi (2008) te na skupnima: zagrebačkih umjetnika (Zagreb 1935–36), Grupa hrvatskih umjetnika (Split 1937), Pola vijeka hrvatske umjetnosti (Zagreb 1938–39), Godišnja izložba hrvatskih umjetnika (Zagreb 1940), hrvatskih umjetnika u NDH (Zagreb 1941–42; Berlin, Beč i Bratislava 1943), Ilegalna izložba umjetnika (Split 1943), umjetnika partizana (Split 1944, Dubrovnik 1945), Slikarstvo i kiparstvo naroda Jugoslavije 19. i 20. stoljeća (Beograd 1946, Zagreb, Ljubljana, Moskva, 1947, Prag, Varšava 1948), ULUH-a (Zagreb 1946, 1948), 60 godina slikarstva i kiparstva u Hrvatskoj (Zagreb 1961), Moderna hrvatska umjetnost (Željezno 1966), Zagrebački salon (1966), Likovna umjetnost u NOB-i Hrvatske (Zagreb 1974), Kiparstvo Hrvatske 19. i 20. stoljeća (Zagreb 1974), Jugoslavenska skulptura 1870–1970 (Beograd 1975), Izložba portreta (Tuzla, Zagreb 1976), Suvremeni korčulanski umjetnici (Korčula 1979), Sto godina Strossmayerove galerije (Zagreb 1984), Zbirke Bauer (Zagreb 1989), Tisuću godina hrvatske skulpture (Zagreb 1991), Zbirka umjetnina Mostarske biskupije (Zagreb 1992), ALU 1907–1997 (Zagreb 1997) i Skulptura (Dubrovnik 2003). Kao baštinik mediteranskoga osjećaja za svjetlo i formu, koje je obogatio pariškim i zagrebačkim iskustvom, ostvario je jedinstven opus te njime anticipirao poslijeratne kiparske sinteze u Hrvatskoj i razrješenje prijepora o odnosu figuracije i apstrakcije

Likovno stvaralaštvo

Radio je u kamenu, bronci, mramoru, sadri, drvo i terakoti, a najbolja je djela ostvario u kamenu s posebnim osjećajem za harmoniju i ljepotu oblika. Radio je ekspresivne likove težaka, ribara i aktove naglašene voluminoznosti.

Ivo Lozica je izvajao brojne skulpture koje imaju istaknuto mesto u novijem hrvatskom vajarstvu, poput aktova Poslije kupanja, Proljeće i Ženski torzo. Na poslednjim skulpturama izašao je iz krutog realističkog oblikovanja i sve više od naglašavao pojedinosti, postepeno prelazi u celovito obuhvatanje oblika.

U mramernom Ženskom torzu, koji je izradio pred kraj svog života, čistoćom oblika i blagim prelazima Lozica se potpuno približio modernom shvatanju vajarske forme.

Spoljašnja Stambol-kapija

Zvanično, sazidana od fino tesanog kamena u periodu 1750—1760. godine, i to od strane Austrijanaca. To je, međutim, nemoguće, jer su Habzburzi 1739. godine predali Beograd natrag Turcima, posle dvadeset godina svoje vlasti nad Kraljevinom Srbijom, koja je obuhvatala veći deo Beogradskog pašaluka (koji se zvanično nikada tako nije zvao, zvao se Smederevski sandžak). Prema tome, ili su je Austrijanci podigli nekoliko decenija ranije, ili su je podigle Osmanlije. Međutim, ne deluje kao turska građevina, deluje upravo kao austrijska.

Bilo kako bilo, zasvedena je poluobličastim svodom i poseduje masivna dvokrilna vrata koja su sa svoje spoljne strane ojačana istim takvim horizontalnim pločama od kovanog gvožđa. Iznutra ima niše, kazamate i sobe sa stražu. U stvari je to prilaz usečen u grudobran, pojačan pozadinom od opeka. U dva bočna stupca sa okruglim otvorima nalazili su se topovi koji su braniteljima služili za odbranu prolaza.

Smeštena je sa suprotne strane u odnosu na Karađorđevu kapiju, a kroz nju se prolazi produžetkom Carigradskog druma ka Unutrašnjoj Stambol-kapiji, te otuda dolazi i njeno kao i ime njene „unutrašnje“ imenjakinje (kao i naziv one zloglasne varoške kapije o kojoj će više reči biti u nastavku teksta).

Ponovni prelazak u ruke Turaka, te razorna eksplozija barutnog magacina koja će gotovo potpuno razoriti srednjovekovni grad, uticala je na to da austrijski planovi budu donekle izmenjeni. Grade se novi bastion na prostoru Kraljevog ravelina u sklopu rekonstrukcije tvrđave po planovima venecijanskog graditelja Andrea Kornara. To je i period kada se gradi unutrašnji deo kapije sa prostorijama sa posadu.

Sledeća faza izgradnje Kralj kapije vezana je za još jednu smenu vlasti i projekat Nikole Doksata de Moreza, kada kapija i bedem još jednom menjaju izgled, između ostalog, i zbog eksplozije barutnog magacina u Donjem gradu kojim je razoren dobar deo pređašnjeg utvrđenja. U ovom periodu, dvadesetih godina XVIII veka, kapija dobija svoju današnju prepoznatljivu baroknu fasadu. Gradi se i zgrada straže koja se nalazila iznad samog ulaza, kao i dva stuba, sačuvana do danas, na kojima je počivala drvena konstrukcija mosta. Opsežni radovi su izvedeni i na samom ravelinu koji je izvesno stradao prilikom eksplozije, a u nastavku Kapije izgrađen je i Rimski bunar za neometano snabdevanje vodom grada.

