Корисник:Ivan VA/песак — разлика између измена

Banja Luka, kao i drugi bosanski [[Средњовековни градови|srednjovjekovni gradovi]] se potpuno razlikovala i imala druge funkcije prije dolaska Osmanlija, nego što je to bio slučaj nakon njihovog dolaska. Ustoličenje osmanske vlasti, a zajedno sa njom orijentalnog prometa, [[Трговина|trgovine]] i [[Занатство|zanatstva]] te vjerskih učenjaka i podizanja karakterističnih građevina, dovodi do pretvaranja prethodnog naselja u grad sa islamskom fizionomijom, koja je podrazumevala i druge funckije i način življenja nego što je to bio u srednjovjekovnom gradu. U prvoj polovini -{XVI}- vijeka, mijenja se i pozicija Bosanskog sandžaka koji zbog osvajanjima dalje na sjeverozapadu prestaje da bude uznemiravano granično područje. Sređeniji privredni život i, kao napomenuto, slivanje velikih materijalnih dobara koja donose ratni pohodi osmanskih funkcionera na sjeveru i zapadu stvaraju materijalnu bazu za nagli zamah islamske graditeljske i umjetničke djelatnosti na ovom prostoru. Nakon osvajanja u Slavoniji, a u skladu sa daljim osvajačkim planovima Osmanlija, Sarajevo kao glavni grad Bosanskog sandžaka postaje prviše udaljen od granica pokrajine, te se zato središte sandžaka premješta u Banju Luku.{{sfn-lat|Korić|2015a|pp=207—208}}

[[Datoteka:Јама џамија.jpg|thumb|right|220px|[[Sofi-Mehmed pašina džamija |Sofi-Mehmed pašina džamija]], poznata i kao Jama džamija, zadužbina sandžakbega Sufi-Mehmed paše pod kojim je Banja Luka postala središte Bosanskog sandžaka, u [[Српске Топлице|Srpskim Toplicama]] (nekadašnjem Gornjem Šeheru). Izgrađena 1554. godine, kroz vijekove je više puta mijenjala izgled. Srušena je 1993. godine, te nanovo podignuta u prvoj deceniji -{XXI}- vijeka. Harem ove džamije je [[2003]]. godine proglašen [[Nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine|nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine]].<ref name="Komisija Sofi">{{cite web-lat|last1=Ahunbay|first1=Zeynep|last2=Hadžimuhamedović|first2=Amra|last3=Lovrenović|first3=Dubravko|last4=Ševo|first4=Ljiljana|last5=Vik|first5=Tina|title=Odluka o proglašenju Historijskog područja – Harema Jama (Sofi Mehmed-pašine) džamije u Banjoj Luci nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine [Broj: 07-6-1078/03 ; Nosilac istraživanja i izrade Prijedloga odluke: Prof. dr. Sabira Husedžinović, vanjski saradnik Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika; Učesnici u istraživanju i izradi Prijedloga odluke: Emir Softić, diplomirani inženjer arhitekture, saradnik za spomenike graditelјskog naslijeđa u Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika; Hazim Numanagić, diplomirani orijentalista, vanjski saradnik Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika]|url=http://aplikacija.kons.gov.ba/kons/public/uploads/odluke_bos/Sofi%20Mpasina%20dzamija%20kompl%20BH.pdf|publisher=Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine|date=6. 12. 2003.|accessdate=3. 2. 2021|archiveurl=|archivedate=|quote=}}</ref>]]

 

[[Вакуф (ислам)|Vakuf]] je u osmanskom periodu predstavljao gotovo jedinu instituciju za rješavanje [[Култура|kulturnih]] i [[Комунални систем|komunalnih]] potreba u gradovima, međutim osim [[Вакуфнама|vakufname]] Sufi-Mehmed paše i Ferhad-paše Sokolovića, druge vakufname iz ovog perioda nisu sačuvane. Na početku razvitka i uspona gradova u Osmanskom carstvu je najčešće stajala džamija koja je nosila ima tadašnjeg sultana carstva. Ova džamija je bila državna, nije imala vakuf, a njeni službenici su isplaćivani iz [[Буџет#Државни буџет|državne kase]]. U narednih nekoliko [[Деценија|decenija]] oko ove džamije je formirana muslimanska [[Махала (градска четврт)|mahala]] — mjesto življenja i [[Чаршија|čaršija]] — mjesto poslovanja. Na ovaj način je osiguravan brži razvitak gradova, koji su predstavljali oslonac osmanske države i bili u sklopu [[Стратегија|širih osmanskih političkih zamisli]].{{sfn-lat|Handžić|1994|p=115}}{{sfn-lat|Korić|2011|pp=319—320}}{{sfn-lat|Korić|2015a|pp=209—213}}{{sfn-lat|Bublin|2017|p=54}} Najveći broj ovih džamija je sagrađen za vremena [[Списак султана Османског царства|sultana]] [[Сулејман Величанствени|Sulejmana Veličanstvenog]]; i prva džamija u Banjoj Luci, sagrađena po osvojenju grada [[1528]]. godine je nosila ime ovog sultana. Kako ističe istoričarka Elma Korić u narednim [[Defter|defterskim izvorima]] u sljedećem periodu se bilježi konstantan rast muslimanskog stanovništva.{{sfn-lat|Korić|2011|pp=319—320}}{{sfn-lat|Korić|2011a|p=132}}{{sfn-lat|Korić|2015a|pp=209—213}} No, kako ističe ova istoričarka, u sjeni službene islamske linije koju je karakterisalo podizanje džamije kao vakufskog objekta, je postojala i druga linija sklona [[Суфизам|sufijskom učenju]] koja je kao vakufske objekte prvotno gradila [[Tekija|tekije]] i [[Zavija (građevina)|zavije]]. Nastanak nekih naselja na prostoru Bosne je upravo proizvod nastanka zavija kao prvog objekta (koja je imala funkciju svratišta i konačišta), a poznato je da su [[Дервиш|derviši]] dolazili zajedno sa [[Војска Османског царства|osmanskom vojskom]] nakon njenih osvajanja te imali značajnog udjela u [[Исламизација|širenju islama]] i orijenalno-islamske kulture. Na prostoru Banje Luke to je bila zavija [[Ahmed Deda|Ahmed Dede]], podignuta prije prve džamije — prvi islamski objekat u Banjoj Luci.{{sfn-lat|Korić|2011|pp=319;321—325}}{{sfn-lat|Korić|2015a|pp=209—213}}{{sfn-lat|Oruç|2011|pp=274—275}}{{sfn-lat|Čar-Drnda|2004|p=285}}{{sfn-lat|Husedžinović|2005|pp=105—106}}