Jevrejsko groblje jedno je od beogradskih groblja, koje se nalazi u opštini Palilula. Osnovano je 1925. godine i predstavljao deo Novog groblja. Groblje se prostire na 12.748m², i na njemu se nalazi oko 4.000 grobnica.
Sefardsko groblje je osnovano 1888. godine, tako što je jevrejska crkveno-školska opština u Beogradu otkupila plac od grada preko puta Novog groblja u Grobljanskoj, danas Ruzveltovoj ulici,[1] od šabačkog trgovca Đorđa Kurtovića.[2] Kupljena parcela je 1925. godine dalje proširena na Novo jevrejsko groblje, na koje je preseljeno staro jevrejsko groblje iz Dalmatinske ulice.[3]
Na prostoru starog jevrejskog groblja na Paliluli je 1928. godine održan svečani obred sahranjivanja posmrtnih ostataka u zajedničku kosturnicu i preneti su posmrtni ostaci 13 rabina i učitelja na Novo jevrejsko groblje, gde su sahranjeni u zajedničku grobnicu, nad kojom je podignut spomenik u obliku sarkofaga. Sa starog groblja su preneti i spomenici u obliku horizontalnih kamenih ploča, sa imenima pokojnika na hebrejskom jeziku i godinom smrti, bez dužih epitafa[3]
Kroz groblje vodi centralna staza okružena borovima starim nekoliko decenija.[2]
Na groblju je podignuta kapela po projektu inženjera Josifa Albale, koja je osvećena 1934. godine.[3] Groblje se prostire na 12.748m², i na njemu se nalazi oko 4.000 grobnica.[3]
Spomenik jevrejskim ratnicima Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata.
Na Sefardskom groblju se nalaze tri značajna spomenika visoke umetničke vrednosti[1]:
Spomenik jevrejskim ratnicima Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata 1912 – 1918 (132 heroja). Nalazi se na kraju centralne staze. Podizanjem tog obeležja istaknut je doprinos Jevreja u očuvanju države u kojoj su živeli.[2] Podigla ga je Jevrejska opština Beograd, od novca koji su prikupili rođaci i prijatelji poginulih, 1927. godine na ratničkoj parceli. Spomenik je projektovao jevrejski arhitekta Samuel Sumbul. U središtu polukružnog platoa je obelisk visok osam metara, sa četiri stuba. Na piramidalnom vrhu nalazi se dvoglavi orao, a ispod njega srpski grb sa četiri ocila. Jedna orlova glava gleda u nebo, odnosno u slobodu, dok je druga pognuta ka zemlji i simbolično tuguje sa narodom. Na dnu obeliska motiv srpske šajkače, sablje i puške, a ispod je Davidova zvezda[4] i Njegoševi stihovi iz „Gorskog vijenca“,[2] kao simboli prijateljstva jevrejskog i srpskog naroda. Na ivicama platoa su takođe karakteristični simboli judaizma, beli lavovi, a iza njih su grobovi poginulih. Zadnji deo spomenika zatvoren je sa trapezoidnim kamenim masivom, sastavljen od pet ploča, sa dve plamene svetiljke, jevrejski večni pomen umrlima. Na središnim horizontalnim i vertikalnim pločama je isklesana posveta poginulima, a na dve bočne uklesana su imena poginulih ratnika.[4] Kraj imena su postavljeni kamenčići, kao jedan od jevrejskih običaja, jer na istom mestu počivaju zemni ostaci heroja.“[2]
Spomenik jevrejskim žrtvama iz Drugog svetskog rata.Spomenik jevrejskim žrtvama iz Drugog svetskog rata, podignut 1952. Nalazi se na kraju glavne aleje. Izrađen je prema nacrtu arhitekte Bogdana Bogdanovića,[5] koji je za ovo delo nagrađen Oktobarskog nagradom grada Beograda.[3] Ovo je Bogdanovićevo prvo delo izrađeno od kamena.[2] U spomenik su ugrađeni fragmenti, ali i cele nadgrobne poloče sa hebrejskim tekstom, koje vode poreklo sa starog jevrejskog groblja na Paliluli.[3] Ovakvim rešenjem, autor spomenika je imao za cilj naglašavanje kontinuiteta sa tradicijom i prethodnim naraštajima Jevreja, mada je korišćenje starih nadgrobnih spomenika kao građevinskog materijala za nove spomenike u to vreme generalno primnjivano za probleme napuštenih i oštećenih grobalja.[6] Spomenik je izgrađen u okviru akcije Saveza jevrejskih opština Jugoslavije, koji je, u nameri da stradanje svojih sunarodnika otrgne od zaborava, odlučio da 1952. godine podigne spomenike svim stradalim jugoslovenskim Jevrejima, s tim da spomenici budu lokalnog, republičkog, odnosno pokrajinskog nivoa. Osim u Beogradu, istim povodom su podignuti i spomenici na jevrejskim grobljima u Zagrebu (posvećen nastradalim Jevrejima u Hrvatskoj), Sarajevu (posvećen Jevrejima nastradalim u Bosni i Hercegovini) i Novom Sadu (posvećen Jevrejima nastradalim u Novom Sadu i južnoj Bačkoj), kao i u Đakovu (posvećen Jevrejima stradalim u Logoru Đakovo, većinom iz Sarajeva, ali i iz drugih delova NDH).