Kralj kapija i ravelin bili su pošteđeni totalnog rušenja austrijskog utvrđenja predviđenog mirovnim ugovorom iz 1739. godine kada je opet, na naredna dva veka, Beogradska tvrđava prešla u ruke Turaka. Ipak, izvršene su izmene, kao što je rušenje zgrade straže iznad kapije, rušenje i obnova zaštitnih bedema ravelina u skladu sa turskim potrebama u više faza, čime je tvrđava dobila današnji izgled, koji je samo bleda senka austrijske tvrđave s početka XVIII veka. ____ Mleko od kog se proizvodi Zlatarski sir

a) Za proizvodnju Zlatarskog sira koristi se sveže, punomasno kravlje mleko, koje mora da odgova zahtevima Pravilnika o kvalitetu sirovog mleka (“Sl. glasnik RS”, br. 21/2009). Odnosno sirovo mleko za proizvodnju Zlatarskog sira mora da ima, svojstven izgled boju i miris sirovom kravljem mleku. Kvalitativne karakteristike mleka koje se koristi kao sirovina za proizvodnju Zlatarskog sira su posledica osobenosti geografskog područja, u kome dominiraju visokoplaninski pašnjaci koji se odlikuju biljnim pokrivačem koji sadrži brojne nutritino vredne vrste, specifičnom klimom i čistim ekološkim okruženjem. Sirovo mleko za proizvodnju Zlatarskog sira sadrži najmanje 3.2 % mlečne masti, 3.0 % proteina i 8.5% suve materije bez masti. Na osnovu broja mikroorganizama pripada prve kategorije mleka (do 400 000 cfu/ml mikroorganizama). Kontrolu kvaliteta mleka vrši nadlezna inspekcijska služba u skladu sa propisima R. Srbije. b) Proizvodnja mleka za pripremu Zlatarskog sira se odvija na definisanom geografskom području, o čemu proizvođači vode evidenciju. Evidentiranje obuhvata identifikaciju gazdinstva (upisan jedinstveni broj gazdinstva), evidenciju grla ( upisan jedinstveni broj grla sa ušne markice), evidenciju da li je grlo u fazi laktacije, količinu mleka kaja se proizvede i koja se koristi za potrebe proizvodnje Zlatarskog sira. Za potrebe proizvodnje Zlatarskog sira u okviru gazdinstva koristi se mleko proizvedeno na sopstvenom gazdinstvu. Rasni sastav goveda koji je zastupljen čini domaće šareno goveče u tipu Simentalca sa oko 90%, zatim čisti Simentalac, Buša i goveda Frzijske rase. Stočarstvo je na ovim prostorima ekstenzivno. Tokom leta stada pasu na planinskim pašnjacima dok se zimi primenjuje štalski način uzgoja. c) Ishrana grla koja daju mleko za proizvodnju Zlatarskog sira za vreme letnjeg perioda bazirana je na svežoj kabastoj hrani sa pašnjaka definisanog geografskog područja, dok se zimi koristi seno koje se sakuplja na pašnjacima koji se nlaze na definisanom geografskom području. Žitarice zob, jecam, kukuruz daju se tokom cele godine a ukupan procenat žitarica koje se koriste u ishrani grla je do 5%. Proizvodnja žitarica za potrebe ishrane grla obavlja se na vlastitim gazdinstvima ili je proizvođači kupuju od drugih gazdinstava sa definisanog područja. Takodje, ova količina (do 5% žitarica ili koncentrovane hrane koje se koriste za ishranu grla) može da 32 dolazi sa područja van granica definisane teritorije za proizvodnju Zlatarskog sira. Proizvođači su dužni da sistemom sledljivosti dokažu poreklo hrane kojom hrane grla za proizvodnju mleka od kojeg se proizvodi Zlatarski sir.

d) Za proizvodnju Zlatarskog sira može da se koristi mleko zdravih, obeleženih grla sa registrovanih gazdinstava. Pod zdravim grlima smatraju se grla za koje je nadlezni veterinarski inspektor izdao uverenje u skladu sa važećim propisima R. Srbije. Pre procesa muže potrebno je sprovesti pranje vimena suvo ili vlažno, a potom se muža može sprovoditi ručno ili mašinski. Nega sira   Nega sira se sprovodi tokom procesa zrenja i skladištenja obično svakih sedam dana a predstavlja postupak odlivanja surutke, uklanjanje nečistoća, pranje poklopca i posude u kojoj se nalazi sir sa unutrašnje i spoljašnje strane i ponovnog nalivanja sira surutkom ili vodom. Pojedini proizvođači koji nemaju dovoljno surutke, sir nalivaju vodom. Pojava belih naslaga po površini  surutke,  visoke  temperature  tokom  letnjih  meseci  i  sve  promene  koje  nisu karakteristične za proces zrenja i skladištenja su pokazatelji koji proizvođačima ukazuju da treba da  intenziviraju  proces  nege  sira  u  cilju  održavanja  optimalnih  uslova  za  proces  zrenja  i skladištenja sira.  Nega sira je izuzetno važna preventivna mera u procesu proizvodnje Zlatarskog sira, koja ima za cilj  upravljanje  zdravstvenom  bezbednosti  proizvoda  i  kvalitatom  proizvoda.  Nedostatak pravilne  nege  sira  ima  za  posledicu  narušavanje  fizičko‐hemijskih  i  senzornih  karakteristika proizvoda, koje se ogleda pre svega u pojavi gorčine. Intenzitet nege sira proizvođači iskustveno određuju, a o merama nege koje sprovode vode zapise (prilog3) koji imaju za cilj standardizaciju postupka proizvodnje i kvaliteta Zlatarskog sira kod svih proizvođača.

Tradicija Zlatiborca datira još iz davne 1885. godine, kada su preci porodice Stojanović, među prvima u Mačkatu, otpočeli tradiciju usoljavanja, sušenja i dimljenja mesa. Dimljenje i sušenje mesа služi kаo prirodаn i veomа ukusаn konzervаns. Tаko je rаzvijena Tradition veština prаvljenjа pršute i drugih sušenih i dimljenih specijаlitetа od mesа, po kojimа će vremenom Zlаtibor i Mačkat postаti čuveni širom zemlje i regionа.

