Osmansko-bugarski ratovi
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Osmansko-bugarski ratovi vođeni su u drugoj polovini 14. veka između Osmanskog carstva sa jedne i Drugog bugarskog carstva tj. Vidinske Bugarske sa druge strane. Završeni su padom Bugarskog carstva pod Turke 1396. godine nakon čega se turska teritorija na Balkanu prostirala od Dunava do Egejskog mora.
| Osmansko-bugarski ratovi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Sultan Bajazit, Jovan Aleksandar i tvrđava Šumen | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
| Drugo bugarsko carstvo |
 Osmansko carstvo | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
|
Jovan Aleksandar Jovan Šišman Jovan Stracimir Dobrotica |
Murat I Bajazit I Lala Šahin | ||||||
Balkan uoči turske najezde
uredi
Tokom 13. veka, dve dominantne balkanske države, Vizantijsko i Drugo bugarsko carstvo, zahvatio je proces decentralizacije. Lokalni feudalci su ojačali i bili sve više nezavisni u odnosu na careve u Carigradu i Velikom Trnovu. Time je oslabljena ekonomska i vojna moć vladara. U 14. veku stanje je bilo još gore. Plemstvo je samo nominalno bilo potčinjeno vladarima. U Bugarskoj, porodica Šišman vladala je zapadnim delom carstva sa sedištem u Vidinu, dok je na istoku Balik uspostavio despotstvo Dobrudžu.
Teškoće unutar bugarske i vizantijske države nastojala je iskoristiti kraljevina Srbija. Tokom građanskog rata dvojice Andronika koji je Vizantiju zahvatio u trećoj deceniji 14. veka, srpski kralj Stefan Dečanski osvojio je veliki deo Bugarske i Makedonije. Vizantijski car Andronik i bugarski car Mihajlo Šišman sklapaju savez 1330. godine, ali su poraženi od Stefana Dečanskog u bici kod Velbužda (današnji Ćustendil u Bugarskoj). Srbija je time stekla status najmoćnije balkanske države. Sin i naslednik Stefana Dečanskog, Dušan Nemanjić, proglasio se 1346. godine carem. Za to je dobio blagoslov bugarskog cara Jovana Aleksandra. Međutim, nakon Dušanove smrti (1355), carstvo slabi i, tokom vladavine Uroša Nejakog, se raspada na više nezavisnih država.
U Bugarskoj godine 1356. umire Jovan Aleksandar. Nasledio ga je sin Jovan Stracimir, dok je despot Dobrotica samostalno vladao Dobrudžom. Vizantiju potresa novi građanski rat između Jovana V Paleologa i Jovana VI Kantakuzina. Suočene sa ovim problemima, ni jedna od balkanskih država nije bila u stanju da spreči nadiranje muslimanskih osvajača. Razjedinjenosti Balkana doprinosile su i verske razlike između pravoslavnih država (Srbija, Bugarska, Vizantija) i katoličkih poseda na zapadu (Mletačka republika, Đenova, Ugarska i delovi Bosne).
Vojne akcije tokom vladavine Jovana Aleksandra
uredi
Tokom građanskog rata u Vizantiji, obojica Jovana pokušavali su da pronađu saveznike u balkanskim državama. Istovremeno su u ratu korišćeni i strani najamnici. Bugarski car podržavao je Jovana VI Paleologa. Kantakuzin se oslanjao na najamničku vojsku Turaka Osmanlija koju je angažovao u Maloj Aziji. Bitke su vođene uglavnom na teritoriji Trakije. Vizantinci su često gubili kontrolu nad Turcima te su balkanska sela tih vremena često bila meta pljačkaških pohoda Turaka.
Momčilo, bugarski vladar Rodopa i egejske oblasti, odigrao je važnu ulogu u građanskom ratu. Njegova vojska brojala je oko 2000 ljudi. Na početku rata je podržavao Kantakuzina, ali se kasnije povukao i time izazvao agresiju Osmanlija. Godine 1344. Momčilo nanosi poraz Turcima kod zaliva Portogalos. Momčilo je verovatno bio prvi lokalni vladar koji se suočio sa pretnjom Osmanlija. Zatražio je pomoć od bugarskog i vizantijskog cara. Međutim, njegova vojska je poražena u bici kod Periteriona nedaleko od Momčilove prestonice Ksantije. U bici je na turskoj strani učestvovao i odred Jovana Kantakuzina. U bici je stradao sam Momčilo koji je postao prvi balkanski vladar ubijen od strane Turaka.