[7] Ceremonije otkrivanja spomenika su održane avgusta i septembra 1952. godine. I pored toga što im u jugoslovenskim medijima nije posvećena dovoljna medijska pažnja,[8] predstavljaju jednu od najvažnijih komemoracija posvećenih žrtvama Holokausta, koje su do tada održane u Evropi.[9] U sklopu spomenika nalazi se i spomen-kosturnica sa posmrtnim ostacima 197 jevrejskih žrtava fašizma. Na istom mestu nalazi se i urna Bogdana Bogdanovića, koja je po njegovoj poslednjoj želji i uz odobrenje jevrejske zajednice, iz Beča preneta 2011, a pored nje nalazi se i urna njegove supruge.[2]
Spomenik jevrejskim izbeglicama iz Austrougarske tokom Drugog svetskog rata.Spomenik jevrejskim izbeglicama iz Austrougarske, koji je podigla jevrejska opština iz Beča 1959. prema projektu Anrija Mešulama.[5] Reč je o više od 1.200 Jevreja, koji su bežeći sa teritorije Trećeg raha, krajem 1939. godine krenulo iz Beča i Bratislave i planiralo da ploveći Dunavom kroz Jugoslaviju, preko Rumunije, Crnog mora i Turske stignu do tadašnje Palestine. Zbog loše organizacije, kao i problema oko dobijanja vize, njihovo putovanje je zaustavljeno nakon nešto više od mesec dana, u Prahovu, na granici između Jugoslavije i Rumunije, nakon odbijanja Rumunije da im dozvoli prolaz bez sertifikata za useljenje u Palestinu, kao i zbog zaleđivanja Dunava, koji im je u potpunosti onemogućio plovidbu.[10] Proveli su celu zimu i proleće u Kladovu.[5] Septembra 1940. godine su prebačeni u Šabac , tada provincijski gradić koji je brojao oko 16.000 stanovnika i u kojem je živela mala, ali ugledna jevrejska zajednica, i u njemu su se nastanili.[10] Neposredno pred napad Nemačke na Jugoslaviju, grupa od oko 200 mlađih ljudi iz takozvanog „Kladovskog transporta“ ipak je dobila potrebnu dokumentaciju i prebačena je preko Grčke do Palestine. Od onih koji su ostali, većina je okupaciju dočekala u Šapcu i 15. jula 1941. je sprovedena u novoosnovani Jevrejski logor u Šapcu. To je bila prva grupa Jevreja na teritoriji Srbije koji su masovno internirani.[10] Muškarci su streljani 12. i 13. oktobra 1941. u blizini sela Zasavica kod Šapca, dok su žene, sa decom naterane da peške idu u Logor Sajmište[5] i tamo su pogubljeni proleća 1942. Posmrtni ostaci nekoliko stotina Jevrejea ubijenih kod Zasavice, koji nisu po naredbi generala Franca Bemea spaljeni u akciji Specijalna akcija 1005, a nakon rata ekshumirani i 1959. godine preneti u zajedničku kosturnicu na Sefardskom groblju.[10]
Kao i na drugim jevrejskim grobljima, na Sefardskom groblju u Beogradu se nalazi Geniza, spomenik i grobno mesto za jevrejske verske knjige,[5] podignut 1928. godine. Spomenik je u obliku otvorene Tore i knjiga od kamena, koji simbolično ukazuju na namenu ove grobnice.
Spomenik nad zajedničkom grobnicom deci umrloj od španske groznice i drugih bolesti između dva svetska rata. Podigla ga je Jevrejska opština 1976. godine i u njoj se nalaze posmrtni ostaci dece čiji su pojedinačne grobnice uništene. Autor spomenika je slikar Jovan Ćurčić.[3]
Barišić, Srđan (2006). Zorica, Kuburić, ur. „Jevreji u Srbiji”(PDF). Religija i tolerancija. Beograd: Filozofski fakultet. ISSN1451-8759. Arhivirano iz originala(PDF) 12. 09. 2014. g. Pristupljeno 3. 11. 2018.
Dabižić, Miodrag (2007). Gordić Petković, Vladislava, ur. „Zemunsko groblje na brdu Gardoš (II)”(PDF). Nasleđe. Beograd: Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda. VIII. ISSN2560-3264. Pristupljeno 4. 11. 2018.
Medić, Milena (2006). Despotović, Ljubica, ur. „Jevreji u Vojvodini - kratka istorija”(PDF). Kultura - polis. Novi Sad: Udruženje za političke nauke Srbije. 4—5. ISSN1820-4589. Arhivirano iz originala(PDF) 28. 03. 2019. g. Pristupljeno 10. 11. 2018.
Beograd