Milomir Stojаnović se 1992. godine oslonio nа sopstvenu preduzimljivost, trаdiciju predаkа i energični entuzijаzаm svojih naslednika kako bi osnovao kompaniju koja će tajnu tradicije iz Mačkata podeliti sa velikim brojem ljubitelja delikatesa širom sveta. Od tada, deo tradicije Zlatiborca postaju i pažljivo očuvanje kvaliteta, praćenje svetskih standarda tehnologije proizvodnje i zaštite životne sredine, kao i stalno ulaganje u razvoj novih proizvoda i ukusa.

---

Ipak, prije nego što napustimo ovu temu, mislimo da je važno primijetiti da su postojanje i normalizacija prenatalne dijagnoze i pobačaja zbog genetskih oštećenja već imali značajne učinke na naše razmišljanje: o našim genetskim ulozima, reproduktivnom izboru i odgovornom roditeljstvu i o onome što predstavlja dobro ili „dovoljno dobro“ dijete. Stavovi i mišljenja stečena u vezi s ovom praksom zasigurno će utjecati na to koliko ćemo vjerovatno razmišljati i baviti se nadolazećim novim tehnikama odabira ili promjene naše potencijalne djece. O etičkim pitanjima detaljnije će se govoriti u odjeljku koji im je posvećen. Da biste pripremili tu raspravu,

Prvo, prenatalna dijagnoza omogućila je mnogim parovima izbjegavanje tuge i opterećenja odgajanja djece s teškim genetskim i hromozomskim poremećajima. Svako ko je bio u blizini obitelji koje imaju djecu s Tay-Sachsovom bolešću ili anencefalijom poznaje bol i bijedu koje su sada moguće spriječiti takvim sredstvima. Djeca rođena s tim i sličnim abnormalnostima trpe ozbiljne i cjeloživotne tjelesne i mentalne poteškoće. Uz određena stanja, postnatalna njega može vratiti malo nade u normalan život; kod drugih je takva njega u najboljem slučaju umjereno palijativna, a djeca oboljela od ovih bolesti često su osuđena da žive relativno kratke živote obilježene upornom fizičkom boli i dubokom mentalnom retardacijom. Bez mogućnosti prenatalnog probira, mnogi parovi s visokim rizikom za takve genetske abnormalnosti odlučili bi uopće ne rađati djecu; prenatalni skrining omogućio je i ženama koje su već rodile pogođeno dijete ili su starije od trideset pet godina (kada rizik od kromosomskih abnormalnosti počne naglo narasti) da zatrudne s izvjesnom pouzdanošću da rađaju zdravu djecu. mnogi parovi koji su pod visokim rizikom za takve genetske poremećaje odlučili su da uopće ne rađaju djecu; prenatalni skrining omogućio je i ženama koje su već rodile pogođeno dijete ili su starije od trideset pet godina (kada rizik od kromosomskih abnormalnosti počne naglo narasti) da zatrudne s izvjesnom pouzdanošću da rađaju zdravu djecu. mnogi parovi koji su pod visokim rizikom za takve genetske poremećaje odlučili su da uopće ne rađaju djecu; prenatalni skrining omogućio je i ženama koje su već rodile pogođeno dijete ili su starije od trideset pet godina (kada rizik od kromosomskih abnormalnosti počne naglo narasti) da zatrudne s izvjesnom pouzdanošću da rađaju zdravu djecu.

Ipak, drugo, za postizanje ovih prednosti prenatalna dijagnoza prihvaća nov pristup preventivnoj medicini: djeluje eliminirajući potencijalnog pacijenta prije nego što se on može roditi. Ova vrsta preventivnog lijeka je, zapravo, vrsta negativnog eugeničkog uklanjanja genetski nepodobnog i smanjenja učestalosti njihovih gena, iako se provodi dobrovoljno i za svaki slučaj. Istina je da su sami testovi vrijednosno neutralni i da se mnogi genetski savjetnici zalažu za ne-direktivno savjetovanje, a budućim roditeljima ostavljaju slobodu da izvršavaju svoje pojedinačne izbore na temelju vlastitih procjena vrijednosti.

Treće, praksa prenatalnog probira utvrdila je kao kulturnu normu (ili barem kao kulturno prihvatljivu normu) novi pojam o djeci: pojam da prijem u život više nije bezuvjetan, da određeni uvjeti ili osobine diskvalificiraju. Da budemo sigurni, roditelji suočeni sa bolnom odlukom da li se abortus zahvaćenog fetusa može ili ne oseća možda duboko podeljen i dirnut razmatranjima sa obe strane problema, ali čini se da raste konsenzus i u medicinskoj zajednici i u društvu uopšte, da bi buduće dijete trebalo da ispunjava određeni (za sada minimalni) standard da bi imalo pravo na rođenje. Mada, barem u Sjedinjenim Državama, praksa skrininga i eliminacije vjerovatno će ostati dobrovoljna, njegova rastuća upotreba mogla bi imati suptilne prisilne posljedice za potencijalne roditelje i mogla bi povećati diskriminaciju „nepodobnih“. Na djecu rođenu s oštećenjima koja su mogla biti dijagnosticirana utero mogu se više ne gledati kao na "prirođene pogreške" već na roditeljske nedostatke.

Konačno, praksa prenatalnog skrininga uspostavlja princip da roditelji mogu odabrati osobine svoje djece i odabrati ih na osnovu genetskog znanja. Ovaj novi princip, u kombinaciji s upravo spomenutom kulturnom normom, već može preusmjeriti roditeljski i društveni stav prema perspektivnoj djeci: od jednostavnog prihvaćanja do prosuđivanja i kontrole, od viđenja djeteta kao bezuvjetno dobrodošlog dara do gledanja kao uslovno prihvatljivog proizvoda . Ako je to slučaj, ove bi se promjene u stavu mogle prenijeti i iznad izbora ograničenih na prisutnost ili odsutnost genetskih bolesti, na prisustvo ili odsustvo drugih željenih kvaliteta.još bolje - deca.