Jovan Aleksandar je iskoristio građanski rat u Vizatiji da povrati kontrolu nad nekoliko gradova u Trakiji i Rodopima. Njegovo mešanje u unutrašnje poslove Vizantije sprečilo je zbližavanje dve države. Godine 1352. Osmanlije pokreću pohod na Bugarsku. Upadaju u Trakiju i napadaju na Ajtos, Jambol i Plovdiv odnoseći veliku količinu plena. Iste godine Turci osnivaju svoje prvo uporište na Balkanu, Cimpe na Galipolju.
Godine 1355. Turci pokreću pohod na Sofiju. Kod Ihtimana su se sukobili sa Jovanovim sinom Mihailom IV Asenom. Mladi Mihailo je poginuo u bici. Obe strane imale su teške gubitke. Iako su odneli pobedu, Turci nisu mogli nastaviti sa pohodom.
Neuspešan savez
urediPoraz kod Ihtimana uzdrmao je ne samo Trnovo već i Carigrad. Jovan Aleksandar i Jovan Kantakuzin pokušali su da se zbliže radi zajedničke odbrane od Osmanlija. Ćerka bugarskog cara, Kerica, udala se za Andronika IV Paleologa, sina Jovana V Paleologa (još uvek je bio beba). Savez Bugarske i Vizantije mogao je ozbiljno ugroziti Osmanlije na Balkanu. Međutim, uprkos velikim očekivanjima, sporazum se nije isplatio.
Smrću srpskog cara Dušana (20. decembar 1355) i zaključenjem saveza, Bugarska i Vizantija ponovo postaju dominantne sile na Balkanu koje su jedine bile u stanju da zaustave prodor Turaka. Međutim, i pored zaključenja saveza i sklapanja braka, Vizantija i Bugarska bile su u stalnom sukobu oko crnomorskih luka Mesembrije i Anhijala. Osmanlije u periodu od 1354. do 1364. ovladavaju velikim brojem tračkih tvrđava i gradova među kojima su bili i gradovi poput Plovdiva, Stare Zagore i sl. Uništenja hrišćanskih gradova praćena su ubijanjem ili raseljavanjem lokalnog stanovništva. Pored opasnosti od Osmanlij, Bugari su imali probleme i sa Mađarima. Ugarski kralj Lajoš I Anžujski 1365. godine napada i osvaja bugarski grad Vidin. Jovan Stracimir ga je povratio četiri godine kasnije uz pomoć vlaškog vojvode Vladislava I.
Nakon smrti Jovana Aleksandra (17. februar 1371. godina) Bugarska se podelila u nekoliko nezavisnih država. Veći deo bivše Bugarske bio je pod kontrolom carevog sina Jovana Šišmana; severozapadna područja (Vidinsko carstvo) bilo je pod kontrolom Jovana Stracimira, a Dobrudža je i dalje bila u rukama Dobrotice. Veći deo Makedonije podelilo je nekoliko srpskih feudalaca.
Bitka na Marici i njene posledice
uredi
Godine 1371. srpski feudalci Vukašin i Uglješa formiraju hrišćansku armiju sa ciljem da zaustave prodor Muslimana. Vojska je formirana na zahtev Uglješe čija se država graničila sa osmanskom. Hrišćanska vojska je prema savremenicima brojala oko 60.000-70.000 ljudi, ali prema proceni modernih istoričara nije mogla brojati više od 20.000 ljudi. Tursku vojsku predvodio je Lala Šahin. Brojala je znatno manje vojnika. Hrišćanska vojska ulogorila se kod sela Černomena u dolini Marice. Turci su ih iznenadili na spavanju. U bici koja je usledila, poginula su obojica braće - Uglješa i Vukašin zajedno sa većim delom hrišćanske vojske.
Odmah nakon pobede na Marici, sultan Murat lično pokreće pohod na severnu Trakiju potiskujući Jovana Šišmana severno od Balkanskih planina. Murat osvaja veliki deo bugarske teritorije. Jovan je prinuđen na ponižavajući mir: postao je turski vazal, a svoju sestru je poslao u Muratov harem. Turci do 1373. godine zauzimaju Uglješine teritorije i ovladavaju čitavom Trakijom i oblastima planina Rodopi. Vukašinov sin Marko postao je njihov vazal.