Hipertenzivni donji ezofagealni sfinkter

Hipertenzivni donji ezofagealni sfinkter (HDES) je poremećaj koji se manometrijski dijagnostikuje kada postoji povišen pritisak na nivou DES-a (> 45 mmHg) sa normalnom relaksacijom, bez udruženih poremećaja peristaltike tela jednjaka. Ovakav manometrijski nalaz ga direktno razlikuje od ahalazije, odnosno kod ovih bolesnika postoji normalna peristaltička progresija u telu jednjaka. Optimalan način lečenja ovog oboljenja su pneumatska dilatacija i ezofagokardiomiotomija sa pratećom fundoplikacijom.

Hipokontraktilni poremećaji jednjaka

Većina poremećaja peristaltike jednjaka kod kojih je motilitet okarakterisan niskim amplitudama, simultanim kontrakcijama distalnog jednjaka, ili nepotpunom peristaltikom kod koje se talasi ne prenose celom dužinom distalnog jednjaka se nazivaju inefektivni motilitet jednjaka (IMJ). IMJ je definisan manometrijskim prisustvom amplituda kontrakcija u distalnom jednjaku manjih od 30 mm Hg koje se vide u više od 30 % kontrakcija u distalnom jednjaku. Većina pacijenata sa inefektivnim motilitetom jednjaka imaju gastroezofagealnu refluksnu bolest često udruženu sa respiratornim ili, tegobama od strane grla, uha i nosa. Nizak pritisak na nivou distalnog jednjaka i DES-a se često viđa kod pacijenata sa gastro-ezofagealnim refluksom, sugerišući da hipokontraktilni jednjak može biti posledica hroničnog kiselinskog oštećenja distalnog jednjaka. Disfagija je kod ovih bolesnika obično blaga, dok su gorušica i regurgitacija kiseline dosta učestale. Teška disfagija ukazuje na prisustvo anatomskog problema kao što su ezofagitis ili peptična striktura. Lečenje ovih bolesnika je uglavnom usmereno na kontrolu gastroezofagealnog refluksa.

Nespecifični poremećaji motiliteta jednjaka

Dijagnoza nespecifičnih poremećaja motiliteta jednjaka (NPMJ) se često koristi u ispitivanju pacijenata sa disfagijom i/ili bolom u grudima koji imaju abnormalne nalaze ezofagealnog motiliteta ali ne ispunjava fiksne kriterijume za druge posebne dijagnoze. Jedini neophodni nalaz za NPMJ je abnormalnost peristaltike nedovoljne težine da se uspostavi bilo koja (druga) dijagnoza. Spisak udruženih nalaza za NPMJ uključuje kontrakcije koje su retrogradne, ponavljajuće, visoke, niske amplitude, prolongirane ili spontane. Nepotpuna relaksacija DES-a se može takođe videti kod pacijenata sa NPMJ. Ovi nalazi se mogu naći u različitim kombinacijama. Tretman NPMJ za sada nije standardizovan, i odluka o lečenju se često zasniva na simptomatskoj terapiji, vođenoj od strane dominantnog nalaza (spazam, hipokontraktilnost, itd). Sa druge strane, mnogi NPMJ predstavljaju samo početak ili ranu fazu još uvek nekompletno diferenciranog primarnog poremećaja motiliteta jednjaka, zbog čega su redovne manometrijske kontrole kod ovih bolesnika od izrazitog zanačaja.

2

Рodio се u Beogradu 1860. godine, u uglednoj porodici Žujović, koja je generacijama davala ratnike, političare i naučnike. Gimnaziju je završio u Beogradu 1878. godine, a Medicinski fakultet u Parizu 1885. godine. Medicinom je počeo da se bavi 1885. kao okružni lekar u Beogradu. Dve godine kasnije (1887) otišao je u Pariz da specijalizira dermatovenerologiju, kod vodećeg evropskog sifilologa toga doba profesora Furnijea.

Po okončawu specijalizacije u Parizu 1888. godine vratio se u Srbiju, u kojoj je 1889. godine postavljen za šefa Odeljenja za kožne bolesti i sifilis.

Ponovo je boravio na usavršavanju u jednoj od pariskih bolnica, 1909. godine,

Učešće u ratovima

Učestvovao je u Srpsko-bugarskom ratu (1885), u oba Balkanska rata i u Prvom svetskom ratu (1912−1918) kao rezervni sanitetski oficir. Prateći srpsku vojsku preko Albanije organizovao je kuhinje, poljske i rezervne vojne bolnice, pri čemu je i sam oboleo od pegavog tifusa.

U to vreme sanitetska služba u Srbiji već je dobila zakonske okvire i smernice, tako da su kapaciteti J. Žujovića mogli biti iskorišćeni. On organizuje specijalističku službu na svome odeljenju, učestvuje u stvaranju mreže specijalističke službe u celoj Srbiji i sprovodi savremenu dermatovenerološku doktrinu na celom području. Đ. Đorđević kaže da je njegovo odeljenje bilo od takve apsolutne vrednosti, da su se svi po njemu upravljali. Posle ponovnog boravka u pariskoj bolnici, 1909. godine, osniva modernu laboratoriju i u rad uvodi Vasermanovu reakciju i mikroskopsko otkrivanje blede treponeme sa kožnih lezija. Bio je vrlo aktivan u radu Srpskog lekarskog društva, gde je prikazivao retke dermatoze, nove terapijske postupke, prevode aktuelnih članaka iz strane literature i izveštaje sa inostranih kongresa u inostranstvu. Proučavao je endemski sifilis, a njegov izveštaj o pojavi lepre u Srbiji štampan je u knjizi koju je objavio poznati leprolog toga doba, Zambaco Pasha. Na Regionalnoj konferenciji istočne Evrope o veneričnim bolestima, 1921. godine izneo je iscrpan izveštaj u ime Crvenog krsta Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Preveo je dve knjige sa francuskog jezika: „Sifilis i brak“, A. Furnijea i „Prostitucija i degenerisanje“ Lorana (Loraine), a zajedno s M. Jovanovićem − Batutom izradio je „Pouke o sifilisu“. Pružao je pomoć u praktičnoj nastavi iz dermatovenerologije na novoosnovanom Medicinskom fakultetu u Beogradu. Učešće u ratovima: Učestvovao je u Srpsko-bugarskom ratu (1885), u oba Balkanska rata i u Prvom svetskom ratu (1912−1918) kao rezervni sanitetski oficir. Prateći srpsku vojsku preko Albanije organizovao je kuhinje, poljske i rezervne vojne bolnice, pri čemu je i sam oboleo od pegavog tifusa. Iz Ženeve,

Klinička slika

Klinička slika motorni poremećaji jednjaka, može se manifestovati brojnim (različitim) simptomima u zavisnosti od oboljenja koje ih je izazvalo, kao npr:

• osećaj zastajanja hrane,
• bolovi u grudima i iza grudne kosti,
• vraćanjem sadržaja iz želuca u jednjak (regurgitacija).

Kako se veoma često ovi simptomima pogrešno pripisuju oboljenjima srca ili pluća, diferencijalno dijagnostički takva stanja treba isključiti

Dijagnoza

Dijagnostika motornih poremećaja jednjaka sa sigurnošću se utvrđuje pomoću:

• Anamneze (simptoma),
• Radiografije
• Endoskopije
• Funkcionalnih dijagnostičkih metode.

Funkcionalne dijagnostičke metoda

Manometrijom jednjaka se odredjuje:

• tačna vrednost pritisaka u nivou ezofagealnih sfinktera kao i njihova relaksaciju,
• prisustvo peristaltike u telu jednjaka,
• karakteristike peristaltičkih talasa uključujući njihovu amplitudu, trajanje, prirodu ponavljanja
• prisustvo nepropulzivnih odnosno delimično propulzivnih peristaltičkih talasa.

Klasifikacija primarnih poremećaja motliteta jednjaka

Iako je do danas predloženo više klasifikacija poremećaja motiliteta jednjaka, nijedna od njih nije univerzalno prihvaćena. Ezofagealni motorni poremećaji se generalno mogu podeliti na primarne i sekundarne.

Primarni poremećaji motiliteta jednjaka

Primarni poremećaji motiliteta jednjaka se najbolje klasifikuju u zavisnosti od tipa poremećaja inervacije tela jednjaka i donjeg ezofagealnog sfinktera (DES). Na osnovu takve klasifikacije svi primarni motorni poremećaji jednjaka se mogu podeliti u pet grupa:

• ahalazija,
• difuzni spazam jednjaka,
• hiperkontraktilni jednjak,
• hipokontraktilni jednjak,
• nespecifični motorni poremećaji jednjaka.

Sekundarni poremećaji motiliteta jednjaka

Sekundarni poremećaji motiliteta jednjaka su posledica sistemskih bolesti kao što su: dijabetes, poremećaji vezivnog tkiva, dermatomiozitis, sklerodermija, amiloidoza, alkoholizam, Šagasova bolest i razne vrste neoplazmi (najčešće adenokarcinomi kardije).

POREMEĆAJI

MANOMETRIJSKI NALAZ

Ahalazija

Odsustvo peristaltike

Neadekvatna relaksacija DES-a

Povećan pritisak DES- a (>45 mmHg)

Difuzni spazam

jednjaka

Simultane kontrakcije >20%

Intermitentna peristaltika

Ponovljene ili dvostruke kontrakcije

Kontrakcije nepovezane sa gutanjem

Amplitude kontrakcija >30 mmHg

Hiperkontraktilni

jednjak

Jednjak u vidu krckalice za orah

Kontrakcija >180 mmHg

Normalna peristaltika

Produženo trajanje amplitude (>6 s)

Hipertenzivni donji ezofagealni sfinkter

Bazalni pritisak DES-a >45mmHg

Inkompletna relaksacija DES-a

Hipokontraktilni

jednjak

Inefektivni motilitet jednjaka

>30% kontrakcija <30 mmHg

Nepropulzivne kontrakcije

Hipotenzivni DES

Bazalni pritisak <10mmHg

Nespecifični

poremećaji

Inkompletna relaksacija DES-a

Nepropulzivne kontrakcije >20%

Retrogradne kontrakcije

Nisko-ampltitudne kontrakcije <35 mmHg

Pored ove navedene, i danas još uvek najzastupljenije klasifikacije poremećaja motiliteta jednjaka, poslednjih nekoliko godina koristi se i Čikaška klasifikacija. Ova klasifikacija je bazirana na manometriji visoke rezolucije, i naročito je važna zbog toga što su, prema njoj, poremećaji motiliteta još detaljnije i specifičnije klasifikovani.

To se posebno odnosi na podgrupu do sada nedefinisanih poremećaja, odnosno na one poremećaje koji konvencionalnom stacionarnom manometrijom jednjaka nisu mogli biti precizno klasifikovani. Poseban klinički značaj Čikaške klasifikacije ogleda se u podeli ahalazije na tri podtipa, jer je dosadašnja praksa pokazala da ovakva podela ahalazije ima visoku prediktivnu vrednost procene uspešnosti lečenja.

Razno

Konstantinov takozvani tolerantni monoteizam, nasleđen iz kuće Konstancija Hlora bio je izražen u jačanju crkvenih institucija posle Edikta o toleranciji, i posebno za vladavine Konastancija II, međutim na Medijani u dasadšnjim istraživanjima nije potvrđen. Nasuprot hrišćanskom Niasu, solarni kult na Medijani ustupiće pred hrišćanstvom tek krajem 4. i početkom 5. veka, izgradnjom dve manje crkve.