Pad Sofije
urediDok se Jovan Šišman očajnički odupirao Turcima, njegov brat Jovan Stracimir mu je preoteo neke teritorije. Među njima je bio i važan grad Sofija koji je dugo bio predmet spora između braće. Dobrotica takođe nije slao nikakvu pomoć Šišmanu. Bio je zauzet pokušajem da na presto Trapezundskog carstva postavi svoga zeta. Nakon privremenog primirja, Murat 1380. godine ponovo pokreće pohod na Bugarsku sa ciljem da osvoji Sofiju. Gradom je komandovao ban Januka. On je uspeo odbiti sve napade Lale Šahina. Turski vojskovođa je bio prinuđen da se povuče u Hadrijanopolj (Jedrene) i izvesti sultana o svom neuspehu. Dok je Lala Šahin bio odsutan, Turci su uspeli da zarobe bana Januku. Grad se nakon toga predao. Turci su u gradu naselili mnoštvo muslimana iz Male Azije. Sledeće godine su zauzeli i Ser. U periodu od 1384. do 1386. vođen je rat između Bugarske i Vlaške. Vlasima je prišao i Šišmanov brat Jovan Stracimir. Godine 1386. Murat osvaja i pljačka Pirot i Niš nakon duge borbe. Ubijeno je mnoštvo Bugara.
Kampanja 1388. godine
uredi
Napredovanje Osmanlija zaplašilo je i bosanske i srpske vladare. Godine 1387. Turci su poraženi od vojske Srba u bici na Pločniku. Hrišćani nisu uspeli da iskoriste pobedu. Turska reakcija bila je brza. Sledeće godine oni pokreću pohod na Bugarsku pod vođstvom Ali paše i vojskom od 30.000 ljudi. Turci su prodrli duboko u bugarsku teritoriju i osvojili gradove Provadiju, Šumen, Madaru i druge. Bugari su bili potpuno iznenađeni i nisu uspeli na vreme organizovati otpor. Oduprli su se tek prilikom opsade Varne. Opsada je završena neuspehom, ali Turci nastavljaju ka severu. Napad na Tutrakan bio je uspešan. Grad se predao zbog gladi nakon kratkotrajne opsade. Osmanlije su nastavile ka zapadu gde su pokušali osvojiti jednu od najjačih bugarskih tvrđava - Nikopolj. Nakon dugotrajne borbe, Šišman je u zamenu za Nikopolj Muratu predao Silistru.
Rezultat kampanje iz 1388. godine jeste pad većeg dela istočne Bugarske u ruke Osmanlija. Teritorija Jovana Šišmana svela se na zemlje zapadno od Velikog Trnova i nekoliko zamkova duž Dunava. Na istoku su Bugari uspeli zadržati Varnu i Kaliakru. Jovan Stracimir je verovatno u to vreme već bio turski vazal.
Pad Bugarske
urediNakon kampanje iz 1388. godine Jovan Stracimir postaje turski vazal. U daljim borbama ostao je pasivan. Osmanlije su osvajale deo po deo Trnovskog carstva. Veliko Trnovo palo je 1393. godine. Jovan Šišman gine u borbi 1395. godine, a sledeće godine Stracimir se pridružuje hrišćanima koji organizuju krstaški rat pod vođstvom Žigmunda. Bugarski vladar Vidina predaje krstašima turski garnizon. Turski garnizon Orahovo pokušao je da se odupre krstašima, ali su ih lokalni Bugari primorali na predaju. Međutim, sultan Bajazit nanosi glavnini krstaške armije veliki poraz kod Nikopolja. Krajem 1396. ili početkom 1397. godine pao je i Vidin. Stracimir je zarobljen i poslat u Bursu gde je zadavljen.
Neki istoričari smatraju da je teritorija Vidina ili bar deo nje ostao u rukama Stracimirovog sina Konstantina II Bugarskog do njegove smrti 1422. godine. Koristeći se građanskim ratom u Osmanskom carstvu nastalim nakon Angorske bitke, Konstantin i Šišmanov sin Fružin dižu 1408. godine ustanak u severnoj Bugarskoj. Podršku im je pružao srpski vladar Stefan Lazarević i vlaški vojvoda Mirča. Ustanike je porazio sultan Musa 1413. godine.
Izvori
uredi- Vasil N. Zlatarski, Istoriя na bъlgarskata dъržava prez srednite vekove, Čast I, II izd., Nauka i izkustvo, Sofiя 1970.
- Atanas Peйčev i kolektiv, 1300 godini na straža, Voenno izdatelstvo, Sofiя 1984.
- Йordan Andreev, Milčo Lalkov, Bъlgarskite hanove i care, Veliko Tъrnovo, 1996.