Severne prostorije vile i trem peristila bogato su dekorisani mozaikom sa geometrijskim i floralnim ornamentima raskošnih boja, a zidovi prekriveni freskama. Sačuvane freske in situ u četiri prostorije na severozapad-nom delu građevine sa linearnim i geometrijskim ornamentima različitih boja predstavljaju prikaze parapetnih mermernih ploča.

Na mozaicima su prikazani različitiji geometrijski motivi. Posebno se izdvajaju kompozicija sa predstava rečnog božanstva Fluvius, na ulazu u aulu, kao i glava Meduze u središnjem delu ove prostorije (Sl. 7.). 13 Posebno se svojim kvalitetom i raznolikošću kolorita izdvajajau mozaici u manjim prostorijama za gozbu (stiba- dium) izgrađenim istočno i zapadno od sale za audijenciju. Delovi mozaika sa pozlatom ukazuju na način obrade kupole postavljene iznad zapadnog stibadiuma.

Veliki broj mermernih i porfirnih skulptura i statua pronađen na Medijani svrstava vilu sa peristilom u jednu od vila sa najvećim brojem predmeta skulptoralne forme ne samo u balkanskim provincijama, već i na teritoriji celog Rimskog carstva.14

Odabir ikonografije skulptura do sada konstatovanih na prostoru vile sa peristilom svakako ukazuje ne samo na izuzetno istančan ukus i bogatstvo vlasnika vile, već i oslikava odgovarajuća religiozna verovanja kojima je isti bio naklonjen, kaoi određena ideološka stremljenja imperatora dominantna u periodu života vile.Skulpture i statue su, usled netrpeljivosti hrišćana prema paganskim kultovima,uglavnom nalažene dekapitirane, a najveći broj fragmentovanih i celih skulptura se može identifikovati kao ijatrički odnosno isceliteljski par bogova - Eskulap i Higija (Sl. 8.). Izuzetno star kult boga Eskulapa, koji se pominje još od strane Homera15 je u periodu rimske dominacije, za razliku od drugih paganskih kultova predstavljao kult kome je u manjoj ili većoj meri bila naklonjena većina rimskih careva.16

Međutim, u periodu od II do IV veka n. e., Eskulapov kult je naročitobio izložen kritikama hrišćanskih apologeta, koji su usled vrlo bliskih analogija između Eskulapovog i Hristovog života i osobenosti, strahovali da hrišćanska verovanja i širenje hrišćanstva ne budu ugrožena od strane u narodu omiljenog kulta boga Eskulapa.17

Zavidna količina statua Eskulapa i Higije pronađena na prostoru vile sa peristilom na Medijani dozvoljava pretpostavku ne samo o postojanju njihovog kulta, već i svetilišta.18

Pored skulptura i statua Eskulapa i Higije, na Medijani su pronađene i fragmentovane skulpture bogova Dionisa, Herakla i Merkura Činjenica da su u okviru skupnog nalaza skulptura Eskulapa i Higije, pronađene i statue bogova Dionisa, Herkula i Merkura, jasno ukazuje na ijatričku dimenziju pod kojom su ova božanstva poštovana, što ne čudi imajućiu vidu da je Medijana u blizini termalnih izvora Niške Бanje, te da su verovatno pored svojih drugih funkcija, na Medijani Dionis, Herkul i Merkur bili poštovani i pod aspektom zaštitnika zdravlja i bogova izlečenja.19

ппп

Javna zdravstvena ustanova „Dom zdravlja“ u Banjoj Luci je zdravstvene ustanova u državnoj svojini, od posebnog društvenog interesa, osnovana za područje Grada Banja Luka, sa statusom referentne zdravstvene ustanove. Pod ovim nazivom osnovana je 1994. godine, izdvajanjem tadašnje Osnovne organizacije udruženog rada „Dom zdravlja“ Banja Luka iz sastava Radne organizacije „Kliničko-medicinski centar“ Banja Luka, a na osnovu Odluke Skupštine Grada Banja Luka o osnivanju „Doma zdravlja“ u Banjoj Luci od 25.05.1994. godine.

Do 1994. godine „Dom zdravlja“ je doživio više organizacionih transformacija, prilagođavajući se zahtjevima tada važećih zakonskih i podzakonskih akata, a ove transformacije su uglavnom imale karakter statusnih promjena.

Od 1946. do 1974. godine „Dom zdravlja“ je bio organizaciona jedinica u sastavu tadašnjeg Medicinskog centra Banja Luka, u čijem sastavu su postojali i Opšta bolnica, kao i Higijenski zavod kao preteče današnjeg Instituta za javno zdravstvo RS. U tom periodu, status pravnog lica je imao samo Medicinski centar.

Godine 1983., zbog Zakona o udruženom radu i novih podzakonskih akata, dešava se samoupravna transformacija, na osnovu koje je konstituisana i registrovana RO „Klinički-medicinski centar“ Banja Luka, sa više OOUR-a, među kojima i OOUR „Dom zdravlja“ Banja Luka, sa statusom pravnog lica. Ovakva organizacija je postojala sve do 25.05.1994. godine, kada je konstituisana i registrovana Javna zdravstvena ustanova „Dom zdravlja“ u Banjoj Luci, pod kojim nazivom i danas posluje i postoji.

U skladu sa Zakonom o sistemu javnih službi (Službeni glasnik RS broj: 68/07), Grad Banja Luka, kao osnivač Ustanove, je na sjednici Skupštine Grada Banja Luka, dana 29.11.2007. godine donio Odluku o organizovanju i usklađivanju poslovanja JZU „Dom zdravlja“ u Banjoj Luci. Ovom Odlukom prestala je da važi Odluka o osnivanju JZU „Dom zdravlja“ u Banjoj Luci od 25.05.1994. godine, kao i sve tri izmjene i dopune te odluke o osnivanju.

Javna zdravstvena ustanova “Dom zdravlja” u Banjoj Luci je sa svojim kapacitetima najveći dom zdravlja u Republici Srpskoj i referentna je zdravstvena ustanova za djelatnost koju obavlja.Takođe je i nastavna i naučna baza za Medicinski fakultet u Banjoj Luci i Medicinsku školu.

Dom zdravlja organizuje primarnu zdravstvenu zaštitu i obezbjeđuje: porodičnu medicinu, dječju, preventivnu i opštu stomatologiju, higijensko-epidemiološku djelatnost, hitnu medicinsku pomoć, zaštitu i unapređenje mentalnog zdravlja u zajednici, ambulantni oblik fizikalne rehabilitacije, laboratorijsku dijagnostiku, te obezbjeđuje ampulirane lijekove i potreban sanitetski materijal.Dom zdravlja ima organizovanu i RTG dijagnostiku i ambulante za specijalističke konsultacije iz ginekologije i pedijatrije.

Reformski procesi u u JZU „Dom zdravlja“ u Banjoj Luci, vezani za uvođenje modela porodične medicine započeli su 2002. godine, kroz projekat Svjetske banke pod nazivom „Projekat osnovnog zdravstva“ (BHP). Nastavljanje reformskih procesa odvija se kroz novi projekat Svjetske banke pod nazivom „Projekat jačanja zdravstvenog sektora“ (HSEP).

Osnovni cilj reformskih procesa je jačanje primarne zdravstvene zaštite, unutar zdravstvenog sistema, organizovane po modelu porodične medicine, što u konačnom ishodu dovodi do smanjenog oslanjanja na bolnice, specijaliste i tehnologiju. Djelatnosti Ustanove se povodi kontinuirano i dostupna je stanovništvu Grada Banja Luka kroz 13 gradskih, 9 prigradska i 13 seoskih lokaliteta.

Ukupan broj zaposlenih u “Domu zdravlja” na dan 31.12.2015. godine iznosio je 872 radnika. Od tog broja, 802 radnika je bilo u radnom odnosu na neodređeno vrijeme, a 70 radnika na određeno vrijeme. Od ukupnog broja zaposlenih radnika, 688 radnika je raspoređeno u medicinski segment Ustanove, a 184 radnika u nemedicinski.

Istorija

Rimski utvrđeni grad Nais formiran je na lesnom platou na desnoj obali reke Nišave na prostoru današnjeg Gradskog Polja,1 dok se civilno naselje razvijalo u okolini vojnog logora, sa zapadne, severne i severoistočnene strane, na okolnim brežuljcima Vinika i Huma, kao i na levoj obali reke Nišave. Grad jeod kraja III i naročito kroz čitav IV vek doživljavao procvat, zahvaljujući činjenici da su u njemu rođeni imperatori Konstantin I (306–337) i Konstancije III (421) 2, da su se u njemu duže ili kraće zadržavali Licinije, Konstantin I, Konstantin II, Konstans, Konstancije II, Julijan Otpadnik, Valens, Valentinijan i Teodosije I.3

U Naisu je posvedočena oficina za izradu predmeta od plemenitih metala,4 a spis Notitiadignitatum ga navodi kao jedno od mesta gde se proizvodi oružje za rimsku vojsku.5

Kasnonatički grad je postao i značajan hrišćanski centar, a iz izvora su poznata imena šestorice rice episkopa iz 343–414. i 516–553. godine. Zabeleženo je da je u gradu tokom Uskrsa 344. boravio Atanasije Aleksandrijski, što ukazuje na postojanje značajne zajednice hrišćana.6

Arheolo{kim istra`ivawima na prostoru grada otkriven je samo manji deo Naisa, a najveći broj građevina pripada kasnoantičkom periodu.7

Nekropole antičkog Naisa formiralesu se uglavnom duž magistralnih puteva,8 kojisu spajali grad sa ostalim delovima carstva. Sanjhrawivanje je posvedočeno i na gradskim nekropolama, ali i na nekropolama nastalim u okruženju manjih ili većih poljskih dobara – vila rustika.

Kasnoantičkom periodu pripadaju nkropole formirane duž puta za Racijariju, na prostoru današnje Jagodin male i duž puta za Viminacijum na mestu današnjeg Gradskog polja. Na levoj obali Nišave uglavnom su registrovani pojedinačni grobovi i grobnice iz kasnoantikog doba: kod Doma sidikata, sa zadnje strane hotela „Ambasador“, u ulici Stanka Paunovića(danas ulici Generala Milojka Lešjanina), u Igmanskoj ulici na padini Apelovca.9

Na mestu današnje železničke stanice Ćele kula registrovana je manja nekropola iz IV veka, koja je verovatno pripadala stanovnicima Medijane.10

Najve}ća gradska nekropola u periodu kasne antike formirana je na lesnom platou na desnoj obali Nišave, istočno od tvrđave, duž puta za Racijariju (sl. 56) Nekropola se nalazi na mestu današnje gradske četvrti Jagodin Mala, po kojoj je postala poznata u literaturi. Od perioda kasne antike ovaj prostor je intenzivno korišćen za sahranjivanje, u razdoblju od 4. do kraja 6. ili početka 7. veka

7

Najveća i naj poznatija beogradska trgovaèka tvrtka zasigurno bi unutarnjim ureðenjem bila funkcionalnije projektirana da je Horvat od poèetka projektiranja beogradske Savezne industrijske komore raèunao s drukèijom namjenom, ali je i uza sve komplikacije zaživjela u novoj namjeni i uspješno se uklopila u prostor.

Na osnovu raspoložive dokumentacije može se zaključiti da su rukovodioci ove ustanove zdravstvenog opredeljenja od osnivanja do danas bili:

1. dr Jovan Mijović, direktor

2. dr Dragutin Jović, direktor

3. dr Damjan Vardić, upravnik

4. Prim dr Ivan Nešković, v.d. upravnika

5. dr Đura Milošević, honorarni v.d. upravnika

6. dr Rista Damjanovski, v.d. upravnika

7. Prim dr Ranko Stanković, direktor

8. dr Slavoljub Srećković, v.d. direktora

9. Prim dr Živojin Brzanović, direktor

10. Prim dr sci med Aleksandar Nedok, direktor

11. Prof dr sci med dr Jovan Striković, direktor

12. mr sci med dr Milan Savić, sadašnji direktor

Endoskopija nosa Kako se prednjom rinoskopijom često ne mogu videti zadnje partije nosne šupljine kao i ušća sinusa, neke promene ili oboljenja mogu biti neprepoznate. Ovaj problem velikim delom rešila je endoskopija nosa, koja se u praksi primenjuju u dva tipa endoskopa: rigidni i fleksibilni.

Rigidni endoskopija

Rigidna endoskopija zasniva se na primeni kompektne endoskopske cevi, od kojih se najčešče koristi endoskopi od 0°. Standardna debljina ovih enodskopa za odrasle je 4 mm, a za dеcu se koriste tanji endoskopi od 2,7 mm.

Fleksibilna endoskopija

Fiberenodkopija nosa omogućava mnogo bolju dijagnostiku obzirom da je vrh fiberendoskopa savitljiv, što omogućava bolji pogled u sve delove nosnog kavuma, pod različitim uglom (0°, 30°, 45° i 70°).

Pregled započinje lokalnom anestezijom, umetanjem komadića vate natopljene 2% lidokain adrenalinom u nosne hodnike. Nakon par minuta vata se uklanja i endoskop se lagano uvodi u nosni kavum. Pregled počinje tako što se prvo vrši procena prohodnost nosnog hodnika, odnosno da li je moguće uvesti endoskop u dublje partije nosa. Uvođenje endoskopa mora biti bez otpora, jer se u protivnom javlja bol i krvarenje kao posledca oštećenja sluznokože nosa.

Nakon što se pregleda septuma obavlja se pregled spoljne strana nosa i traže ušća paranazalnih sinusa (u prvom redu ušće maksilarnog sinusa koje je iznad donje nosne školjke, 1 cm iza prednjeg pola srednje nosne školjke).

Ako se pregledom utvrdi slivanje gnojnog sekreta iz maksilarnog ušća, to je siguran znak bakterijskog sinusitisa i nisu potrebna dodatna radiološka snimanja, već se odmah može započeti sa terapijom.

Potom endoskop uvodi između septuma i srednje nosne školjke, i na prednjem zidu sfenoidnog sinusa pokušava se pronaći otvor sinusa koji se nalazi na oko 16 mm iznad krova epifarinksa.

Sledi pregled epifarinksa, u kome se na zadnjem zidu kod dece uočavaju adenoidne vegetacije, i procenjuje njihova veličina, odnosno odnos prema hoanama (AH odnos). Taj odnos se može označiti u procentima (60% - znači da su hoane toliko zatvorene adenoidima), trećinama (1/3, 2/3 ili 3/3) ili četvrtinama zavisno od njihovog odnosa prema otvoru Eustahijeve tube.

Na kraju sledi pregled ušća Eustahijevih tuba, procena njihov izgled i prisustvo sekreta.

Terapijski postupci

Endoskopi pored dijagnostike omogućava i terapijske postupke:

• odstranjenje stranog tela,
• biopsiju,
• elektrokauterizaciju.

Položaj

Zgrada se nalazi na adresi Terazije 15 — 23, u centralnom delu Beograda, koji administrativno pripada Gradskoj opštini Stari Grad.

Istorija

Nakon Drugog svetskog rata Beograd se intezivno gradio. Sa obe strane reke Save. Tako se paralelno sa izgradnjom Novog Beograda kao sekundarnog centra, glavnog grada Jugoslavije, gradilo i Terazije, kao čvorište gradskih aktivnosti.

Prve opsežne studije za izmenu prostora na Terazija izrađene su još krajem 1920-ih godina,65 kada je i doneta odluka da se prvotna stambena namena ovog prostora postupno izmijeni u korist javne, s građevinama koje su ne samo Terazijama trebale da daju novu namenu već i novi izgled. Međutim do današweg istaknutog položaja u centralnom delu Beograd, Terazije su morale da prođu kroz niz urbanističko-arhitektonskih rešenja i prežive brojne studije i projekte, od kojih su neki ostali ipak nedovršeni i kao takvi dočekale pedesete godine 20.veka.

Kada je početkom 50-tih godina 20.veka doneta odluka, i raspisan konkurs za idejni projekat, kojim je trebalo da se Terazije obimnije rekonstruišu i dograde blokom zgrada između Terazija i tadašnjih ulica Bulevara Crvene armije, Dečanske, Staljingradske i Kolarčeve ulice.66 na scenu je stupio zagrebački arhitekta Ladislav Horvat. On je na tome prostoru, po osvajanju prve nagrade na konkursu iz 1954. godine, započeo gradnju zgrade Savezne industrijske komore (SIK).67

Izvori

Zgrada je projektovana tako da u blagom radijusu, njeno jako dugačko pročelje sa horizontalnim nizovima kratnih prozora i rastvorenim gornjim delom leži na kolonadi stubova uvučenog prizemlja. Građevina ovakvog oblika i gabarita je svojom veličinom je i oblikovanjem uticala na izgradnju okolnih zgrada na Terazijama, koje su morale da se njoj prilagođavaju.

Na konačni izgled zgrade, koji je otstupio od prvonbitnog Horvatovog projekta, nakon odluke investitora da se prostor preimenuje iz poslvnog u trgovački centar. Tako je tokom gradnje značajno izmijenjena funkcionalnost prostranih unutarašnjih prostora, što je nanelo štetu izvornom izgledu objekta, jer je svojom veličinom prelazio gabarite izvedene građevine, a dosta hvaljena zamisao arhitekte Horvata, koja je predviđala širok podzemni pasaž, opasan nizom ekskluzivnih trgovina, i podzemnom pešačkom komunikacijom koja je povezivala zgradu sa suprotnom stranom Terazija.